خطر سم آفلاتوکسین در شیر مادران

پس از ورود سم آفلاتوکسین به بدن انسان از طریق غذا، ساختار این سم در کبد تغییر می‌کند و به نوعی دیگر از آفلاتوکسین تبدیل می‌شود که در نهایت همراه با ترشحات بدن نظیر شیر و ادرار دفع می‌شود. مصرف غذای آلوده به آفلاتوکسین توسط خانم‌های شیرده خطری دو چندان دارد؛ چرا که در این‌صورت نه تنها مادر در معرض آسیب ناشی از آفلاتوکسین قرار می‌گیرد، بلکه مشتقات این سم نیز از طریق شیر وارد بدن نوزادان می‌شود و عوارض خطرناک ایجاد می‌کند. نوزادان از نظر بدنی بسیار آسیب‌پذیرتر از افراد بالغ هستند و توان سم‌زدایی در بدن آنها کمتر از سایر گروه‌های سنی است. از طرف دیگر، شیر تنها غذای نوزادان شیرخوار است و در صورتی که آلوده به سم آفلاتوکسین باشد، نوزادان در مقایسه با افراد بالغ حجم بالاتری از سم را به نسبت وزن بدن خود به طور روزانه دریافت می‌کنند. تحقیقات اخیر در شهرهای ساری، شهرکرد، یزد، اصفهان، تهران و همدان نشان داده است فراوانی سم آفلاتوکسین در نمونه‌های شیر مادران در شهرهای گفته شده به ترتیب حدود 1، 15، 7، 1، 98 و 6 درصد بوده است.گرچه در برخی موارد، غلظت سم آفلاتوکسین در نمونه‌های شیر مادران ایرانی کمتر از حد مجاز بود، اما این موضوع به هیچ وجه از اهمیت خطر این سم در شیر مادران و انتقال به نوزادان کم نمی‌کند.

متأسفانه برخی شواهد موجود نشان می‌دهد، مادران شیرده در ایران نسبت به مضرات و راه‌های کنترل سم آفلاتوکسین در مواد غذایی آگاهی مطلوبی ندارند. از این رو آموزش‌های لازم در این زمینه ضرورت دارد. مادران شیرده باید در این زمینه بیشتر احتیاط کرده، فقط از خشکبار یا مغزهای تازه استفاده کنند و از مصرف خشکبار دارای شکستگی یا خلل و فرج اجتناب کنند، بویژه در آن دسته مغز‌ها از جمله پسته، بادام و فندق که طعم کهنگی دارند یا تلخ مزه هستند، احتمال آلودگی به آفلاتوکسین بیشتر است. از آنجا که احتمال حضور این سم در نان‌های خشک وجود دارد، حتی المقدور از مصرف نان خشک تجاری کهنه طی دوره شیردهی پرهیز شود.

باید توجه داشت، هیچ گونه راهکار قطعی برای از بین بردن این سم در غذا وجود ندارد، اما مصرف سبوس و سبزیجات تازه تا حدودی می‌تواند منجر به کاهش ورود این سم به شیر مادران و نهایتا انتقال به نوزادان شود. سم آفلاتوکسین فقط تا 72 ساعت در شیر مادر وجود خواهد داشت و در صورتی که تغذیه با مواد غذایی آلوده قطع شود، پس از این مدت شیر مادران کاملا سالم خواهد بود.

دکتر بهادر حاجی محمدی

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد