این خانه سوت و کور است!

هم بچه‌ها سرشان گرم می‌شد هم خانه‌ها حسابی پر از شور و طراوت زندگی بود و خانواده به معنای واقعی کلمه زیر یک سقف دور هم جمع می‌شد، ولی کم‌کم با گذشت زمان، همه‌چیز عوض شد و تک فرزندی رواج پیدا کرد و برخی زوج‌ها هم به دلایل مختلف، از بچه‌دار شدن منصرف شدند. اما این‌که واقعا چه دلایلی در گروهی از خانواده‌ها روی مساله کم شدن تمایل‌شان برای فرزندآوری تاثیر می‌گذارد، جای بحث و بررسی دارد. در این گزارش برخی از این دلایلی را که از همه قوی‌تر و پر رنگ‌تر هستند، با هم مرور می‌کنیم.

وقتی پا به سن می‌گذارید

یکی از مهم‌ترین دلایلی که می‌تواند مساله فرزندآوری را تحت‌تاثیر قرار دهد، مساله افزایش سن ازدواج است.

با افزایش سن، توان باروری تحت تاثیر قرار می‌گیرد و بارداری در سنین بالا، چندان کار راحتی نیست و باید از انواع و اقسام درمان‌ها و مشاوره‌های پزشکی کمک گرفت که هزینه شان نیز بالاست و خیلی از زوج‌ها، توان پرداخت چنین هزینه‌هایی را ندارند.

علاوه بر این، با افزایش سن، بی‌حوصلگی، کاهش ظرفیت‌های روحی و جسمی به‌وجود می‌آید که افراد را برای داشتن فرزند، با تردید مواجه می‌کند و در بهترین حالت زوج‌ها به داشتن یک فرزند در چنین شرایطی اکتفا می‌کنند.

تنهایی بهتر است؟

یکی دیگر از مواردی که روی مساله عدم ازدواج و تشکیل خانواده تاثیر می‌گذارد، فردگرایی است به طوری‌که تمایل به زندگی انفرادی و داشتن خواسته‌های تک نفره، در اولویت زندگی گروهی از افراد جامعه قرار گرفته است. یکی از دلایلی که کشور ما را از این لحاظ تحت‌تاثیر قرار داده، رسانه‌های غربی و فرهنگ آنهاست که با انواع محصولات فرهنگی و هنری و رسانه‌ای روزبه‌روز فردگرایی را تبلیغ و ترویج می‌کنند. همچنین بهره‌گیری بیش از اندازه از فضای مجازی، یکی دیگر از دلایل اثرگذار بر فردگرایی است که باعث شده افراد از زندگی واقعی و ارتباطات اجتماعی حقیقی فاصله بگیرند. فردگرایی می‌تواند تمایل انسان را برای ازدواج و داشتن ارتباط با فرزند کم کند. افراد فردگرا معمولا بر این باورند که هر‌چه سرمایه خود را کمتر خرج کنند، زندگی راحت‌تری خواهند داشت. از نظر این دسته از افراد، ازدواج و داشتن فرزند، کاری پر هزینه محسوب می‌شود و ترجیح می‌دهند از این دو موضوع، فاصله بگیرند.

پر‌توقع هستیم؟

شهرنشینی، یکی دیگر از دلایل مهمی است که می‌تواند به‌نوعی روی تمایل برای داشتن فرزند، تاثیر منفی بگذارد. تمایل افراد برای داشتن امکانات رفاهی، باعث شده آنها متقاضی شهرنشینی شوند و به نوعی سطح توقعات افراد با این سبک زندگی، بالا رفته و در کنار آن ارزش‌ها و رفتارها تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند. همه این موارد، به نوعی روی کاهش تعداد فرزندان می‌تواند تاثیر داشته باشد.

پیش به سوی آپارتمان

شاید باورش سخت باشد، اما آپارتمان‌نشینی یکی دیگر از دلایلی به حساب می‌آید که می‌تواند روی فرزندآوری تاثیر بگذارد. آپارتمان نشینی باعث شده خانه‌ها بسیاری از کارکردهای سنتی خود را از دست بدهند، ضمن این‌که امکان نگهداری از فرزندان متعدد در فضای آپارتمان، کمی سخت شده است، به همین دلیل آپارتمان‌نشین‌ها تمایل کمتری برای فرزندآوری دارند. تغییر معیارهای زندگی بر الگوها و هزینه‌ها نیز تاثیر می‌گذارد پس چنین مساله‌ای می‌تواند افراد را به سمت مصرف‌گرایی سوق بدهد به گونه‌ای که تمایل به رفاه بالا و راحت‌طلبی، ناخودآگاه افراد را به سمت یک احساس نیاز کاذب و مصرف‌گرایی می‌برد. این الگوی جدید بویژه برای شهرنشینان، آثار سوء دیگری چون تنوع طلبی و مدگرایی را نیز به دنبال دارد. همه موارد یاد شده، باعث تشدید فردگرایی و تمایل نداشتن به داشتن خانواده و فرزند نیز خواهد شد.

فرزند کمتر، زندگی بهتر؟

در سال‌های دور بارها و بارها با این شعار مواجه شده بودیم که می‌گفتند فرزند کمتر، زندگی بهتر، ولی به احتمال زیاد، هدف کسی که این شعار را ساخته این نبوده است که خانواده‌ها اصلا فرزند نداشته باشند. خانواده‌های امروزی به سمت زندگی‌های لوکس و تجملاتی روی آورده‌اند که همین مساله طرز تفکر افراد را تحت‌تاثیر قرار داده و باور غلطی را به‌وجود آورده است که فرزند کمتر، آسایش بیشتری به‌همراه دارد و در نتیجه خوشبختی بیشتری نصیب خانواده‌ها خواهد شد. این طرز تفکر نادرست بین برخی زوج‌ها رواج پیدا کرده است به‌گونه‌ای که حتی برخی از ابتدای ازدواج با هم قرار می‌گذارند تا فرزندی نداشته باشند یا به داشتن یک فرزند اکتفا کنند.

تحصیلات بالاتر، فرزند کمتر!

یکی دیگر از دلایلی که روی تشکیل خانواده و بچه‌دار شدن تاثیر مستقیم داشته، تمایل خانم‌ها برای ادامه تحصیل است. این ادامه تحصیل گرچه مزیت‌ها و خوبی‌های زیادی دارد ولی از آنجا که خانم‌ها را بعد از پایان تحصیل به داشتن شغل مناسب و کسب درآمد سوق می‌دهد، می‌تواند در بالا رفتن سن ازدواج و تمایل کمتر برای داشتن فرزند اثر بگذارد.

چقدر تقصیر ماهواره است؟

تشکیل خانواده، یکی از کارهایی است که تقریبا بیشتر افراد به آن گرایش دارند و کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که دلش نخواهد ازدواج کند. علاوه بر این، داشتن فرزند، یکی از آرزوهای بسیاری از زوج‌ها به حساب می‌آید. با وجود این، زوج‌هایی هم هستند که بنا بر دلایل مختلف از داشتن فرزند اجتناب می‌کنند. حجت‌الاسلام سیدمهدی انصاری، مدرس حوزه و دانشگاه و مشاور خانواده، برخی موارد تاثیرگذار بر این مساله را بررسی می‌کند.

یکی از مهم‌ترین مواردی که روی تشکیل خانواده، فرزندآوری و تحکیم خانواده تاثیر گذاشته، سریال‌های ماهواره‌ای است که در آنها مواردی چون عادی‌سازی دوستی با جنس مخالف، خیانت و روابط نامشروع، رواج داده می‌شود. این رسانه‌ها اهمیتی به فرزند و فرزندآوری نمی‌دهند و جایگاهی برای آن در چارچوب خانواده در نظر نمی‌گیرند. اگر هم حضور فرزندی در این سریال‌ها مطرح باشد، فرزندی است که از یک رابطه نامشروع حاصل می‌شود. بسیاری از افراد، ساعت‌ها وقت خود را صرف دیدن چنین سریال‌هایی می‌کنند و همین مساله موجب می‌شود دیدن این سریال‌ها، افراد را نسبت به ازدواج و فرزندآوری در چارچوب خانواده بی‌میل کند. این سریال‌ها، فرزند را به‌عنوان یک فرد دست و پا گیر به نمایش می‌گذارند و تصور بسیار نادرستی از داشتن فرزند در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند. غیر از این سریال‌ها، عوامل دیگری هم وجود دارد که در مساله فرزندآوری تاثیر می‌گذارند، برای مثال کار کردن بیرون از خانه برای بسیاری از زنان، به یک نوع کمال و پیشرفت تبدیل شده که به تنهایی مشکلی به وجود نمی‌آورد ولی قرار گرفتن آن در کنار فرهنگ غربی، این مساله را ایجاد کرده است که برخی خانم‌ها نقش مادری و خانم خانواده را کم ارزش بدانند و ماندن در خانه برایشان یک‌جور اتلاف وقت به حساب بیاید. تمامی این موارد باعث می‌شود خانم‌ها میل چندانی برای فرزندآوری نداشته باشند. البته نباید این نکته را از یاد برد خانم‌هایی هم وجود دارند که با برنامه‌ریزی، هم نقش مادری خود را بخوبی ایفا می‌کنند، هم این‌که در جامعه حضور مثبتی دارند و به اشتغال مشغول هستند. یکی دیگر از مواردی که روی فرزندآوری تاثیر می‌گذارد، علل اقتصادی است و بسیاری از زوج‌ها به این دلیل، تمایل کمتری به فرزندآوری نشان می‌دهند. نقش اقتصادی در این مساله، انکارناپذیر است ولی با نگاهی به گذشته نه چندان دور، می‌توان دریافت الزاما نیازی نیست افراد برای داشتن فرزند، حتما بسیار ثروتمند و مرفه باشند و با صرفه‌جویی، کار جمعی، داشتن سبک زندگی ساده و مواردی از این قبیل، می‌توان بدون هیچ مانعی فرزند داشت.

درسا حیدری - کارشناس ارشد مردم‌شناسی