اعتبار دولت خودگردان در معرض فروپاشی است

با دکتر سیدهادی برهانی، رئیس گروه مطالعات فلسطین دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره وضعیت فعلی سرزمین‌های اشغالی فلسطین گفت‌وگو کردیم.

تشکیلات خودگردان فلسطین چه سیاستی در قبال انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس در پیش گرفته است؟

محمود عباس انتظار داشت پیشنهادی مانند آنچه اسرائیلی‌ها به عرفات در زمان نخست‌وزیری ایهود باراک داده بودند، دریافت کند و امتیازهایی بگیرد که دولت خودگردان نیز از روند صلح با مختصر آبرویی بیرون بیاید.

ولی از آنجا که صهیونیست‌ها به همه سرزمین فلسطین چشمداشت دارند، صرفا منتظر فرصت مناسبی برای ضمیمه کردن بقیه زمین‌های فلسطینی‌ها به اسرائیل هستند. تجربه 70 ساله نشان داده که آنها پیشنهادهایی برای آرام کردن فضا ارائه می‌کنند، سپس در فرصت مناسب آن پیشنهادها را نیز از روی میز برمی‌دارند. این اتفاق دوباره در دوره ریاست محمود عباس بر تشکیلات خودگردان تکرار شده است. دولت خودگردان و سازمان آزادیبخش فلسطین آبروی خود را بر روند صلح و توافق اسلو گذاشتند، اما اسرائیل که استفاده‌اش را از این روند صلح کرد در یک فرصت مناسب به کمک آمریکا همان امتیازها را از روی میز برداشت. یعنی آنها حاضر نیستند درباره قدس مذاکره کنند و شرایطشان را در مورد شهرک‌سازی سخت‌تر از گذشته کرده‌اند. همچنین شرط پذیرش اسرائیل به‌عنوان دولت یهودی را توسط فلسطینیان به میان آورده که بر شرایط فلسطین و اسرائیل اثر خواهد گذاشت.

در واقع، براساس این شرایط تازه، دولت خودگردان تحت فشار زیادی قرار دارد و اعتبارش در معرض فروپاشی است. آنها دیگران را برای مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی مذمت و از مسیری که برای صلح انتخاب کرده بودند دفاع می‌کردند؛ در حالی که اکنون به بن‌بست برخورده‌اند و از جهت افکار عمومی و همچنین سیاسی تحت فشار هستند.

آیا دولت خودگردان می‌تواند از فروپاشی اعتبارش جلوگیری کند؟

محمود عباس برای این‌که مانع این اتفاق شود وارد بازی جدیدی شده است. به نظر می‌رسد نباید به عباس با همان چشم‌اندازی نگریست که در گذشته به او نگاه می‌شد. اکنون با موقعیتی که او در آن گرفتار شده است تلاش می‌کند به صورتی رفتار کند که به آمریکا و رژیم صهیونیستی بگوید اگر من از فرآیند صلح، بازنده تمام بیرون بیایم بازی شما را به هم می‌ریزم.

آیا فرآیند صلحی باقی مانده که او بخواهد آن را به هم بزند؟

به هر حال، با این‌که صحنه بازی عوض شده، اما هنوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به اسم فرآیند صلح نیاز دارند. هنوز 80 قطعنامه شورای امنیت و 700 قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل روی کمر رژیم صهیونیستی سنگینی می‌کند. آنها همچنان باید افکار عمومی را در کشورهای غربی و دیگر کشورهای دنیا قانع کنند که همچنان فرآیند صلحی وجود دارد و اسرائیل در حال مذاکره است. عباس این را می‌داند و می‌گوید اگر بخواهید اعتبار من را نابود کنید، بازی شما را به هم می‌ریزم. به نظر می‌رسد این ظرفیت وجود دارد و عباس می‌تواند این بازی را تحت تاثیر قرار دهد. شاید هیچ‌کس به اندازه عباس توانایی به صدا در آوردن ناقوس مرگ فرآیند صلح را نداشته باشد. او مظهر صلح‌طلبی فلسطینی‌ها شناخته می‌شود.

به نظر شما امکان موفقیتی در این زمینه وجود دارد؟

البته مسیری را که عباس اتنخاب کرده، ریسک بالایی دارد. می‌تواند عباس را به یک عرفات و سرنوشت او تبدیل کند. صهیونیست‌ها نشان داده‌اند هرجا احساس خطر کنند از هیچ اقدامی ابا ندارند. به نظر می‌رسد عباس نیز مانند عرفات که پیشنهاد باراک را نپذیرفت و انتفاضه دوم شکل گرفت، در همین مسیر حرکت می‌کند. رژیم صهیونیستی هم به همین دلیل هجوم سنگینی وارد آورده است تا مشروعیت عباس را از بین ببرد.

با توجه به مشکلات داخلی رژیم صهیونیستی و اتهامات وارده به نتانیاهو از یک‌سو و فشاری که صهیونیست‌ها در مرزهای سوریه و لبنان احساس می‌کنند، احتمال دارد آنها تا اندازه‌ای از خواسته‌هایشان در روند صلح کوتاه بیایند؟

اتفاقا انگیزه‌‌های داخلی نتانیاهو را برای تندتر کردن مواضعش علیه فلسطینیان ترغیب می‌کند. او در صحنه داخلی مشکل دارد و از آنجا که عده زیادی از طرفداران او در جناح راست و راست مذهبی هستند و آنها توقعاتشان از اسرائیل بالاست و اعتقادی به روند صلح ندارند و دنبال خلاص شدن از شر فلسطینی‌ها هستند.

اگر نتانیاهو مجبور به استعفا شود شاهد تغییری در مواضع رژیم صهیونیستی خواهیم بود؟

براساس نظرسنجی‌ها او همچنان محبوب‌ترین رهبر در افکار عمومی اسرائیلی‌هاست. به نظر می‌رسد حتی اگر انتخابات جدیدی برگزار شود، حزب لیکود دوباره برنده ‌شود و امکان دارد تعداد کرسی‌های این حزب افزایش یابد. مگر این‌که از جهت قانونی برای او مانعی ایجاد و اجازه رهبری حزب لیکود از او سلب شود. ولی پرونده فساد او سبب نشده در افکار عمومی اسرائیل سقوط کند.

با توجه به آشتی حماس با فتح و دولت خودگردان فلسطین، به نظر شما گروه‌های مقاومت اسلامی مانند حماس و جهاد اسلامی چه رویکردی را در پیش خواهند گرفت؟

به نظر می‌رسد بسیاری از انتظارات و خواسته‌هایی که حماس و جهاد از عباس داشته‌اند در شرایط فعلی و با مواضعی که عباس اخیرا گرفته، برآورده شده باشد. حداقل در سطح موضعگیری، مواضع عباس به حماس و جهاد اسلامی نزدیک شده است؛ به‌عنوان مثال در قطع همکاری‌های امنیتی با رژیم صهیونیستی و مخالفت با زیاده‌خواهی‌ صهیونیست‌ها و همچنین مواضعش در قبال دولت آمریکا.

اما در مسأله مصالحه، حماس انتظار داشت مشکلات معیشتی مردم رفع شود. از این جهت، عباس انتظارات حماس را برآورده نکرد و حماس همچنان در غزه تخت‌فشار است. بنابراین آنها در استقبال از موضعگیری‌های جدید عباس آنچنان شور و هیجان نشان نمی‌دهند. در حالی که عباس در حرکت جدیدش موقعیت آمریکا و رژیم صهیونیستی در فرآیند صلح را به چالش کشیده است. این فرصتی در اختیار کسانی قرار می‌دهد که از ابتدا مخالف بودند و پیش‌بینی به بن‌بست رسیدن آن را داشتند تا به نوعی به آمریکا و صهیونیست‌ها فشار وارد کنند. اما به نظر نمی‌رسد طرف‌های منطقه‌ای مانند حماس و ایران به‌دلیل دلخوری‌های بجایی که از عباس دارند، توجه چندانی به مواضع اخیر وی کرده باشد.