تداوم چالش داعش

رویکرد اول ایدئولوژی داعش است، با توجه به نوع نگرش سلفی‌گری داعش و برداشتی که نسبت به اسلام دارد ریشه در یک نگرش قدیمی و بازگشت به سلف اصلی دارد، بنابراین یک شکل تندروانه‌تر از گروه‌های سلفی است، در صورتی که از این نگاه به تحلیل ماهیت و آینده داعش بپردازیم تصور نمی‌شود این نگاه ایدئولوژی‌گرایانه به این زودی‌ها از بین برود و به هر شکل ممکن در بخشی از کشورهای عربی که خود فراهم‌کننده یا بسترساز چنین نگاهی هستند وجود خواهد داشت، ولو این‌که از این قدرت فعلی برخوردار نباشد. مساله دوم و دیگری که داعش را در سال‌های اخیر برجسته کرد جغرافیا بود، آنها به دنبال آن بودند که در یک جغرافیا خلافت خود را معرفی و مستقر کنند، بنابراین در منطقه بحرانی و ناامنی چون عراق و سوریه متمرکز شدند. داعشی‌ها با توجه به این‌که گروه‌هایی در عراق بخصوص بعد از سرنگونی صدام بخصوص بازمانده‌های حزب بعث فعالیت‌هایی داشتند و گرایش‌های به این سمت پیدا کرده بودند با تلفیق آنها و عوامل بیرونی منسجم‌تر شدند، بنابراین از این منظر آنچه به عنوان دولت اسلامی عراق و شام تعریف کردند نوعی ماهیت جغرافیایی دادن به خلافت آنها بود که اکنون این موقعیت جغرافیایی در حال از بین رفتن و تقلیل است. لذا این‌که داعش در عراق و سوریه باقی نماند به منزله این است که استقرار خلافت آنها به طور فیزیکی و ملموس مانند گذشته باقی نمانده است و این موجب پراکندگی آنها خواهد شد، اما ممکن است همان نگاه خلافتی را داشته باشند. مساله سوم در ارتباط با نگاه جامعه جهانی است، این پرسش مطرح است که آیا یک اجماع یا اراده جهانی نسبت به تقابل ازبین برنده نسبت به داعش وجود دارد؟ در این باره ابهام وجود دارد به این مفهوم که به هر حال سال 2014 داعش ادعای خلافت جهانی کرده تا سال گذشته در حقیقت مکان و محل آنها مشخص بود، بنابراین دیدگاهی وجود دارد مبنی بر این‌که کشورهای غربی و اروپایی‌ها که ائتلاف ضدداعش تشکیل دادند در صورتی که به طور جدی‌تر عزمی داشتند و می‌توانستند به یک تقابل جمعی با داعش بپردازند که از این نگاه چنین اجماعی وجود نداشت به هر حال منافع یا مماشاتی در ارتباط با نوع فعالیت‌های داعش در ارتباط با برخی بازیگران منطقه‌ای وجود دارد به‌طوری که پیشتر عربستان به عنوان نقش حمایتگرایانه یا نگاه‌ها و مماشاتی که در ترکیه در سال‌های ابتدایی نسبت به حمله داعش به موصل و اشغال مناطق شمال غربی عراق وجود داشت. به طور کلی این پرسش هنوز به طور کامل پاسخ داده نشده که آیا این اجماع جهانی و منطقه‌ای نسبت به از بین بردن داعش وجود دارد یا خیر؟ اگر به این نگاه بپردازیم دیدگاه گروه دوم این است که اگر این عزم شکل نگیرد به انحای مختلف داعش یا در این شکل یا در کالبد دیگری ممکن است ظهور و بروز کند، بنابراین ظهور و بروز در حقیقت می‌تواند تهدیدکننده و هزینه‌بر برای کشورها بخصوص برای کشوری چون عراق و سوریه باشد.

بخصوص عراقی که در سال‌های اخیر بیشتر دست به گریبان مساله داعش و تروریسم و مقابله با آنها در مناطق غربی عراق و الانبار و الرمادی تا مناطقی از مرکز و شمال غربی عراق است، بنابراین در این سال‌ها در ساختار سیاسی عراق هم تاثیر گذاشته و اولویت دولت عراق همچنان مقابله با ناامنی‌ها و فرونشاندن ناامنی و ترور در این کشور است. از این نگاه اگر عامل بیرونی را در حمایت از گروه داعش کارگر و موثر به عنوان یک عامل تاثیرگذار مورد توجه قرار بدهیم به این آسانی‌ها این گروه یا ماهیتشان از بین نخواهد رفت و همچنان در منطقه خاورمیانه چالش‌برانگیز است.

یکی از ویژگی‌های گروهک تروریستی داعش چند ملیتی بودنشان است، آنها اعتقادی به ملیت و زبان ندارند، بلکه مذهب برایشان مهم است، چندملیتی بودن داعش نگرانی را در کشورهای مختلف از جمله اروپا پدید آورده که‌ آیا افرادی که از اروپا به داعش پیوسته‌اند به کشورهای متبوع خود باز خواهند گشت؟ این موضوع برای کشورهای اروپایی نگرانی قلمداد می‌شود. ولی به طور کلی باید گفت موضوع پیچیده است، هرچند داعش تضعیف شده‌، اما همچنان به عنوان تهدید باقی است، به هر حال اگر در عرصه عراق به تحلیل موضوع بپردازیم تهدیدها یا دغدغه‌هایی که ناشی از ظهور و بروز داعش در عراق پدید آمده به صورت کامل از بین نرفته است، گروه‌های مختلف عراقی از جمله اهل سنت،کردها، شیعیان و... از داعش آسیب دیدند بنابراین این پرسش به ذهن می‌رسد که آیا تجربه‌ چند سال گذشته عراق و دست به گریبان بودن خشونت و اشغال این کشور، نیروهای عراقی را به سمت تقویت بنیادهای فکری و عربی وحدت‌گرایانه در جهت پیشبرد عراق سوق خواهد داد یا دوباره نگاه‌های حزبی‌گرایانه به عرصه سیاسی عراق بازخواهد گشت. بخصوص که سال آینده سال انتخابات در عراق است و این موضوعات می‌تواند در ساختار سیاسی و اجتماعی عراق مهم تلقی‌شده و تاثیرگذار باشد.

سیامک کاکایی/ کارشناس مسائل منطقه