ایران و توافق‌نامه پاریس

کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد (UNFCCC) اولین بار در دهه 90 میلادی پروتکلی تحت عنوان پروتکل کیوتو را به تایید کشورهای عضو رساند. مطابق این پروتکل کشورهای توسعه‌یافته موظف شدند انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به میزان 5 درصد کمتر از سال 1990 به‌عنوان سال اوج انتشار خود برسانند. این پروتکل اما به دلیل نپیوستن آمریکا و برخی کشورهای دیگر نتوانست به نتایج دلخواه برسد.
با پایان دوره اجرایی پروتکل در سال 2012، کنوانسیون تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد (UNFCCC) با حمایت کشورهای توسعه‌یافته به‌خصوص اتحادیه اروپا در اجلاس بیست‌و‌یکم خود توانست موافقت اولیه کشورهای عضو را برای پیوستن به یک توافق اقلیمی دیگری را به دست آورد. هدف از این توافق‌نامه که به‌عنوان توافق‌‌نامه تغییر اقلیم پاریس شناخته می‌شود، جلوگیری از افزایش 2 درجه‌ای دمای کره زمین است. از همین رو این توافق‌نامه از کشورهای عضو می‌خواهد که تا سال 2030 به انتخاب خود مقدار معینی از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند. از سوی دیگر به دلیل نیاز به هزینه‌های سنگین برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، توافق‌نامه پاریس کشورهای توسعه‌یافته را موظف به کمک به کشورهای درحال‌توسعه می‌کند. کمک‌های فناوری به‌عنوان نوع دیگری از حمایت‌ها برای اجرای توافق‌نامه پاریس دربند 1 ماده 10 مطرح می‌شود. مطابق ماده 10، کمک‌هایی در قالب فناوری به این شرح انجام می‌شود:
کمک‌های مالی: بر طبق توافق‌نامه تغییر اقلیم پاریس، کشورهای عضو موظف شده‌اند تا سال 2020 به میزان صد میلیارد دلار به صندوق اقلیم سبز (GCF) اختصاص دهند. در حال حاضر تا جولای 2019 تنها حدود ده میلیارد دلار از مبلغ صد میلیارد دلار به این صندوق واریزشده که رقمی بسیار ناچیز است. از سوی دیگر مطابق بند 4 ماده 9 توافق‌نامه پاریس، کشورهای هدف در این حمایت مالی جزایر کوچک و کشورهای کمتر توسعه‌یافته هستند که ایران در این دسته‌بندی جایی ندارد.
کمک‌های فناوری: در توافق‌نامه پاریس برای نوسازی صنایع، ارتقاء بهره‌وری و افزایش توان استفاده از منابع جدید انرژی، کشورهای توسعه‌یافته و صاحب فناوری منابع جدید انرژی موظف به کمک به کشورهای در حال‌توسعه در این زمینه شدند. این اقدام در دوره اجرایی پروتکل کیوتو به‌عنوان اولین پروتکل جامع تغییرات اقلیم نیز دیده‌شده بود. طرح CDM که شامل بیش از 6000 طرح برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بود بیش از سایر کشورها برای کشور چین مفید واقع شد، چراکه این کشور به‌تنهایی توانست بیش از 40درصد از طرح‌های CDM را جذب کند. از این تعداد طرح تنها 13 طرح سهم ایران بود که به دلیل اعمال تحریم‌ها موفق به جذب آن نشد. همین مسأله در حال حاضر در مورد کمک‌های فناوری مطرح‌شده در توافق‌نامه پاریس نیز وجود دارد.
در توافق‌نامه پاریس، دولت‌های توسعه‌یافته موظف به ارائه کمک‌های فناوری شده‌اند. این در حالی است که صاحبان این فناوری‌ها دولت‌های اروپایی نیستند، بلکه شرکت‌های خصوصی هستند که در شرایط تحریم به دلیل ترس از تحریم و جریمه‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا، حاضر به همکاری با ایران نمی‌شوند. برای نمونه با وجود پایبند بودن دولت فرانسه به توافق برجام، اما شرکت نفتی توتال به دلیل تحریم‌های آمریکا حاضر به همکاری با ایران نشد و دولت فرانسه نیز نتوانست این شرکت را به حضور در ایران مجاب کند. از همین رو دریافت کمک‌های فنی و فناوری از شرکت‌های دارنده فناوری‌های کم کربن دور از انتظار است و باید در فرآیند پیوستن به توافق‌نامه پاریس این موضوع مدنظر مسؤولان امر قرار گیرد.

صمد محمدی

کارشناس ارشد علوم سیاسی