بازیگران نقش‌های منفی مظلوم هستند

به نظر می‌رسد، بازی در سریال سایه همسایه نقطه عطفی در کارنامه بازیگری شما پس از انقلاب باشد.

نه‌چندان. اگر منظورتان نقش مثبت من در این سریال است، قبل از آن هم نقش مثبت زیاد بازی کرده‌ بودم؛ چه در تلویزیون و چه در سینما و تئاتر. برای مثال می‌توانم فیلم بازجویی یک جنایت را نام ببرم. به هر حال، سریال سایه همسایه خیلی در میان مردم گل کرد.

البته تماشاگران تا قبل از این سریال، شما را بیشتر با نقش‌های منفی به یاد داشتند.

بله، نقش‌های منفی من بیشتر بوده است.

شما در سینمای پیش از انقلاب اغلب در نقش‌های منفی حاضر می‌شدید و حتی می‌توان گفت در این نقش‌ها کلیشه شده بودید. پس از سریال سایه همسایه هم چیزی نمانده بود که این اتفاق دوباره تکرار شود و این‌بار در نقش یک عاقل‌‌مرد متدین و خیر.

کلیشه شدن در عالم بازیگری ما یک معضل است و کاری‌اش هم نمی‌شود کرد. زمانی که یک بازیگر نقشی را خوب بازی می‌کند و بازی‌اش در ذهن و خیال تماشاگر می‌ماند، همه تهیه‌کننده‌ها دوست دارند آن بازیگر همان نقش را برای آنها تکرار کند. کارگردانان هم واهمه دارند که با آن بازیگر، تجربه جدیدی داشته باشند و فکر می‌کنند بازیگر فقط باید یک نوع نقش را بازی کند. فقط کارگردانان موفق می‌توانند از یک بازیگر بازی‌های متفاوت بگیرند.

بازگردیم به سریال سایه همسایه و شخصیتی که ایفاگرش بودید؛ آمیزنصرالله. ویژگی‌های اخلاقی این شخصیت چقدر به خصوصیات درونی خودتان شباهت داشت؟

شخصیت واقعی خودم با نقش‌های منفی‌ای که بازی می‌کنم خیلی تفاوت دارد. همیشه سعی کرده‌ام به نقش، شخصیت و بعد بدهم. این‌طور نیست مثل بعضی‌ها که نقش منفی بازی می‌کنند فقط هوار بکشم. تلاشم این بوده که شخصیت منفی را به‌گونه‌ای بازی کنم که تماشاگر درباره او قضاوت منصفانه داشته باشد. هر انسانی برای کارهایش دلایلی دست کم برای خودش دارد. زندگی بر اساس خیر و شر است و هر یک از این‌ها که حذف شود، کل زندگی بی‌معنا می‌شود. در تعزیه اگر شخصیت شمر وجود نداشته باشد، ناقص و ابتر خواهد بود. از من که گذشت و معلوم نیست دوباره ایفاگر یک نقش منفی شوم، اما امیدوارم به این بازیگران هم بهای لازم داده شود.

سوال‌های دیگری هم از سریال سایه همسایه دارم، اما حالا که بحث به اینجا رسید، آیا پیش آمده است به دلیل بازی در نقش‌ منفی، بازخورد نامناسبی از مردم کوچه و بازار ببینید؟

من نقش منفی بازی می‌کردم اما نقش منفور نه. همان‌گونه که گفتم به نقش منفی هم شخصیت و بعد می‌دادم. از سوی دیگر، از آنجایی که نقش‌های مختلفی بازی می‌کردم، مخاطب نمی‌توانست قضاوتی واحد و قطعی درباره من داشته باشد. این را هم باید در نظر گرفت که این روزها فرهنگ عمومی جامعه رشد کرده و مردم می‌دانند که بازیگر فقط بازیگر است‌و بس اما در گذشته این‌طور نبود. از آنجا که به بازیگران نقش‌های منفی بهای لازم را نمی‌دانند، به این باور عمومی دامن زده می‌شد که بازیگر نقش منفی خودش هم ذاتا انسان بد و نادرستی است.

چگونه به تیم بازیگری سریال سایه همسایه اضافه شدید؟

ابتدا قرار بود من نقش دیگری را در سریال بازی کنم. بازیگر نقش آمیزنصرالله مرحوم عزت‌الله مقبلی بود، اما نمی‌دانم چه شد که انصراف داد.

سایه همسایه، احیاگر برخی بازیگران قدیمی تلویزیون و سینما هم بود موافق هستید؟

این را خیلی نمی‌توانم تائید کنم. بازیگران این سریال همه فعال بودند و کار می‌کردند.

حتی پس از انقلاب؟

بله، کم و بیش بازی می‌کردند. البته بعضی‌هایشان مثل بهمن زرین‌پور پس از انقلاب به سراغ کارگردانی رفتند. با این حال، سریال سایه همسایه شاید برای برخی بازیگرانش یک موقعیت تازه کاری هم بود.

سابقه هنری شما مرز نیم قرن را هم رد کرده است. اگر این کارنامه پربار را به دو بخش پیش و پس از انقلاب تقسیم کنیم، می‌توان 10 سال اخیر را دهه سکوت و کم‌کاری شما به حساب آورد.

اتفاقا این‌طور نیست. من 10 سال گذشته کار زیاد کرده‌ام. سریال امام علی و امام رضا را داشتم و در فیلم مسافران بهرام بیضایی هم بازی کردم.

من صحبت 10 سال گذشته را کردم این آثار مربوط به دهه 70 است!

سریال رخصت را با قدرت‌الله صلح‌میرزایی کار کردم که دو سال پیش پخش شد. تله‌فیلم هم زیاد بازی کرده‌ام.

اما مردم در این ‌سال‌ها شما را کمتر در تلویزیون و سینما می‌بینند؟

نه این‌طور نیست، شاید شما ندیده باشید.

آخرین سریالتان در تلویزیون؟

همان سریال رخصت.

البته در تلویزیون به نسبت سینما بیشتر فعالیت داشته‌اید.

بله، در تلویزیون بیشتر بوده‌ام.

به نظر می‌رسد همچنان در تلویزیون نقش‌های بیشتر و بهتری برای بازیگرانی به سن و سال شما نوشته می‌شود؟

سینمای ما در سال‌های اخیر حال و هوایش عوض شد و از فضای جدی به کارهای طنز تمایل پیدا کرد. قاعدتا کسانی که در این زمینه فعال‌تر بودند بیشتر دیده شدند در حالی که همان بازیگران قدیمی هم می‌توانستند نقش‌های طنز بازی کرده و خوب هم بازی کنند.

تا امروز در چند فیلم و سریال بازی کرده‌اید؟

تا جایی که در خاطرم هست، 170 کار سینمایی دارم. 40 نمایش صحنه‌ای هم بازی کرده‌ام. تعداد آثار تلویزیونی‌ام را خوب به یاد نمی‌آورم، اما فکر می‌کنم 60،‌ 70 سریال بشود.

در این 60 سالی که در عرصه بازیگری فعال بوده اید، چه میزان از نقش‌هایی که ایفاگرش بوده‌اید احساس رضایت داشتید؟ چقدر در انتظار نقش‌های متفاوت بودید که هیچ‌گاه پیشنهادش نرسید؟

این قاعده برای همه بازیگران صدق می‌کند. اغلب بازیگران دوست دارند پیشنهاد نقش‌های متفاوتی از راه برسد. اصولا نقشی برای یک بازیگر جذاب است که تک بعدی نباشد. نقش هر چقدر ابعاد مختلفی داشته باشد بازی هنرپیشه هم بیشتر به چشم می‌آید.

شما با مجموعه‌ای از بهترین کارگردانان و فیلمسازان ایرانی کار کرده‌اید، اما اغلب در قالب نقش‌های منفی. هیچ‌‌گاه تلاش نکردید که این رویه را تغییر ندهید و از زیر سایه نقش‌های منفی خارج شوید؟

سال‌هاست از زیر سایه نقش‌های منفی خارج شده‌ام.

منظورم پیش از انقلاب است. در آن‌ سال‌ها اغلب نقش‌های شما منفی بود.

این نظر شخصی شماست. من آن سال‌ها هم نقش مثبت زیاد بازی کردم.

چند نمونه می‌آورید.

«ستارخان» علی حاتمی. کارهای دیگر هم بوده است.

آقای بخشی، چقدر از عملکرد و کارنامه حرفه‌ای و هنری خود راضی هستید؟ اگر به عقب بازگردید و به این راهی که در این 50 و چند سال پیموده‌اید نگاهی بیندازید، از مسیری که آمده‌اید رضایت دارید؟

صددرصد. احساس می‌کنم تا حدود زیادی به آن‌چه می‌‌خواسته‌ام رسیده‌ام. انسان مگر از زندگی چه می‌خواهد جز آبرو و حیثیت و یک لقمه نان شرافتمندانه. حس می‌کنم در جامعه یک نیمچه احترام و آبرویی دارم. وقتی در خیابان با مردم برخورد می‌کنم از من رضایت دارند. یک لقمه نان شرافتمندانه به دست آوردیم و خوردیم. تا این لحظه به کسی بدهکار نیستم. خدا را شکر. اگر طی این سال‌ها در این تعداد فیلم و سریال و نمایش حتی یک جمله مفید به مردم آموخته باشم، برایم غنیمت است.

بازیگران نقش منفی جایزه نمی‌گیرد

بازیگرانی که نقش‌های منفی بازی می‌کنند، مظلوم و مهجور واقع شده‌اند. هیچ‌گاه از آنها در هیچ جشنواره و مراسمی تقدیر و تجلیل نشده است. نمی‌دانم چه تفاوتی است میان بازیگری که یک نقش منفی بازی می‌کند با هنرپیشه‌ای که نقش مثبت دارد؟ هرگز ندیده‌ام در جشنواره‌ای به یک بازیگر نقش منفی هم جایزه بدهند. سوالم این است که اگر نقش منفی نباشد درام اصلا شکل می‌گیرد؟ اگر شخصیت منفی و مثبت یک سریال با هم برخورد و تقابل نداشته باشند، اساسا چراغی روشن نمی‌شود.

محسن محمدی

‌‌‌ رادیو و تلویزیون