واقعیت صفر شدن صادرات نفت ایران

جام جم آنلاین؛ از هفته گذشته با اعلام خبر لغو معافیت‌های تحریم ایالات‌متحده برای صادرات نفت ایران، تحلیل‌های متفاوتی در مجامع اقتصادی و سیاسی در حال انجام است، برخی این تحریم‌ها را برابر با پایان صادرات نفت ایران می‌دانند و برخی دیگر ازجمله مقامات دولتی کشور تأکیددارند صفر کردن صادرات نفت ایران در دنیای فعلی رؤیایی ناممکن برای ایالات‌متحده است.

به‌منظور بررسی واقعیت نفت ایران و تأثیر تحریم‌ها بر آن به سراغ رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران رفتیم و در گفت‌وگوی تفصیلی با او آینده باز انرژی بعد از تحریم‌های آمریکا را بررسی کردیم که در ادامه ارائه می‌شود.

نفت ایران به صرفه‌ترین نفت برای خریداران است

تهدید آمریکایی‌ها برای صفر کردن صادرات نفت ایران چه مقدار واقعی است؟

بعد از ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 ایران در جایگاه جدیدی قرار گرفت و مشتریان خاصی از آن زمان با ایران روابط اقتصادی دارند یعنی بیش از 60 سال است که ما یک سری مشتری سنتی در صنعت نفت داریم که عبارت از چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و ترکیه هستند و در فرهنگ صادرات نفت خام به‌عنوان کشورهای سنتی طرف قرارداد ایران نامیده می‌شوند، این مشتری‌ها یک وابستگی خاص به نفت خام ما پیداکرده‌اند علت آن‌هم این است که ساختار پالایشگاه‌های آن‌ها متناسب با این نوع از نفت خام است البته این ناظر بر وابستگی صد درصد نیست بلکه منافع آن‌ها بیشتر تأمین می‌شود و ته‌ماند نفتی که از ایران می‌گیرند و پالایش می‌کنند که به‌عنوان نفت سیاه یا قیر تلقی می‌شود مثلاً زیر ده درصد است ولی اگر بروند از کشور دیگری نفت بگیرند چیزی که برای آن‌ها می‌ماند بیش از 40 درصد خب برای آن‌ها صرفه اقتصادی دارد که از نفت ایران استفاده کنند.

خود خریداران سنتی نفت ایران به دنبال پیدا کردن راهکار برای خرید هستند

هرچند قیمت ما بر اساس قیمت روز جهانی است ولی به لحاظ اینکه این 5 کشور مشتری سنتی هستند همیشه با آنها کنار آمده‌ایم و در مقاطع زمانی پرداخت کرده‌اند، از طرف دیگر برای آن‌ها بازدهی مطلوبی هم دارد، حالا فرض کنید سخت‌گیرانه‌ترین تحریم‌ها هم به وجود بیاید خسارت اقتصادی که به این کشورهای طرف همکاری ما به‌صورت سنتی وارد می‌شود را چه کسی می‌تواند جبران کند؟ برای همین است که خود این کشورها به دنبال پیدا کردن راهکار برای خرید نفت ایران هستند.

سخنگوی وزارت خارجه چین که اعلام کرده صد درصد واردات خود از ایران را ادامه می‌دهیم، در مورد هندوستان هم در سفری که رئیس‌جمهور سال گذشته به این کشور داشتند توافق‌نامه‌ای امضاء شد که بر اساس آن قرار است 50 درصد از پول نفت را به شکل روپیه پرداخت کنند و ایران شعبات بانکی خود را در دهلی و بمبئی افتتاح کند که براین اساس پول‌ها به حساب بانک‌های ایرانی می‌رود و این پول در این حساب‌ها می‌ماند تا ما روپیه را هرجائی که خواستیم مصرف کنیم، 50 درصد دیگر را هم قرار شده با کالا تهاتر می‌کنیم.

قرارداد نفتی ایران با هند سرجایش هست

دفتر نخست‌وزیری هند که اعلام کرده است به دنبال جایگزین کردن نفت ایران است.

او مجبور است ازنظر سیاسی این حرف را بزند برای اینکه در روابط خود با آمریکا باید این مسئله را لحاظ کند اما اصل ماجرا این است که ما این کشور توافق داریم و توافق هم سرجایش هست، کنسل هم نشده است حالا هند اگر خلاف این عمل کند کمپانی ریلاینس که بخش عمده‌ای از نفت و گاز هندوستان را در اختیار دارد و پالایشگاه‌های آن با نفت خام ایران تطبیق می‌کند ضرر می‌کند، هندی‌ها هم خیلی اقتصادی هستند و اینگونه نیست که بیایند یک نفت خامی را بگیرند که 40 درصد آن ضایعات باشد.

کشور کره جنوبی هم هیئتی را برای مذاکره و ادامه این معافیت‌ها به آمریکا فرستاده است، نخست‌وزیری ژاپن هم که رسماً اعلام کرد مذاکرات خود را شروع کرده‌ایم تا بتوانیم در مدتی کوتاه برای ادامه معافیت‌ها کسب نظر کنیم، ترکیه هم که از ابتدا گفت من کاری ندارم نفت را می‌گیرم و در همان مبادلات ارزی با لیر و تهاتری کالا به واردات خود ادامه می‌دهیم، پس لذا صادرات نفت ایران قطع نخواهد شد.

کف صادرات نفت ایران 820 هزار بشکه خواهد بود

یعنی این صادرات نفت چه مقدار خواهد بود؟

کف صادرات نفت ایران 820 هزار بشکه و سقف آن‌هم 1200 و خورده‌ای خواهد بود که کسب درآمدی می‌کند که برای اقتصاد ملی ایران کفایت می‌کند.

تولید فعلی نفت 1.5 میلیون بشکه زیر تقاضای بازار است

مطرح می‌شود که از سال 2017 آمریکایی‌ها در حال جایگزین کردن نفت خود با نفت ایران هستند حالا چه ونزوئلا و لیبی جنگ داشته باشند و چه جنگ نداشته باشند آن‌ها جایگزین خواهند شد.
بر اساس اجلاس 174 اوپک و اوپک پلاس که سال گذشته در وین برگزار شد کشورهای اوپکی و غیر اوپکی توافق کردند که اوپکی‌ها تا سقف 1.2 میلیون بشکه تولید خود را کم کنند و 400 هزار بشکه آن فقط برای روسیه در نظر گرفته شد، سقف تولید اوپک هم 32.5 میلیون بشکه در نظر گرفته‌شده بود. در اثر ناملایمات سیاسی و اجتماعی که در کشورهای تولید کنند اوپک به وجود آمد این میزان سقف تولید در حال حاضر فقط 31 میلیون بشکه است یعنی 1.5 میلیون بشکه زیر تقاضای بازار در حال تولید هستند، دلیل آن هم این است که در لیبی بحران است و میزان تولید آن‌که قرار بود حداقل 1 میلیون بشکه باشد الآن 300 تا 400 هزار بشکه است، تولید نفت الجزایر به دلیل بحرانی که در خصوص آقای بوتفلیقه ایجاد شد 200 هزار بشکه پائین آمد، در نیجریه دزدی خط صورت گرفت و تولید خود را پائین آورد، بحران ونزوئلا هم که مشخص است و همه این‌ها یعنی عملاً یک ظرفیت تولیدی از صحنه خارج شده است.

ورود آمریکا به تولید نفت فقط می‌تواند 200 هزار بشکه دیگر به بازار اضافه کند

اوپک و اوپک پلاس تولید خود را اضافه نکردند لذا کماکان تقاضا بر عرضه فزونی دارد و تقاضای خرید بالاتر است که موجب شده قیمت نفت روند افزایشی پیدا کند و 74 دلار را رد کرده است البته بر اساس گزارش پلاس و اویل پرایس در حال رساندن خود به نزدیک 75 دلار است و پیش‌بینی می‌کنم اگر اوپک کماکان به تعهدات خود عمل کند و تولید را افزایش ندهد این روند به 80 دلار می‌رسد و در یک سناریو شش ماهه ما نفت 100 دلار خواهیم داشت.

افزایش دو هفته‌ای قیمت نفت به بالای 100 دلار با صفر شدن صادرات نفت ایران

حال فرض کنیم که کشورهای عضو اوپک که در رأس آن‌ها عربستان است و کشورهای غیر اوپکی به تعهد خود پایبند نباشند و تولید خود را اضافه کنند، در شرایطی که کمبودی الآن در بازار 1.6 تا 1.8 میلیون بشکه در روز است اگر بگوییم آمریکایی‌ها از محل منابع غیرمتعارف موسوم به شل اویل در آمریکای شمالی بدنبال افزایش آن باشند و دست به‌اضافه شدن دکل‌ها بزنند تا تولید نفت را اضافه کنند بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی فقط توان تولید 200 هزار بشکه دیگر را خواهد داشت و اگر عربستان که روند افزایشی خود را متوقف کرد و روند کاهشی دارد و از 10.5 میلیون بشکه به 9.850 میلیون بشکه رسیده است هم به وضع سابق بازگردد، یعنی همه این‌ها توان خود را برگردانند جمع افزایش عربستان، روسیه، لیبی، الجزایر، نیجریه به 500 هزار بشکه نمی‌رسد و در شرایطی که گپی تقاضا نسبت به تولید بالاتر از 1.6 میلیون بشکه است ما یک‌چیزی حدود 1 میلیون بشکه کم داریم که این 1 میلیون بشکه را امروز ایران در بازار تأمین می‌کند به همین دلیل است که کشورهای خریدار نفت ایران الآن در حال مذاکره با آمریکا هستند، حال هرچند در فضای رسمی جنجالی به وجود آمد اما عملاً اگر بخواهد این اتفاق که نتواند بیافتد و صادرات نفت ایران صفر نخواهد شد با این حال حتی اگر اتفاق افتد ضریب افزایشی قیمت نفت در بازار جهانی بیشتر می‌شود و به‌جای اینکه در شش ماه آینده قیمت نفت 100 دلار شود دو هفته دیگر 100 دلار خواهد شد که دود آن به چشم مصرف‌کنندگان بزرگ می‌رود و اتفاقا در رأس آن آمریکا شمالی است که قیمت بنزین بر اساس گزارش‌های که الآن وجود دارد برای هر گالن در کالیفرنیا به بالاتر از 4.1 دلار رسیده است.

صفر شدن صادرات نفت ایران نمایشنامه غیرواقعی و به ضرر آمریکایی‌ها

از چند دلار؟

در کالیفرنیا 3 و در سایر ایالت‌ها 2.8 دلار بود و بر همین اساس به نظر می‌آید که شاید تهدید در مورد صفر کردن صادرات نفت ایران یک نمایشنامه سیاسی بود که عملی شدن آن خسارت زیادی را برای مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی از جمله آمریکا خواهد داشت.

ارزش افزوده 30 تا 40 درصدی با جایگزینی فرآوری با صادرات نفت خام

شرایطی فعلی تحریم نفتی فرصت بزرگی روبروی کشور

بگذارید از طرف دیگر به ماجرا نگاه کنیم، اگر بخواهیم این میزانی که آمریکایی‌ها سعی دارد از صادرات نفت ما کم کنند را فرآوری کنیم چه مقدار پتانسیل آن وجود دارد و از طرف دیگر چه مقدار بازار خرید برای آن هست؟

من قبلاً هم گفته‌ام که شرایطی فعلی فرصت بزرگی را روبروی کشور قرار داده است که ما خام فروشی را قدری کم کنیم و به سمت تولید فرآورده‌های نفتی برویم و اگر این کار را انجام دهیم اصلاً نیازی به صادرات نفت نخواهیم داشت، اگر پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های خود را توسعه دهیم می‌توانیم نفت خام خود را که در حال صادرات آن هستیم همین‌جا فرآوری و تبدیل به فرآورده‌های نفتی کنیم که همین 15 کشور منطقه خاورمیانه التماس می‌کنند این فرآورده‌ها را بفروش برسانیم؛ به این ترتیب ارزش‌افزوده‌ای برای ما ایجاد می‌شود که قیمت نفت خامی را که الآن در حال فروش آن هستیم حداقل بین 30 تا 40 درصد افزایش خواهد داد.

بازار منطقه تشنه تولیدات پالایشگاهی ایران

وقتی می‌خواهیم نفت خود را بفروشیم میگوییم پالایشگاه‌های بقیه دنیا خریدار نفت ما هستند و اگر از ما نخرند شاید بتوانند از دیگران بخرند، حال اگر ما با نفت خود بنزین یا پت تولید کردیم طبیعتاً باید وارد بازار دیگران شویم.

من فقط کشورهای منطقه را مثال زدم، الآن در اطراف ما عراق در محدودیت شدید سوخت است، کشورهای اطراف آن اردن و سوریه هم به این شکل است، بالاتر در ترکیه آن‌قدر قیمت سوخت بالاست که باقیمت اروپا برابری می‌کند یعنی ما کافی است بخشی از سوختی که در اینجا تولید می‌کنیم را فقط به ترکیه بدهیم؛ بالاتر از آن کشورهای CIS هم به همین شکل هستند حتی در ترکمنستان هم که شعار توسعه می‌دهد، بنزین گران است، در مورد افغانستان که ما همین حالا بنزین و گازوئیل صادر می‌کنیم، در مورد پاکستان هفته گذشته در سفر عمران خان به ایران من به‌عنوان رئیس کمیسیون انرژی با وزیر انرژی پاکستان جلسه داشتم آنجا هم آن‌ها می‌گفتند ما تشنه فرآورده‌های نفتی شما هستیم گازوئیل، بنزین، نفت کوره، نفت سفید و دیگر چیزها را می‌خواهیم.

ظرف دو سال توان ساخت 5 پالایشگاه متوسط را داریم

حالا اصلاً چه مقدار این پتانسیل در ایران وجود دارد که بخواهد این نیازها را تأمین کند؟

کشور الآن ظرفیت پالایش 2 میلیون بشکه نفت خام دارد که با اضافه شدن پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس توسط 10 پالایشگاه انجام می‌شود؛ که در این شرایط من فکر می‌کنم اگر 5 پالایشگاه متوسط با ظرفیت 200 هزار بشکه‌ای راه‌اندازی کنیم می‌توانیم به این نیاز دست پیدا کنیم.

فکر می‌کنید ساختن این پالایشگاه‌های چه مقدار زمان می‌برد؟

با توجه به توسعه فناوری که الآن در کشور وجود دارد اگر بتوانیم بخش خصوصی را شریک کنیم ظرف دو سال این کار امکان‌پذیر است؛ باید مسئولیت را به بخش خصوصی نه به نهادهای دولتی و شرکت‌های خصولتی و مانند آن‌ها بدهیم.

من به‌عنوان مسئول کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی و نماینده پارلمان بخش خصوصی در حوزه انرژی رسماً اعلام می‌کنم حدود 70 درصد از ظرفیت شرکت‌های سازنده، پیمانکار، مشاور، مهندسی، ساخت و انواع شرکت‌های که داریم خالی هستند که دولت می‌تواند این 70 درصد ظرفیت‌ این‌ها را طی سازوکاری با انتشار اوراق خزانه، اوراق قرضه ملی پای کار بیاورد، اگر مردم هم مشارکت و سرمایه‌گذاری کنند ما این 5 پالایشگاه 200 هزار بشکه‌ای را را با تنوع تولید، نفت خام، میعانات گازی و بقیه مشتقات راه‌اندازی می‌کنیم، بخشی از دانش فنی آن را هم داریم و شاید البته بخش کمی از آن باشد که بخواهیم به دست بیاوریم مثلاً شاید لایسنس همه کت‌لیست‌ها را نداشته باشیم و فقط کت‌لیست‌های پائین را داریم که باید بقیه را باید از کشورهای که مراوده داریم باید برویم و خریداری کنیم اما این را می‌شود ظرف یک برنامه زمانی دوساله با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی راه‌اندازی کنیم تا نفتی را که می‌خواهیم صادر کنیم همین‌جا فرآوری، پالایش و تبدیل به محصول کنیم آن زمان چون در ایران قیمت تمام‌شده تولید ما پائین است و ما یک بشکه نفت را که از زیر چاه می‌آوریم ارزان‌ترین نفت دنیاست من به شما می‌گویم که چطور کشورها برای خرید محصولات ایرانی صف می‌کشند.