وقتی ورزش بلای جان می‌شود

سوء‌مصرف استروئیدهای آنابولیک آندروژنی یکی از این روش‌هاست. این داروها بسیار شبیه هورمون جنسی مردانه (تستسترون) هستند و قادرند با تقلید اثرات این هورمون باعث افزایش حجم عضلات و بهبود عملکرد آنها شوند. در عالم طب، داروهای استروئید آنابولیک برای درمان مشکلاتی مانند تاخیر در بلوغ، کم خونی، سرطان پستان، تاخیر در رشد و جبران اثرات منفی پرتو درمانی یا شیمی‌درمانی استفاده می‌شوند.

اولین باردر اواخر قرن نوزدهم یک روان‌شناس به نام چارلزای براون ادعا کرد موادی را از غدد جنسی خوکچه هندی و سگ استخراج کرده که وقتی تزریق شود می‌تواند هوش را افزایش داده، مانع یبوست شده و چرخه ادرار را افزایش دهد. از آن زمان به بعد انواع مختلفی از این مواد به صورت مصنوعی ساخته شد که امروزه علاوه بر به‌کارگیری آنها جهت درمان بیماری‌های متعدد، گروهی از ورزشکاران آنها را برای ارتقای عملکرد ورزشی خودشان مصرف می‌کنند، اما از آنجا که این داروها معمولا در دوزهایی چند برابر دوز درمانی و برای طولانی‌مدت استفاده می‌شوند می‌توانند عوارض جانبی متعدد و بسیار خطرناکی ایجاد کنند.

یکی از مشکلات ناشی از مصرف استروئیدها توسط ورزشکاران بروز یک عارضه جدی تحت عنوان پلیوسیس هپاتیس(Peliosis Hepatis) است.این بیماری یک اختلال عروقی است که وجه مشخصه آن وجود حفرات کیستیک پر از خون در سرتاسر کبد است.اگر چه این حالت اغلب در کبد دیده می‌شود اما می‌تواند طحال، مغز استخوان، ریه، غدد لنفاوی شکم و اندام‌های دیگر را نیز درگیر کند.

این عارضه معمولا بدون علامت است، اما گاهی اوقات پارگی کیست‌ها موجب خونریزی شدید و در نهایت مرگ می‌شود. برخی بیماران نیز دچار زردی، هپاتومگالی، تومور و نارسایی کبدی خواهند شد. استروئیدهای آنابولیک همچنین باعث افزایش فشار خون و کاهش کلسترول خوب (HDL) شده و از این طریق ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهند. کاهش تولید اسپرم، کوچک شدن بیضه‌ها، کاهش میل جنسی و بزرگ شدن سینه در مردان (جینکوماستی)، بزرگ‌شدن پروستات، سرطان پروستات، سرطان کلیه، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلول‌های خون (پلی‌سیتمی) از دیگر عوارض استفاده بیش از حد از این داروها هستند.

مصرف استروئیدها در زنان ورزشکار اگرچه به دلایل مختلف شیوع کمتری دارد، اما آنها هم از عوارض جانبی گسترده این داروها مصون نیستند. کاهش تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون، مهار تخمک‌گذاری، به هم خوردن سیکل‌های قاعدگی، بروزصفات ثانویه جنسی مردانه مانند کلفت شدن صدا و پر مویی از مهم‌ترین عوارض جانبی مصرف استروئیدها در زنان است. البته اکثر این حالات بعد از قطع مصرف دارو برطرف می‌شوند، اما با این حال صفات ثانویه مردانه که پیش از این به آنها اشاره شد ممکن است پایدار باقی بمانند. از دیگر عوارض مصرف استروئیدها می‌توان به آکنه (جوش)، ریزش مو و تغییرات خلق و خو بویژه خشونت طلبی و جنون اشاره کرد.

در پایان باید توجه داشت ورزش یک راهکار برای تضمین سلامت و داشتن روح و تن سالم است. مصرف داروها در موارد غیر درمانی، با اهداف ورزش در تناقض کامل بوده و یک تهدید اساسی برای سلامت که بی شک ارزشمندترین نعمت خداوند برای انسان هاست به شمار می‌آید.

دکتر کاوه سالارمند

داروساز