بی‌پولی!

در همان احوالات، حدود یک دهه پیش، فیلمی در سینماهای ایران روی پرده رفت، با قصه‌ای که مستقیما به موضوع وام‌های ازدواج دانشجویی مربوط می‌شد. یک دانشجوی پزشکی برای خلاصی از یک مخمصه‌ مالی و بازپرداخت بدهی‌هایش، قصد دارد با دختری ازدواج صوری کند تا پول وام را بگیرد و به زخمی بزند.

فیلم ـ گرچه فقط یک فیلم بود ـ اما پرده از واقعیتی ممکن و محتمل در جامعه برمی‌داشت. صرف این که پولی توی جیب جوان‌ها بگذاریم، آنها ازدواج نخواهند کرد. مشکلات اجتماعی به این آسانی‌ها که معمولا متصدیان امور تصور می‌کنند، به خیر و خوشی حل نمی‌شود.با پول وام می‌شد مراسم عروسی آبرومندانه‌ای برگزار کرد یا می‌شد پول رویش گذاشت و خانه‌ کوچکی برای شروع زندگی رهن کرد، اما جوان‌ها به این فکر می‌کردند که از فردای جشن عروسی چه باید کرد؟ اجاره خانه را چطور باید داد؟ قبض آب و برق و هزینه خورد و خوراک و پوشاک و هزار خرج دیگر را چطور باید تامین کرد؟

آنهایی که با محرک وام ازدواج، می‌خواستند جوان‌ها را به تشکیل خانواده تشویق کنند، به دختران و پسران دم بخت پیشنهاد می‌کردند که «شما این پول را بگیر، ازدواج کن، بعدش یک کاریش می‌کنی» اما به نظر می‌رسید جوان‌ها با منطق «بعدش یک طوری می‌شود دیگر» دست به خطر نمی‌زدند. انگار جوان‌ها با آینده‌نگری بیشتری به مساله فکر می‌کردند. آنها در واقعیت روزمره‌ می‌زیستند و احساس می‌کردند قضیه به این سادگی‌ها که می‌گویند هم نیست.

این قصه تازه مربوط به سال‌هایی است که می‌شد با وام ازدواج کاری کرد. این روزها با وجود وام‌های جورواجوری که هنوز برای تشویق جوان‌ها به تشکیل خانواده، در اختیار آنها قرار می‌گیرد،‌ نمی‌شود در همین تهران خودمان حتی یک آلونک محقر در زیر‌زمین بدترین نقطه شهر اجاره کرد.

مشکل اساسی‌تر از اینهاست. وام دادن به جوان‌هایی که تازه می‌خواهند زندگی مشترک را شروع کنند، قابل تحسین است، اما به شرطی که باعث نشود خودمان را گول بزنیم که به خیر و خوشی مساله را حل کردیم. جوان‌ها برای این که تصمیم به ازدواج و زندگی مستقل بگیرند، نیاز به احساس اطمینان نسبی از آینده دارند. باید امیدی به توان بازپرداخت اقساط وام‌های مرحمتی لااقل وجود داشته باشد. جوانی که در چشم‌انداز بلندمدت آینده‌اش پیدا کردن شغلی ثابت با درآمد متوسط را هم دور از دسترس می‌بیند، به این راحتی‌ها قانع نخواهد شد که به قبول مسوولیت یک زندگی مستقل خانوادگی تن دهد.

چسباندن پلاکارد به در و دیوار، چاپ پوستر و ایراد سخنرانی‌های پرشور درباره محاسن ازدواج و تشکیل خانواده خوب است، ولی اگر مجریان این ایده‌های ناب فکر می‌کنند با این روش نتیجه‌ درخوری خواهند گرفت، واضح است که اشتباه می‌کنند.

جوان‌ها هم موجوداتی ذی‌شعور و دارای قوه تعقل هستند. در ساده‌ترین حالت دو‌دو‌تا چهار‌تا می‌کنند و با حساب و کتاب دست به عمل می‌زنند. عقل حسابگر به آنها می‌گوید اگر پس فردا زیر بار مخارج زندگی کم آوردند، کاری از دست سخنرانان دلسوزی که آنها را به تشکیل خانواده فرامی‌خواندند، برنخواهد آمد. این یک انتخاب عقلانی است و هر جوان دم بختی ناخودآگاه به مقولاتی از این قبیل فکر خواهد کرد.

حاصل این تفکرات به میزان اطمینان جوان از آینده خود، همسر و فرزندان احتمالی‌اش بستگی دارد. وقتی اطمینانی به یافتن شغل ثابت و مناسب نیست، پس درآمد مطمئنی هم در کار نخواهد بود. عقل حسابگر سالم در این شرایط چه حکم می‌کند؟

بعضی معتقدند در سال‌های اخیر اصولا علاقه جوان‌ها به ازدواج کاهش پیدا کرده و در تبیین دلایل این مساله به افزایش روابط پسران و دختران خارج از چارچوب مشروع ازدواج و تشکیل خانواده اشاره می‌کنند. آنها می‌گویند دسترسی آسان جوانان به جنس مخالف، برطرف شدن نیازهای جنسی و عاطفی آنها از راه نامشروع و در مسیری جز تشکیل خانواده، میل به ازدواج را در آنان کشته است.

شاید این استدلال درست باشد، اما بیایید برای چند لحظه تصور کنیم از همین فردا همه دوستی‌ها و آشنایی‌ها و روابط نامشروع میان دو جنس متوقف شود و امکان هیچ رابطه‌ای میان دو جنس خارج از ازدواج وجود نداشته باشد؛ با این وجود چند درصد جوان‌ها شرایط تشکیل خانواده را خواهند داشت؟ حتی اگر به آنها وام‌های بیشتری هم بدهیم، وقتی که اطمینانی از آینده شغلی و اقتصادی‌شان ندارند.

این نوشته نمی‌خواهد عامل رواج سختگیری در تشکیل خانواده میان جوان‌ها باشد، اما قصد دارد به پدرها و مادرها و مسوولان و همه آنها که به نوعی در مساله ازدواج جوانان دخیل هستند، یادآوری کند با نگریستن به این موضوع از دید و نگاه جوانان چه مشکلاتی بیشتر به چشم خواهد آمد و می‌کوشد نگاهی همدلانه به مسائل جوانان در امر ازدواج داشته باشد و بگوید جوان‌ها همیشه تنها مقصر نیستند.