درمان ‌همیشگی‌ سرطان توسط یک پزشک ایرانی

جام جم سرا:وی که چند سالی در دانشگاه نیوکاسل به‌عنوان مسئول دپارتمان بیولوژی سلول‌های بنیادی فعالیت داشته در حال حاضر مدیریت انستیتو پزشکی سلولی فرد‌محور در کمبریج و انستیتو پزشکی ملکولی و سلول درمانی در دوسلدورف آلمان را عهده‌دار است.

وی می​گوید: زمینه تحقیقاتی تازه‌ای که از اکتبر سال گذشته بر آن متمرکز شده‌ایم، پزشکی شخصی‌سازی شده است که اساس آن بر تفاوت و منحصر به فرد بودن شرایط سلولی ملکولی بیماری‌ها بخصوص سرطان در بیماران مختلف است، بنابراین برای درمان هر یک از مبتلایان ‌ این بیماری، روش درمانی متفاوتی پیشنهاد می‌کند. در این زمینه تستی با عنوان Onco assay ارائه شده که روشی پیشرفته برای بررسی سرطان در سطح ملکولی است.

نیرنیا با بیان این که بیماری‌هایی مثل سرطان پستان حتی از سال‌ها قبل از بروز نشانه‌های بالینی با معاینه،‌ تست‌های معمول و تاثیرات ملکولی خاص به کمک تکنیک‌های پیشرفته ملکولی قابل تشخیص است، اظهار کرد: با استفاده از تکنیک‌های سلولی ملکولی می‌توان با بررسی ژن‌های موثر در بروز سرطان، علاوه بر تشخیص زودهنگام بیماری در مراحل فوق العاده ابتدایی و درمان موثر آن، خطر ابتلا به بیماری را نیز در افراد مختلف مشخص کرد و همچنین روند درمان بیماری و اثربخشی هر‌یک از داروها و روش‌هایی مثل شیمی‌درمانی یا هورمون درمانی را در افراد پیش‌بینی و پایش کرد. حتی این روش‌ها تخمین خطر و زمان بازگشت بیماری در افراد بهبودیافته را نیز میسر می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: بررسی‌ای که بتازگی در بیش از 2000 زن مبتلا به سرطان پستان در اروپا انجام‌ شده نشان داده، سرطان پستان که به طور معمول یک بیماری تلقی می‌شود در افراد مختلف بسیار متفاوت است و همچنین منشأ بسیاری از سرطان‌ها به سلول‌های بنیادی سرطان برمی‌گردد؛ لذا اگر بتوانیم در روند درمان، سلول‌های بنیادی سرطان را هدف بگیریم می‌توانیم سرطان را به شکلی ریشه‌ای و موثر درمان کنیم. ‌نیرنیا خاطرنشان کرد: در سلول درمانی سرطان به سیستم ایمنی بدن توجه خاص شده بدین صورت که تلاش می‌شود با تکنیک‌های مختلف، سلول‌های سرطانی را برای سیستم دفاعی بدن قابل مشاهده کرد. در واقع سلول‌های سرطانی با استفاده از مکانیسمی خاص، خود را از سیستم ایمنی بدن که نسبت به هر پروتئین تازه واکنش نشان می‌دهد مخفی می‌کند که با شناخت سازوکار این پدیده می‌توان سلول‌های سیستم ایمنی را به نحوی آموزش داد که سلول‌های سرطانی بخصوص سلول‌های بنیادی سرطان را شناسایی کنند. این روش که در آن از سلول‌های خود بیمار برای درمان‌ استفاده می‌شود از رویکردهای سلول درمانی شخصی‌سازی شده است.‌نیرنیا با بیان این که امروز بحث سلول‌های بنیادی به نحوی فزاینده در حوزه تشخیص و درمان سرطان مورد توجه قرار دارد، تصریح کرد: در روش‌های موجود درمان سرطان صرفا توده سلول‌های سرطانی برداشته می‌شود و به هیچ وجه تضمینی نیست که سلول‌های بنیادی سرطان کاملا حذف شده باشند. این مساله باعث شده براساس آمارها بیش از 50 درصد کل بیماران سرطانی و 70 درصد زنان مبتلا به سرطان پستان در اروپا و آمریکا به روش‌های معمول درمان، بخصوص شیمی‌درمانی جواب ندهند.

روش ما، میزان بیان سلول‌های بنیادی سرطان و این که در دوران معالجه از بین رفته‌اند یا نه را مشخص می‌کند، بنابراین تکنیکی کارآمد برای مانیتورینگ روند درمان بیماری و تصمیم‌گیری درباره ادامه آن یا جایگزینی روش‌های موثرتر درمان است.

وی خاطرنشان کرد: با تست‌های ابداعی امکان تشخیص سریع 12 نوع سرطان مختلف از‌قبیل سرطان کولون، ریه، پستان، پروستات و‌ خون ‌در مراحل اولیه وجود دارد که امکان شناسایی سرطان تخمدان با این تکنیک‌ها هم بزودی فراهم می‌شود.

وی درباره منشأ سلول‌های بنیادی سرطان گفت: چند فرضیه درباره منشأ سلول‌های بنیادی سرطان مطرح است. یک فرضیه این است که هر بافتی، سلول‌های بنیادی خاص خود را دارد که موظف به نگهداری و ترمیم آن بافت هستند و دائما سلول‌های جدید را جایگزین سلول‌های از دست رفته می‌کنند. این سلول‌ها ممکن است در جریان تکثیر جهش‌های ژنتیکی را به ارث برده یا بگیرند و بر اثر عوامل محیطی به سلول‌های بنیادی سرطان تبدیل شوند و چون قادر به تکثیرند به سرطان منجر می‌شوند.

براساس فرضیه دیگر، سلول‌های هر بافت قبل از تبدیل به سلول‌ سرطانی به سلول‌های اپی‌تریال و سپس سلول‌های بنیادی سرطان تبدیل می‌شوند.

نیرنیا خاطرنشان کرد: یک فرضیه هم خودم دارم که منشأ سلول‌های سرطانی را سلول‌های جنسی می‌دانم، چون در بسیاری سرطان‌ها از جمله سرطان پستان، دقیقا ژن‌هایی بیان می‌شوند که در سلول‌های جنسی مردان بیان می‌شود. این پدیده بسیار جالب، تقریبا در تمام سرطان‌ها دیده می‌شود. براساس این فرضیه از آنجا که سلول‌های بنیادی اسپرم فعالیت تکثیری زیادی دارند ممکن است سلول‌های سرطانی هم ابتدا خود را به سلول‌های جنسی تبدیل کنند.

وی خاطرنشان کرد: طی تحقیقات خود دریافتیم بیش از 50 ژن مختلف که در اسپرم مردان بیان شده و در سلول‌های سالم پستان بیان نمی‌شوند در سلول‌های سرطانی پستان فعال هستند. این پدیده که سلول‌ها از حالت اپی‌تریال به جنسی و بعد سرطانی تبدیل می‌شوند برای اولین بار شناسایی شده و یک روش سلول درمانی سرطان ارائه می‌کند که امیدوارم طی یک سال آینده به مرحله بالینی برسد و در این صورت برای اولین بار در مرکز ژنوسل بیمارستان گاندی تهران به بیماران ارائه خواهد شد.

دکتر نیرنیا با تاکید بر ضرورت توجه به پزشکی سلولی ملکولی به عنوان محور پیشرفت‌های پزشکی کشور اظهار کرد: در حال حاضر بیش از 80 درصد بودجه سلامت کشور صرف درمان و نگهداشت بیمارانی می‌شود که در مراحل بالای بیماری بوده و از درد و عارضه‌ای جدی رنج می‌برند، در حالی که اگر این بودجه به سمت پیشگیری می‌رفت، ضمن صرفه‌جویی کلان در بودجه سلامت کشور از درد و رنج بیماران و اثرات اجتماعی و خانوادگی نامطلوب آن نیز کاسته می‌شد.

با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته ابداعی سرطان در مراحل اولیه یعنی در حد یک تکثیر سلولی ساده قابل تشخیص بوده و با توجه به اثربخشی داروها در سطح ملکولی با انتخاب دقیق دارو براساس ژنوم منحصر به فرد بیمار از طریق شیمی‌درمانی قابل درمان است، ولی درمان بیماری که پس از پنج شش سال براساس علائم ظاهری متوجه بیماری خود شده با شیمی‌درمانی و روش‌های مشابه بسیار دشوار است؛ لذا اگر به جای تغییر فیزیولوژی و بافت، تغییرات ملکولی سلولی ناشی از بیماری‌ها که معمولا دو سه سال قبل بروز می‌کنند را شناسایی کنیم روند درمان بسیاری از بیماری‌ها به نحو چشمگیری تسریع خواهد شد.

وی گفت: این که تنها به ظاهر و شرایط کلینیکی بیماران توجه کرده و مثلا برای صد بیمار مبتلا به نوعی سرطان درمان یکسانی تجویزکنیم به هیچ وجه پذیرفته نیست، چرا که وقتی دو یا سه مارکر مبنای تصمیم‌گیری می‌شود قطعا دقت تصمیم با زمانی که سی چهل هزار مرکز مختلف دخیل در بیماری بررسی شوند، قابل مقایسه نیست.

نیرنیا تصریح کرد: در 50 سال آینده قطعا تعریف بیمار هم دگرگون خواهد شد به طوری که بیمار به فردی می‌گویند که تعادل ملکولی منحصر به فردش به هم خورده باشد. اختلالات ملکولی ناشی از بیماری بسیار زودتر از علائم ظاهری و کلینیکی بروز می‌کند و تلاش پزشکی ملکولی این است که یک سلول سرطانی را در بین میلیاردها میلیارد سلول سالم شناسایی‌کند و چند ماه قبل از شروع متاستاز سرطان را تشخیص دهد.

وی با اشاره به توجه جدی کشورهای پیشرفته به انجام تست‌های ژنتیکی و تشخیص زودهنگام بیماری‌ها از بی‌توجهی سیستم سلامت کشور به این مقوله انتقاد کرد و گفت: در آمریکا تا زمانی که تست ژنتیکی در مورد بسیاری از بیماری‌ها انجام نشده باشد بیمه از پرداخت هزینه درمان خودداری می‌کند، چون انجام این قبیل تست‌ها می‌تواند اثربخش بودن یا نبودن روش‌هایی مثل شیمی‌درمانی را در بیمار مشخص کرده و از تحمیل هزینه‌ها و مشکلات استفاده از روش‌های بی‌ثمر به بیماران و بیمه‌ها جلوگیری کند.

نیرنیا با اشاره به نرخ بالای ابتلا به سرطان پستان که حدود یک هفتم زنان کشور را درگیر می‌کند، اظهار کرد: سالانه چند صد میلیارد تومان صرف درمان مبتلایان به این بیماری در کشور می‌شود که متاسفانه در بسیاری موارد نیز به دلیل پیشرفت بیماری بی‌فایده است، در حالی که اگر فقط ده تا 20 میلیارد تومان صرف تهیه تجهیزات تشخیص ژنتیکی بموقع این بیماری شود می‌توان از مرگ بسیاری از بیماران و تبعات فاجعه‌بار آن جلوگیری کرد و صرفه جویی بسیار قابل توجهی نیز در هزینه‌های درمانی کشور صورت داد.

وی خاطر نشان کرد: در حالی که در آلمان 200 تا 300 دستگاه‌ از تجهیزات تشخیصی PET اسکن وجود دارد تعداد این دستگاه‌ها در ایران انگشت‌شمار است. البته این دستگاه‌ها سرطان را در مرحله بافتی تشخیص می‌دهند و متاسفانه تجهیزاتی که می‌توانند سرطان را در مرحله سلولی تشخیص دهند در کشور وجود ندارد.(علی شمس/جام جم )