شمال آفریقا در آستانه تحولات جدید

نیروهای آزادی و تغییرسودان که نقشی کلیدی در رهبری مخالفت‌های مردمی علیه نظامیان این کشور دارند می‌گویند موفق شده اند با شورای نظامی حاکم بر این کشور به توافقی جدید دست یابند. اعتراض‌های مردمی در سودان از ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸ (۲۸ آذر ۹۷) به علت افزایش قیمت نان آغاز شد، اما این اعتراض‌ها به سرعت رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت و تظاهرکنندگان خواستار سرنگونی دولت البشیر شدند. دولت البشیر سرانجام ۲۲ فروردین با دخالت ارتش سرنگون و پس از آن ارتش سودان با تشکیل نهادی با عنوان شورای نظامی انتقالی به ریاست ژنرال عبدالفتاح البرهان قدرت را در دست گرفت. سرنگونی البشیر گروه‌های معترض سودانی را راضی نکرد و آنها همچنان خواستار کنار رفتن نظامیان و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت به یک شورای غیرنظامی و تشکیل یک حکومت دموکراتیک بودند. بعد از چندبار گفت‌وگوهای بی‌حاصل سرانجام نظامیان تصمیم به سرکوب اعتراضات گرفتند اما این تصمیم با اعتصاب گسترده در داخل و مخالفت‌های شدید در خارج مواجه شد .
نظامیان که به حمایت‌های عربستان سعودی و امارات پشت گرم بودند تصور می‌کردند با یکسری حملات سرکوبگرانه قادر خواهند بود اعتراضات مردم را خاموش کنند اما این سرکوب‌ها نتایج دیگری داشت و سرانجام نظامیان را وادار کرد با مخالفان در تشکیل یک دولت انتقالی به توافق برسند. طبق توافق‌های انجام شده پس از یک دوره انتقالی سه ساله قرار است در سودان یک دولت غیرنظامی تشکیل شود. اگر این برنامه اجرا شود برای نخستین‌بار در تاریخ معاصر خواهد بود که در سودان یک حکومت غیرنظامی زمام امور این کشور را به‌دست می‌گیرد و این مساله می‌تواند در ژئوپلتیک شمال آفریقا تاثیرگذار باشد.
پیروزی‌های مردم سودان درحالی است که طی هفته‌های گذشته مردم الجزایر نیز با برگزاری تظاهرات میلیونی بخصوص در روزهای جمعه همچنان خواستار تشکیل دولتی غیر نظامی و دموکراتیک در کشورشان هستند. اعتراضات در الجزایر از شش ماه پیش شروع شد و مردم خواستار عدم مشارکت بوتفلیقه در انتخابات آینده ریاست جمهوری کشورشان بودند. بوتفلیقه که 20 سال زمامدار حکومت در این کشور بود همچنان اصرار داشت رئیس‌جمهور الجزایر باقی بماند. سرانجام بوتفلیقه در اثر فشارهای داخلی و خارجی تسلیم شد و از دور رقابت‌ها کنار رفت اما مردم معترض به این اقدام رضایت نداده و خواستار تغییرات اساسی در ترکیب کلی حکومت شدند. مبارزات مردم الجزایر همچنان به صورت شنبه‌های میلیونی ادامه دارد.
یکی دیگر از تحولات شمال آفریقا حملات نیروهای ژنرال حفتر به طرابلس است که حرکت او در اثر فشارهای خارجی و مقاومت مردمی تا اینجا متوقف شده است. حفتر که خود روزگاری یارِ غار و رفیقِ گرمابه و گلستان معمر قذافی دیکتاتور مخلوع لیبی به شمار می‌رفت، نیروهایی را با کمک سه کشور عربستان، امارات متحده عربی و مصر گردآوری کرده و در مقابل حکومت مرکزی صف آرایی کرد. نبرد حفتر با دولت مستقر در طرابلس این روزها به نبرد نیابتی بین دولت‌های مصر، امارات و عربستان از یک سو و قطر و ترکیه از سوی دیگر تبدیل شده است. نتیجه این نبرد هنوز روشن نیست اما اگر طرابلس به تصرف ژنرال حفتر در آید تاثیری منفی بر ژئوپلتیک آینده شمال آفریقا خواهد گذاشت و دولت‌های عربی را به دست درازی‌های بیشتر در این منطقه تشویق خواهد کرد.

رحیم محمدی

بین‌الملل