چرا بعضی‌ها در تاریخ گم می‌شوند؟!

نمی توانی مستند سرپتی‌ها را ببینی و با قطعیت به نقش یارمحمد خان به‌عنوان یار و همراه ستارخان و باقرخان از دلاوران مشروطه ایمان نیاوری. یارمحمدخان در ماجرای انحلال مجلس و جنگ تبریز به کمک ستارخان و باقرخان می‌رود و در آنجا با آنها همراه شده و کمک‌های ارزنده‌ای به آنها می‌کند. در مستند سرپتی‌ها، دو روایت موازی وجود دارد که مستندساز با اتکا بر آنها به روایت کلی می‌رسد. روایت موازی در اینجا این‌گونه است که مستندساز به شکل‌گیری انقلاب مشروطه در کرمانشاه، نقش ایلات و علت فراموش شدن نقش کرمانشاه درتاریخ تحولات انقلاب مشروطه از دو زاویه می‌نگرد. در یکی نگاهی تحلیلی به رویدادهای مشروطه دارد و در دیگری اتفاقاتی که منجر به شهادت یارمحمد خان کرمانشاهی شده را به تصویر می‌کشد اما آنچه در هر دو روایت مشترک بوده، خود تاریخ است. جذاب‌ترین نکته‌ای که در مستند سرپتی‌ها از نظر روایت وجود دارد، استفاده از ابزارهایی همچون آرشیو و مصاحبه با چند کارشناس و مورخ اعم از حاتم قادری، سعید لیلاز، فیاض زاهد، ابراهیم توفیق، محمد علی سلطانی، اردشیر کشاورز، روح‌ا... بهرامی، علیرضا گودرزی، محمدحسین شیریان، اردشیر پشنگ و هرمز بیگلری است. این مستند با حمایت گروهی از کرمانشاهیان مقیم تهران تولید شده و برای اولین‌بار در پلتفرم فیلم‌نت به نمایش درمی‌آید. بهروز داوری با تدوین فیلم با این مستند ساز همراهی کرده است. همچنین مهدی قنبری جاوید، تصویربردار فیلم و سید مهدی موسوی فرد، صدا بردار و الهام لرستانی هم برنامه‌ریز این مستند بوده است. نام این مستند هم نکته قابل تأملی دارد. در تاریخ سیاسی کرمانشاه در عصر مشروطه «سرپتی» اسم رمز عملیات نجات مشروطه از دست استبداد به فرماندهی یارمحمدخان کرمانشاهی و همراهی بزرگانی همچون عبدالکریم‌بیگ، وکیل جوانرود (یکی از شهرهای کرمانشاه) بوده. ‌آنها قرار می‌گذارند به وقت نیمه‌شب ۱۳مهر۱۲۹۱، ‌آزادیخواهان در مرکز شهر سوار و تفنگ به‌دست جمع شده و به سوی ارگ حکومتی حمله کنند؛ نشان همراهی با این لشکر سرپتی کردن همه نفرات است. به ‌این معنا که در راه آزادی آمده‌اند که سر دهند اما عملیات پیش ازآغاز لو می‌رود و با خیانت و دسیسه نامردان نافرجام می‌شود. یکی از لحظات تامل برانگیز اما دردناک و تکان‌دهنده در این مستند، نشان دادن بنای مهجور یارمحمدخان در انباری متروک و قفل و زنجیر شده در اداره بهداشت کرمانشاه است. تصویری گویا که به قول استاد محمدعلی سلطانی، بیانگر ده‌ها سال تلاش برای هویت‌زدایی عامدانه از کرمانشاه است.

این در حالی است که سلحشورانی چون یارمحمدخان هویت این سرزمین هستند و اکنون که آرام گرفته‌اند، خانه ابدی‌شان باید ما را به وجد آورد، نه این‌که جان و روح‌مان را سرشار از اندوه کند. با مشاهده سنگ قبر یارمحمدخان این پرسش در ذهن به‌وجود می‌آید که ما برای بزرگانی که برای زنده نگه داشتن نام ایران و ایرانی تلاش کرده‌اند و اکنون دست‌شان از دنیا کوتاه است، چه کرده‌ایم! 

نگاهی گذرا به یارمحمدخان کرمانشاهی
کیوان مهرگان شاعر، روزنامه نگار و مستندساز کرد زبان است که کتاب‌هایی چون «طوفان در زنجیر»، «من سکوت انسانم»، «عاشق لو نرفته» و «تو و جاده همدستید» را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد. او همچنین پیش از ساخت مستند سرپتی‌ها، مستند «سیاوش در آتش» را با تمرکز بر زندگی هنری و زمانه استاد محمدرضا شجریان، دگرگونی‌های موسیقی و شعر فارسی در بستر تحولات و تاریخ اجتماعی ایران ساخت که مورد استقبال بسیاری از منتقدان و مردم قرار گرفت.   

مهرگان مستند پژوهشی، تاریخی سَرپَتی‌ها را نخستین بار ۱۳مرداد۱۴۰۱همزمان با سالروز صدور فرمان مشروطیت در مدرسه فیلمسازی هیلاج رونمایی کرد. او در این  مستند سراغ یکی از گمنام‌ترین و مظلوم‌ترین سرداران و مبارزان مشروطه به نام یارمحمدخان کرمانشاهی رفته است. صاحب‌نظران متعددی به ارائه تحلیلی از مفهوم و مصادیق شخصیت یارمحمدخان کرمانشاهی پرداخته‌اند که بخشی از آنها را در ادامه این مطلب ذکر می‌کنیم.

به ‌قول بهرام کلهرنیا(هنرمند)، «یارمحمدخان کسی است که یکی از ریشه‌های سترگ تاریخ مدنی اجتماعی دوران کنونی این دیار را به‌وجود آورد اما این‌که چرا در این ۱۰۰سال کرمانشاهیان به مانند تبریزیان که ستارخان و باقرخان را بزرگ کردند و افتخار شهرشان نامیدند، کاری برای بزرگ نگه داشتن نام این سردار بزرگ مشروطه نکردند، بماند که هرچه بود گذشت».

همچنین بهرام‌کلهرنیا از مفاخر استان کرمانشاه تاکید می‌کند؛ «یارمحمدخان کرمانشاهی در زمانی برای آزادیخواهی قدم برداشت که کرمانشاه به‌واسطه اهمیت استراتژیک خود در لبه انقلاب مشروطیت دچار درگیری‌های زیادی شده بود. برای معرفی و شناخت بیشتر بزرگان استان ضروری است تا پژوهشگاه «زندگی فرهنگی کرمانشاه» راه اندازی کنیم تا یک بانک اطلاعاتی از همه مفاخر استان داشته باشیم».

عبدالرضا مصری، نایب‌رئیس اول دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر گمنامی یارمحمدخان کرمانشاهی می‌گوید: هرچند شخصیت‌های بزرگی در حوزه‌های گوناگون داریم اما برخلاف دیگر مناطق کشور، شخصیت‌های بزرگ کرمانشاه در سکوت و تاریکی تاریخ قرار گرفته‌اند. او همچنین در مجلس شورای اسلامی بر لزوم ساخت اندیشکده یا پژوهشکده‌ای برای معرفی بزرگان و مشاهیر استان تاکید می‌کند و می‌گوید: همچنین باید در این مرکز بررسی شود که چرا مشاهیر ما معرفی نشده‌اند، آیا این امر ناشی از وجود طوایف و گروه‌های مختلف قومیتی در این استان است یا وجود مذاهب مختلف؟

مصری ضمن اشاره به بزرگی شخصیت یارمحمدخان کرمانشاهی و آزادمنشی او خاطرنشان می‌کند: این شخصیت بزرگ کرمانشاهی در تاریخ مظلوم مانده است و باید برای معرفی او تلاش کنیم. از سوی دیگر مازیار رضایی از مسئولان فرهنگی کرمانشاه نیز احداث آرامگاه یارمحمدخان کرمانشاهی را به عنوان یکی از مطالبات مردم و بزرگان شهر کرمانشاه یادآوری می‌کند.