بنویسیم بدون نابودی جنگل
از 5 هزار سال پیش تا همین حالا، مدام درخت ها را قطع کرده ایم تا بتوانیم بنویسیم. از 5 هزار سال پیش تا همین حالا، مدام جنگل ها را از صحنه روزگار محو کرده ایم تا بتوانیم بنویسیم.
براساس اطلاعات باستان شناسان ، مصریان اولین ملتی بوده اند که 3هزار سال پیش از میلاد مسیح با استفاده از بافت میانی فشرده شده ساقه گیاه پاپیروس ، کاغذ ساختند.
پس از آن ، یک مهندس فرانسوی به نام لوئیس نیکولاس رابرت در ژانویه 1799توانست کاغذ را به صورت پیوسته تولید کند، به طوری که در حال حاضر کارخانه های کاغذسازی ، با سرعتی بیش از 1000 متر در دقیقه ، کاغذهایی با عرض بیش از 10 متر تولید می کنند.
متاسفانه منابع تولید کاغذ که همان جنگل ها هستند بسیار محدودند و نیاز انسان نیز بی انتها. به همین دلیل ، از یک سو به دلیل محدود بودن سطح جنگل های دنیا و تخریب شدید آن و از سوی دیگر، به دلیل افزایش روز افزون مصرف کاغذ و محصولات کاغذی همگام با ازدیاد جمعیت و پیشرفت فناوری ، بررسی و به کارگیری اعداد و ارقام تولید کاغذ و مصرف سرانه در کشورهای مختلف این واقعیت بیشتر به نظر می آید که برای تولید کاغذ، باید به طور جدی به فکر ابداع روش های دیگر بود.
آمارها نشان می دهند، سال 1999 تولید کاغذ در جهان 315712 تن بوده و از آن میان ، ایران 510هزار تن ، امریکا 88064 تن و چین 29608 تن سهم داشته است.
میزان مصرف سرانه کاغذ همان سال در جهان 6/52 کیلوگرم بوده است که از آن میان ایران 4/16 کیلوگرم و امریکا 2/347 کیلوگرم را به خود اختصاص داده است.
کاغذ برنجی راهی برای خودکفایی
یکی از راههایی که به ذهن محققان رسید تا مانع تخریب جنگل ها شوند، استفاده از دیگر محصولات کشاورزی به جای درختان برای تولید کاغذ است.
مهندس عباس فخریان ، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ، استفاده از کاه و کلش برنج را یکی از این روش های جایگزین عنوان می کند و معتقد است ، با توجه به این که بخش وسیعی از کشور از امکانات زیادی برای کاشت برنج برخوردار است ، استفاده از این منبع سلولزی می تواند گام موثری در راه خودکفایی کشور باشد.
البته جنبش ساخت کاغذ از منابع غیرچوبی به سال 1975برمی گردد، به طوری که در این سال ظرفیت تولید جهانی خمیرهای الیاف منابع غیرچوبی افزایش یافت و از 9/6 درصد در سال 1975به حدود 6/10 درصد از کل خمیر کاغذ تولید شده در سال 1993رسید.
در حال حاضر، میانگین رشد سالانه ظرفیت تولید خمیر کاغذ از الیاف غیرچوبی بیش از 3برابر میانگین رشد سالانه ظرفیت خمیر کاغذ از چوب است ، به طوری که کشور چین توانسته است 77درصد از خمیر غیرچوبی دنیا را تولید کند.
روشهای رایج ساخت کاغذ
کارخانه های کاغذسازی از 3روش شیمیایی ، مکانیکی و نیمه شیمیایی استفاده می کنند تا کاغذ بسازند. یکی از نمونه های روش شیمیایی سودا نام دارد، که کارخانه هفت تپه اهواز از آن استفاده می کند.
همچنین کراست یکی دیگر از نمونه های روش شیمیایی است ، که در کارخانه چوکا به این طریق کاغذ ساخته می شود؛ گفتنی است ، بازده این روش 45درصد است و بقیه چوب از بین می رود.
از روش مکانیکی هم برای تولید کاغذهایی استفاده می شود، که نیاز به ماندگاری طولانی ندارند (مثل کاغذ روزنامه) که در این روش ، بیشتر چوبی که پخته می شود، تبدیل به خمیر کاغذ می شود و بازده آن بالای 95درصد است. از این روش هم در کارخانه چوب و کاغذ مازند ران استفاده می شود.
روش نیمه شیمیایی (سولفیت خنثی) هم در تهیه کاغذ به کار می رود، که در ایران کاربردی ندارد و بازدهی معادل 65تا 75درصد دارد.
به طور کلی ، پاپیر اساس ساخت کاغذ، خارج کردن لیگنین از چوب است. هر چه لیگنین بیشتری از چوب خارج شود، الیاف برجامانده مقاومت بیشتری به کاغذ می دهند و علاوه بر این ، رنگ کاغذ هم سفیدتر می شود.
مهندس فخرایی جایگاه کاغذ تولید شده از کلش برنج و دیگر محصولات کشاورزی را از نظر مقاومت و مرغوبیت بین کاغذ تولید شده از سوزنی برگان و پهن برگان می داند. کاغذ تولید شده از سوزنی برگان مقاوم ترین و بهترین انواع کاغذ است.
وی دلایل توجه به الیاف غیرچوبی را خصوصیات ویژه آنها عنوان کرد و افزود با وجود آن که نسبت طول قطر الیاف سلولزی منابع غیرچوبی کمتر از الیاف چوبی است ؛ اما این الیاف به دلیل داشتن ساختمان ویژه در صدنپتوران های آنها بیشتر از چوب سوزنی برگان است و به همین دلیل ، تولید خمیر کاغذ این مواد آسان تر بود و به انرژی و مواد شیمیایی کمتری نیاز دارد. همچنین تنوع زیاد مواد اولیه غیرچوبی باعث شده است ،ساخت انواع کاغذ با کیفیت مطلوب و با استفاده از ترکیب مناسبی از الیاف غیرچوبی میسر شود.
گفتنی است ، امروزه بیش از 30نوع ماده الیاف غیرچوبی نظیر کلش برنج ، کاه گندم ، بامبو و نیز ساقه های سورگوم ، چوب شاهدانه ، کتان ، کنف و... در صنایع کاغذسازی مورد استفاده قرار می گیرند و بالغ بر 46درصد کل خمیر کاغذ و کاغذ تولید شده از منابع غیرچوبی با استفاده از کاه و کلش تولید می شود.
ایران در کجای مسیر است؛
در ایران نیز تولید انواع کاه محصولات کشاورزی به حدود 19میلیون تن بالغ می شود، که اگر فقط 10درصد از این مقدار را به تولید خمیر کاغذ اختصاص دهیم ، حدود 2میلیون تن ماده اولیه در اختیار تولیدکنندگان کاغذی و محصولات قرار خواهد گرفت که بمراتب بیش از امکان بالقوه جنگلهای شمال کشور است که حدود 5/1 میلیون تن است.
به هر حال ، کشور ما هنوز در مراحل مقدماتی کار است و محققان ما در حال انجام بررسی هایی در این ارتباط هستند.
مهندس فخریان اعلام کرد، در بررسی انجام گرفته قابلیت استفاده از کلش برنج در صنایع کاغذسازی مورد مطالعه قرار گرفته است و بدین منظور از 8 منطقه برنج خیز کشور از قبیل خمام و آستانه اشرفیه در استان گیلان ، چالوس و محمودآباد در استان مازندران ، نورآباد ممسنی در استان فارس و مزرعه چم در استان اصفهان نمونه برداری به عمل آمده است.
وی خاطرنشان کرد، نتایج به دست آمده حاکی از آن است که از کاه و کلش برنج با مصرف انرژی کم (حرارت پختی معادل 130 تا 150 درجه سانتیگراد و با زمان پختی معادل 25 دقیقه و قلیائیت فعال 16 درصد) می توان خمیر کاغذی با بازده خوب و مناسب بین 42/8تا 49/27و عدد کاپای پایین و بین 65/10 تا 20/14 تولید کرد.
گفتنی است ، اگر عدد کاپای خمیر کاغذ کمتر از 20باشد، قابلیت بیشتری برای رنگ بری و سفید کردن دارد و معیار خوبی برای تولید یک کاغذ خوب است.
وی همچنین عنوان کرد، مقاومت کاغذهای به دست آمده از کلش برنج قابل مقایسه با مقاومت کاغذهای به دست آمده از پهن برگان است و می توان برای افزایش مقاومت خمیر کاغذ کاه و کلش برنج ، درصدی هم از خمیر کاغذ الیاف بلند به آن افزود.
از این خمیر کاغذ می توان برای تولید کاغذهای چاپ و تحریر استفاده کرد. گفتنی است ، از کاه و کلش برنج برای حمل و نقل و بسته بندی ، تولید انرژی حرارتی ، ساخت خانه های روستایی و علوفه دام استفاده می شود، اما به دلیل زیاد بودن سیلیس در آنها اگر به مصرف تغذیه دام برسند، باعث لاغری و سقط جنین در آنها می شود و به طورکلی ، ارزش غذایی کمی دارند.
بنابراین ، یکی از بهترین گزینه ها برای جایگزین کردن درختان و از بین نبردن آنها، استفاده از کاه و کلش برنج در صنایع کاغذسازی است. در حال حاضر، در غرب کشور یک کارخانه وجود دارد که با استفاده از کاه و کلش برنج به میزان محدودی کاغذ تولید می کند.
بررسی های بیشتری نیاز است که بتوان از نظر اقتصادی احداث چنین کارخانه ای را توجیه و بهترین شهر یا منطقه را برای آن تعیین کرد. بنویسیم ، اما جنگل را از بین نبریم.
فریبا فرهادیان 
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تلاش رژیم صهیونیستی برای پاسخ به دستاوردهای حزب‌الله
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
آمریکایی‌ها از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به ایران چشم پوشی نکرده‌اند
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
نقش نخبگان در شکل دهی تفکر امت اسلامی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
