گفتگویی توأم با تردید و نگرانی

مذاکرات گذشته میان طرفین عمدتا با افت و خیزهایی همراه بوده اما نتایجی دربرنداشته است و در آخرین دور مذاکرات نیز به رغم گشوده شدن روزنه‌هایی برای حل اختلافات دیرینه، حملات تروریستی 2008 بمبئی (مومبای) توسط شبه نظامیان مستقر در پاکستان ـ که بیش از200 کشته و مجروح به جا‌ گذاشت ـ مذاکرات را با توقفی دو ساله مواجه کرد.

اختلافات هند و پاکستان

مساله کشمیر که منجر به 3 جنگ میان هند و پاکستان شده و از سال 1989 تاکنون هزاران نفردر نتیجه شورش‌های کشمیر کشته شده‌اند، اختلاف در مورد رودخانه‌هایی که از کشمیر تحت اداره هند سرچشمه گرفته و به پاکستان سرازیر می‌شود، یخچال سیاه چین که در امتداد کوه‌های هیمالیا قرار دارد و هر دو طرف می‌خواهند برای خروج نیرو‌های خود از این منطقه راه حلی پیدا کنند اما هند می‌گوید زمانی نیروهایش را از این منطقه بیرون می‌کند که پاکستان از مناطق تحت تصرف خود خارج شود، اختلاف بر سر منابع نفت و گاز منطقه مرزی سرکریک و مساله افغانستان از جمله موضوعات مهمی است که 2 کشور بر سر آن با هم اختلاف دارند. دهلی‌نو و اسلام‌آباد مذاکرات را در حالی از سر می‌گیرند که ابزارهای سیاسی دولتی طرفین نقاط حساس یکدیگر را نشانه گرفته است. گویی اختلافات دیرینه رنگ باخته و اکنون مساله تروریسم و امنیت به دغدغه اصلی هند بدل شده به گونه‌ای که به گفته ناظران همین موضوع اکثراً باعث برهم خوردن مذاکرات هر دو طرف بوده، زیرا هند خواستار اقدامات جدی پاکستان علیه شبه نظامیان و شورشیان است. وزیر خارجه هند اخیرا از تمرکز این کشور بر مساله امنیت در مذاکرات جولای خبر داد.

دهلی‌نو 3 پرونده را ارائه کرده که در آنها نام تروریست‌هایی که در پاکستان مستقر هستند، ذکر شده و انگشت خود را به سوی ژنرال اشفق پرویز کیانی، فرمانده ارتش پاکستان و به‌عنوان طراح اصلی تروریسم در شبه قاره هند نشانه گرفته‌اند. از سوی دیگر شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان این نوع تمرکز و تاکید هند بر مساله را مانع پیشرفت‌های سودمند در مذاکرات آینده جولای دانسته است.

می‌توان گفت اکنون هند و پاکستان با توجه به ابزارهایی که در دست دارند،نقطه ثقل رقابت‌ها و تهدیدهای خود را در افغانستان قرار داده‌اند. زیرا از یک سو پاکستان گروه‌های طالبان، القاعده و جریان‌های افراطی را تبدیل به ابزاری برای گرفتن امتیازات و ایفای نقش برجسته‌تر در منطقه کرده و از سوی دیگر هند نیز با تلاش بر نفوذ در نقاط حساس مورد نظر پاکستان، سعی در کنترل گروه‌های تروریستی و فشار بر اسلام‌آباد دارد.

گفته می‌شود هند از افغانستان به عنوان پایگاهی جهت دامن زدن خشونت‌ها در پاکستان و حمایت از جدایی‌طلبان بلوچ استفاده می‌کند. البته مقامات هندی این اتهامات را رد و کمک‌های خود را به افغانستان در راستای بازسازی و پیشرفت این کشور می‌دانند اما آنها از این مساله بخوبی آگاهی دارند که همکاری و اتحاد با افغانستان دست این کشور را برای فشار بر رقیب خود باز می‌کند.

افغانستان همواره اهمیتی استراتژیک برای هند داشته است. این کشور بهترین مسیر برای رساندن کالای هند به ایران و همچنین ارتباط خط لوله گاز و نفت از کشورهای آسیای مرکزی به این کشور است. هند با پرداخت 3‌/‌1 میلیارد دلار ششمین کشور یاری‌رسان به افغانستان است. البته طالبان نیز در این مدت بیکار ننشسته و مراکز هند در افغانستان را از حملات خود در امان نگذاشته‌اند و تنها سفارت هند طی 15ماه گذشته دوبار هدف حمله بمبگذاران واقع شده که منجر به مجروح و کشته شدن تعدادی شده است.

پاکستان همچنین نگران 2 کنسولگری هند در 2 منطقه مهم نزدیک به مناطق مرزی پاکستان یعنی جلال آباد و قندهار است و هند را متهم می‌کند که این کشور با استفاده از اطلاعات الکترونیکی این دو پایگاه مهم مرزی، ثبات را در این کشور مختل می‌سازد و به نوعی از این طریق راهی برای نفوذ و دستیابی به دارایی‌های هسته‌ای پاکستان می‌یابد.

چندی پیش وزیر امور خارجه پاکستان در گفتگو با خبرنگاران از هند خواسته بود که دلیل افزایش حضور خود را در کابل توجیه کند. وی در ادامه می‌افزاید: مقامات هند باید توضیح دهند که کشورشان چه منافعی در افغانستان دارد و در حالی که هیچ مرز مشترکی با کشور افغانستان ندارد، چرا قصد دارد نیروهای زیادی به این کشور اعزام کند.

در واقع، ژنرال استنلی مک کریستال، فرمانده نظامیان آمریکایی در افغانستان هم در گزارش محرمانه جدید خود به باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، ضمن هشدار به گسترش حضور نیروهای هند در افغانستان تاکید کرد که پاکستان در برابر این اقدامات ساکت نخواهد ماند. مقامات هندی بی‌آن که فشاری را متحمل شوند، خواستار حضور و به نوعی قدرت نرم در افغانستان‌اند.

ناظران سیاسی بر این اعتقادند که دهلی‌نو به طور فزاینده سیاست رو به جلو را در مبارزه با تروریسم در منطقه برگزیده و گویی ترجیح می‌دهد که خود دست به کار شود پیش از این‌که تروریست‌های پاکستان دست به اقداماتی دیگر در این کشور بزنند. واقعیت این است که هند از سوی پاکستان سرخوردگی بسیار زیادی را احساس کرده و دلیل آن این است که پاکستان نه اقدامی علیه عاملان حمله‌های تروریستی بمبئی که در نوامبر سال گذشته اتفاق افتاد، انجام داده و نه اقدامی برای از بین بردن زیر ساخت‌های تروریستی در خاک این کشور صورت داده است. بهانه اسلام‌آباد که «افراد غیردولتی مسوولند» نیز جوابی قانع‌کننده برای دهلی نو نخواهد بود.

از سوی دیگر پاکستان مساله جنگ با طالبان را تبدیل به یک استفاده ابزاری کرده است که نمونه آن را می‌توان در تصمیم اخیر ارتش پاکستان نیز مشاهده کرد زیرا به گفته ارتش پاکستان در سال ???? عملیات جدیدی را بر ضد شورشیان آغاز نخواهد شد. این تصمیم به روشنی نشانه‌ای از عدم تمایل پاکستان به تن دادن به خواسته آمریکا مبنی بر گسترش جنگ بر ضد شبه نظامیان طالبان و در عین حال وارد کردن فشار بر آمریکاست که نگران افزایش خشونت‌های شورشیان تندرو در منطقه است.

ارتش پاکستان بدین واسطه به دنبال امتیاز خواهی از دولت آمریکا و به نوعی فشار بر هند است. از جمله تاکیدات مورد نظر اسلام‌آباد کسب امتیاز مشابه هسته‌ای از سوی واشنگتن است که جورج بوش رئیس‌جمهور آمریکا در دوران ریاست خود به هند اعطا کرد.

مقامات پاکستانی ظرفیت پذیرش هند به عنوان قدرت برتر منطقه‌ای را ندارند و مطمئنا برای به رسمیت شناخته شدن یک قدرت منطقه‌ای تلاش کرده و از فشارهای لازم در این زمینه فروگذار نخواهند بود.

با نگاهی به مواضع نخست‌وزیر پاکستان، این نکته به روشنی قابل ملاحظه است. وی بر این نکته تاکید دارد که پاکستان عدم توازن هسته‌ای در منطقه را قبول نکرده و هرگونه سازش را رد می‌کند. یوسف رضا گیلانی از آمریکا به دلیل آنچه رفتاری تبعیض آمیز خواند انتقاد کرده و از واشنگتن خواست تا با پاکستان نیز، همانند هند، در زمینه برنامه هسته‌ای آن کمک کند.

پاکستان معتقد است یک متحد مهم آمریکا به شمار می‌رود و نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در افغانستان قادر نیستند بدون کمک پاکستان در افغانستان موفق شوند. روزنامه دیلی تایمز چاپ پاکستان بخشی از سخنان گیلانی را نقل کرده که گفته است آمریکا بدون پاکستان نمی‌تواند در افغانستان بجنگد.

ما اهمیت استراتژیک خود را درک می‌کنیم. هیچ جنگی در افغانستان بدون ما به پیروزی نخواهد رسید.

کارشناسان بر این عقیده‌اند که اکنون در تلافی گسترش نقش هند در افغانستان، به نظر می‌رسد که برنده‌ترین سلاح پاکستان برای مقابله با این وضعیت تحت فشار قرار دادن آمریکا و هند از طریق حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از طالبان است. امری که ضرر آن بالقوه می‌تواند گسترش فعالیت‌ها و نقش هند در افغانستان را تحت‌الشعاع قرار دهد.

مذاکرات جولای هر چند با مواضع مشتاقانه طرفین مواجه است، اما در پس این چهره نگرانی‌هایی جدی با توجه به پیچیدگی مسائل میان دو کشور و همچنین وضعیت داخلی پاکستان وجود دارد و سیر موفقیت‌آمیز گفتگوها را با تردید مواجه می‌کند.

بی‌ثباتی در پاکستان، تصمیم‌گیری را در خصوص چگونگی تعامل و برقراری رابطه با این کشور دشوار می‌کند و حتی تحلیلگران سیاسی این سوال را مطرح می‌کنند که در مذاکرات با اسلام‌آباد مشخص نیست طرف مذاکره ارتش است یا دولت؟ ارتش پاکستان در زمینه‌های امنیتی و سیاست خارجی تاثیرگذاری بسزایی دارد ضمن آن که مبارزه ارتش با طالبان و گروه‌های شورشی نیز مورد تردید است به گونه‌ای که دهلی‌نو برخی از اعضای برجسته نظامی این کشور را متهم به همکاری با طالبان و عملیات‌های تروریستی در هند می‌کند.