با فرزندتان به دنیای مجازی سفر کنید

پای صحبت دکتر زهرا غلامی حیدرآبادی، دکترای مشاوره نشسته‌ایم تا از ساز و کارهای همراهی والدین با فرزندان‌شان در استفاده از اینترنت و دنیای مجازی بیشتر آگاه شویم.

آیا استفاده از اینترنت برای کودکان تا قبل از رسیدن به سن نوجوانی یعنی طی دوره دبستان ضرورت دارد؟

بله، کودکان دبستانی برای کسب اطلاعات جدید در ارتباط با مطالب درسی خود و انجام پژوهش نیاز دارند کار با رایانه و اینترنت را بیاموزند؛ چراکه در سیستم‌های آموزشی نوین، بچه‌ها باید ازدوران ابتدایی با کار پژوهش آشنا شوند.

پس شما معتقدید کار‌کردن با رایانه برای کودکان حتی پیش از سن مدرسه و از چهار یا پنج سالگی نه‌تنها ضروری است، بلکه با اصول و مبانی رشد و تقویت خلاقیت و مهارت‌های ارتباطی وی هماهنگ است؟

بله، همان‌گونه که آموزش خواندن و نوشتن از سنین کودکی آغاز می‌شود، آموختن علمی مثل رایانه باید از همان سنین آغاز شود. به همین دلیل در مهدهای کودک و پیش‌دبستانی‌ها مهارت‌های استفاده از ماوس، صفحه کلید، پنجره‌ها و سایت‌های ویژه کودکان را به آنها آموزش می‌دهند.

با وجود این آیا با اعمال محدودیت و ضوابطی برای استفاده از رایانه برای کودک موافق نیستید؟

البته که هستم. اصولا باید با توجه به سن و درک کودکان، قرارداد و قوانینی بین والدین و فرزندان تنظیم شود و در آن قرارداد درباره مدت زمان استفاده از اینترنت، ورود به سایت‌های مختلف و افزودن سایت‌های ویژه کودکان و همراه بودن والدین در زمانی که کودکان از اینترنت استفاده می‌کند، صورت بگیرد و البته رایانه باید در مکان عمومی در منزل و مقابل دید والدین قرار گیرد.

درباره اینترنت، اعمال چه محدودیت‌هایی لازم است؟

محدود کردن مدت زمان استفاده از اینترنت و ورود به سایت‌هایی که والدین به آنها اجازه داده‌اند باید از سوی کودک مورد پذیرش و اجرا قرار بگیرد. همچنین باید زمانی اجازه ترتیب پست الکترونیک به کودک داده شود که وی در این زمینه به بلوغ رسیده و بر پست الکترونیک او نظارت شود.

استفاده از اینترنت، در صورتی که کنترل و نظارت درست بر استفاده از آن صورت نگیرد، کودک را با چه خطرات و انحرافاتی مواجه می‌کند؟

ورود به سایت‌های غیر‌اخلاقی باعث ایجاد مسائلی مانند انحرافات جنسی، خشونت، اعتیاد، رفتارهای غیراجتماعی، اشاعه جرم و جنایت، مواجهه با اطلاعات عجیب، غلط و فرهنگ غیرمتعارف، کاهش زمان لازم برای مطالعه، بازی و فعالیت‌های اجتماعی می‌شود. از سوی دیگر به ستون فقرات آسیب می‌رساند.

چگونه و به چه زبانی می‌توان کودکان را نسبت به این خطرات و مشکلات احتمالی ناشی از آن آگاه و به پذیرش محدودیت‌ها قانع کرد؟

برای این کار مهم این است که ابتدا والدین با فرزندشان رابطه خوبی داشته و با آنها دوست و حتی اگر در مواردی از او تخلفی دیدند، نباید برخورد نامناسب و شدید داشته باشند. سپس برای ایجاد محدودیت‌ها و بیان مشکلات، لازم است موقعیت و شرایط فرزند خود را درک و با توجه به آن محدودیت‌های خود را اعمال کنند، با لحن مناسب با آنها گفت‌و‌گو کنند و با شرح موقعیت زمانی و مکانی، درک درستی از آسیب‌هایی که می‌تواند تهدید‌کننده باشد به کودک ارائه دهند. والدین همواره باید آموزش و آگاهی را بر این برخوردها مقدم بدانند، چراکه وقتی کودک بداند به چه دلیل نباید وارد سایت خاصی شود و چه خطرهایی او را تهدید می‌کند‌، این کار را انجام نخواهد داد. البته فراموش نکنید برخورد قاطعانه با فرزندان نیز بسیار اهمیت دارد.

کدام دسته از کودکان نسبت به این خطرات بیشتر آسیب پذیرند؟

کودکانی که ساعت‌های طولانی و به‌طور پنهانی از رایانه استفاده می‌کنند‌، کودکانی که منزوی هستند و ارتباط اجتماعی‌شان ضعیف است و تمام وقت‌شان را با رایانه می‌گذرانند و رابطه خوبی با اطرافیان خود بویژه والدینشان ندارند.

اعمال محدودیت در استفاده از اینترنت چگونه و از چه طریق باید صورت بگیرد که با سرکشی و پنهانکاری بعدی در دوره نوجوانی همراه نباشد؟

نکته مهم رابطه صمیمانه با فرزندان است و اگر بتوانیم این را به فرزندانمان انتقال دهیم، می‌توانیم به آسودگی برای آنها توضیح دهیم که این محدودیت‌ها به چه دلایلی است و در ضمن باید ارائه دلایل با ملایمت و دوستی همراه باشد نه با زور و اجبار تا از پنهانکاری و سرکشی آنها پیشگیری شود.

آیا در صورت نافرمانی کودک از درخواست‌های والدین، نیاز به برخوردهای جدی‌تر و منع استفاده از اینترنت وجود دارد؟

خیر. برخورد خشونت‌آمیز، رفتار اشتباه کودک را بیشتر تقویت می‌کند. در چنین شرایطی باید روی توانمندی‌ها و علایق دیگر کودک بیشتر توجه کرد. باید مواردی را که باعث می‌شود رابطه والدین با فرزندان ضعیف شود، شناسایی و آنها را برطرف و از شیوه تقویت مثبت و منفی برای اصلاح رفتار کودکان استفاده کرد.

آیا استفاده همزمان کودک، پدر یا مادر از اینترنت را یک گزینه موثر و قابل اجرا برای پیشگیری از عوارض احتمالی آن می‌دانید؟

بله، والدین می‌توانند با توجه به علاقه فرزندشان سایت‌های معتبر را به آنها معرفی کنند و باهم از اینترنت استفاده کنند.

آیا فیلتر کردن برخی سایت‌ها را برای کودکان ضروری می‌دانید؟

این نیز یکی از راه‌ها می‌تواند باشد، البته تا جایی که می‌توانیم در شیوه تربیت باید بیشتر از کنترل درونی استفاده شود که حتی اگر سایتی را فیلتر نکردیم، کودکان با اراده و آگاهی خود سراغ آن سایت‌ها نروند. البته می‌توان سایت‌هایی را که تصاویر، تبلیغات و خبرهای نامناسبی را مطرح می‌کند، فیلتر کرد. حتی اعمال محدودیت زمانی نیز می‌تواند موثر باشد، ولی هر کدام به‌تنهایی نمی‌تواند از اثر بخشی کافی در روند رشد و تربیت کودک برخوردار باشد.

سایت‌هایی را که برای کودکان با فرهنگ غربی طراحی شده برای کودکان ما مناسب و خالی از اثرات تخریبی می‌دانید؟

خیر، بعضی موضوعات و مطالبی آنجا گفته می‌شود که متناسب با فرهنگ جامعه، ارزش‌ها، مسائل دینی و قومی ما نیست.

عضویت در گروه‌های مجازی اینترنتی را برای کودکان و نوجوانان توصیه می‌کنید؟

هر امکاناتی علاوه بر سودش ، زیانی نیز دارد. عضویت در گروه‌های مجازی نیز دارای سود و زیانی است؛ یعنی این عضویت باید با توجه به موقعیت خانوادگی، فرهنگی، اطلاعات والدین و فرزندانشان صورت بگیرد. به بیان دیگر اگر کودکی یا نوجوانی عضو شد، باید اطلاعات والدینش در این زمینه بیشتر از وی باشد و قبل از عضویت، قراری جدی بین فرزندان و والدین گذاشته شود که تحت این شرایط عضویت انجام شود. در ضمن کودکان باید اطلاعات و آموزش‌هایی را قبل از عضویت کسب کنند.

چه راهکارهایی را برای هدایت کودکان در استفاده از دنیای مجازی به والدین توصیه می‌کنید؟

اگر کودکتان علاقه به دنیای مجازی دارد، به وی آموزش دهید در فضای مجازی با غریبه‌ها صحبت نکند، شماره تلفن و آدرس خانه را به کسی ندهد و به محض آن‌که با مشکلی برخورد آن را با شما در میان بگذارد. سعی کنید رابطه دوستانه با فرزندتان داشته باشید تا او نیز با شما همراه باشد.

سعی کنید فضای مجازی را بیشتر بشناسید و از خطرهای آن آگاهی پیدا کنید، دانستن خطرهای موجود به شما کمک می‌کند عکس‌العمل مناسب‌تری در مقابل کودک‌تان داشته باشید.

پونه شیرازی / گروه جامعه