برنامه‌های آیتمی، چرا و چگونه؟

از دیدگاه شما یک برنامه موفق آیتمی چه خصوصیاتی دارد؟

تنوع این گونه برنامه‌ها سبب اقبال عمومی می‌شود. علاوه بر آن شما به خود اجازه می‌دهید با این فرمت در تمام حوزه‌ها برنامه بسازید. برای مثال ممکن است در یک برنامه که هدف شما بهداشت است، ترکیبی از گزارش، وله، مصاحبه، انیمیشن و موسیقی را داشته باشید.

اما مهارت کارگردان و فیلمنامه‌نویس در چینش این بخش‌ها سبب می‌شود تماشاگر برای این برنامه احترام و اعتبار قائل شود یا بالعکس. برنامه‌هایی که مجری ساده‌انگارانه برخورد می‌کند نشاندهنده این است که مدیریت و سلیقه در برنامه اعمال نشده و به همان اندازه تماشاگر برای آن برنامه اعتبار قائل نمی‌شود. اکنون امکانات بیشتر شده و سیستم‌های انتقال تصویری در برنامه‌های ترکیبی خیلی قوی شده است.

برنامه‌های آیتمی به صورت نمایشی هم وجود دارد. به‌طور مثال من افتخار همکاری با برنامه ترکیبی یا آیتمی نمایشی «محله بهداشت» را داشتم. ما برنامه‌های ترکیبی نمایشی و برنامه‌های ترکیبی ساده غیرنمایشی داریم. معتقدم جذابیت برنامه‌ها برای تهیه‌کننده و برای مخاطبان فرق می‌کند. مخاطبان شیفته آن سلیقه، شعور، دانش و زحمات گروهی می‌شوند که از همه ساختارها برای انتقال پیام خود استفاده می‌کنند.

متاسفانه بعضی از تهیه‌کننده‌ها برای ارزان تمام شدن یا زحمت نکشیدن و یا نبود فیلمنامه به سراغ کارهای آیتمی می‌روند.

برنامه‌های آیتمی چه روندی را طی کرده تا به این مرحله رسیده‌اند؟

این ساختار در صورت موفقیت یا عدم آن هیچ‌گاه از دامنه برنامه‌سازی جدا نمی‌شود. همواره تکنیک‌ها و نوآوری‌های خاصی در آن اعمال می‌شود. به‌طور مثال برنامه ترکیبی غیرنمایشی با نام «عصر تلویزیون» در شبکه 2 داشتم که مجریان و بازیگران آن پنج نفر بودند. همچنین برنامه ترکیبی «سیاهپوستان» به کارگردانی من و «سرخپوستان آمریکا» به کارگردانی همسرم سیمین دولو را سال 1358 تولید کردیم. از آن زمان کار تولید برنامه را شروع کردیم. سپس به عنوان پژوهشگر و کارشناس، برنامه «زندگی در اجتماع ملی» را در دوران محمدرضا جعفری‌جلوه(مدیر شبکه اول) ساختیم که خیلی این برنامه را دوست دارم.

ما در برنامه‌هایمان تقسیم‌بندی موضوعی سیاسی، علمی، ورزشی و اقتصادی داریم. منظورم این است که تقسیم‌بندی ما براساس نیاز مخاطب در هر رده سنی است. علاوه بر آن تقسیم‌بندی ما ساختاری است و می‌گوییم این موضوع سیاسی را در قالب سریال، تله‌تئاتر و مجموعه تولید کنیم. در این تقسیم‌بندی برنامه ترکیبی ساختاری دارد که همه ساختارها را در خود جای می‌دهد. معتقدم جذابیت و سرگرم‌کننده بودن در کنار هدفی که از تولید داریم، جزو لاینفک برنامه‌های تلویزیونی باید باشد تا پیام مانند جریان وارد روح انسان شود و جذبش کند. این موضوع به مهارت برنامه‌ساز برمی‌گردد.

در صحبت‌هایتان به مهارت در برنامه‌سازی برای جذب مخاطب اشاره کردید، به عنوان یک کارگردان با توجه به گسترش تکنولوژی و افزایش شبکه‌های ماهواره‌ای، به لحاظ ساختاری لازمه‌های ساخت یک برنامه آیتمی موفق چیست؟

برنامه ترکیبی انتخاب یک ساختار است و باید لزومش احساس شود. بنابراین من به این دلیل به دنبال برنامه ترکیبی می‌روم که از انواع ساختارها بهره ببرم.

این نکته را بگویم که در برنامه آیتمی از ساختارهای مسابقه، نمایش، میزگرد و... استفاده می‌شود. چون زمان هر بخش کوتاه است ممکن است هزینه دکور را متقبل نشویم. مثلا بگوییم ده دقیقه از زمان برنامه گفت‌وگو است و در وله نیازی نیست دکور خوب بزنیم. یا به بخش نمایشی که برسیم بگوییم به دلیل کوتاهی این بخش هزینه نکنیم و راهی را پیدا کرده تا به صورت نمادین از تکنولوژی استفاده کنیم. در این شرایط برنامه موفق نمی‌شود. اگر برعکس آن عمل کرده در همین آیتم‌های کوتاه از ظرفیت کامل نور، صدا و دکور بهره ببریم در آن صورت است که تاثیر خود را می‌گذاریم.

بازخوردهای صورت گرفته به برنامه‌های آیتمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تمام برنامه‌های صبحگاهی در حال پخش آیتم‌های مختلفی دارند و اگر همزمان محتوایی ارائه دهید که مورد نیاز و دقت تماشاگر واقع شود، آن برنامه موفق است. ما بینندگان خوب و قدرشناسی در ایران داریم که صمیمانه با صداوسیما برخورد می‌کنند و راحت اشتباه ما را می‌بخشند. پس باید ما برنامه‌های خوبی برایشان تولید کنیم. برنامه‌های نو مورد پسند و توجه مردم قرار می‌گیرند و دیده می‌شوند. یک اتفاق کوچک که جالب باشد به سرعت در فضای مجازی بین همه مردم پخش می‌شود.

به طور مثال در برنامه «خندوانه» شبکه نسیم علیرضا خمسه یک مطلب جالب تعریف می‌کند و بازتاب گسترده‌ای دارد. منظورم این است که وقتی ما هدفمان را توجه به نیاز‌های مردم گذاشتیم جواب گرفته‌ایم. متاسفانه نمی‌توانم بگویم که برنامه‌ها از ابتدا تا انتها بی‌نظیر هستند. یکی از مشکلات ما این است که هیچ زمان نخستین برنامه‌ها بهترین برنامه‌مان نیست. در ایران در طول کار با توجه به بازخوردهایی که گرفته می‌شود برنامه‌ها شکل می‌گیرد؛ اما در کشورهای خارجی نخستین برنامه‌شان همیشه بهترین برنامه‌شان است.

چون تمرین‌های زیادی قبل از برنامه انجام می‌دهند و برنامه را قبل از پخش برای منتقدان و استادان نمایش می‌دهند و نظرخواهی می‌کنند. اما ما در ایران این امکانات را نداریم. معتقدم جا دارد از هم‌اکنون که جنگ جدی رسانه‌ای برپاست و هر فردی برای مخاطب بیشتر تلاش می‌کند به‌طور جدی برای تولید برنامه با هدف صادرات توجه کنیم.

وقتی برنامه ما در کشورهای دیگر پخش می‌شود نشان می‌دهد که موفق بودیم. این نکته را هم بگویم که در برنامه‌های ترکیبی ساده و به‌روز نباید از بیان نقاط ضعف بترسیم.

ما خیلی محافظه‌کارانه با مشکلات برخورد می‌کنیم و می‌ترسیم که مورد سوءاستفاده کانال‌های خارج از کشور و مخالفان قرار گیرد. آنها گوش به زنگ نشسته‌اند که ما اگر مشکل بخاری را در مدارس کهگیلویه مطرح کردیم آن را چوب کنند و بر سر خودمان بزنند. در صورتی که خودمان در برنامه مطرح کرده و دنبال حل آن هستیم.

معتقدم با اعتمادی که مسئولان و برنامه‌سازان پیدا می‌کنند، باید یاد بگیریم که از طرح مسأله و مشکل نترسیم و به یاد داشته باشیم وقتی ماجرایی را مطرح می‌کنیم که هیجان عمومی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و بحث و گفت‌وگو پیرامونش زیاد می‌شود، خودمان هدایت شده حلش کنیم و به جامعه آرامش را برگردانیم. (ضمیمه قاب کوچک)