نگاه جسورانه به تاریخ معاصر

با همین هدف مدتی است که مجموعه «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود؛ مجموعه‌ای تاریخی با هدف بیان وقایع تاریخ معاصر از بازه زمانی سال‌های پایانی حکومت رضا شاه پهلوی، روی کار آمدن پسرش محمدرضا و در نهایت انقلاب اسلامی. به این بهانه شماری از کارشناسان و صاحب‌نظران از دلایل موفقیت این مجموعه و لزوم توجه بیشتر به موضوعات تاریخی در رسانه ملی سخن گفته‌اند.

نشان دادن زشتی‌ها

یعقوب توکلی، محقق و مورخ

در زمینه تاریخ معاصر کشور بویژه دوران پهلوی، ضروری بود اثری ساخته شود و به فضای سیاسی آن دوران بپردازد. گرچه تا پیش از این آثاری فراوان چه به لحاظ تلویزیونی و چه سینمایی با نگاه به این دوران ساخته شده‌است، اما هیچ‌کدام آثاری کامل نیست. سازندگان این آثار عموما ملاحظات شخصی‌شان را در کار وارد کرده‌اند و مجموعه مظالم و فساد موجود در دربار پهلوی آن‌قدر که باید در این آثار نمایش داده نمی‌شود؛ لذا معمای شاه اثری جدی و جسورانه در این رابطه محسوب می‌شود. البته به عقیده شخصی‌ام این مجموعه هم می‌توانست خط داستانی قوی‌تری داشته باشد. خط داستانی معمای شاه اکنون به روایت حسین فردوست (دوست صمیمی شاه در دوران جوانی) نزدیک‌تر است و این شخص از آنجا که خودش هم در بسیاری از فسادهای آن زمان دخیل بوده، خیلی به‌طور دقیق آنها را بیان نکرده است. این چیزهایی که ما می‌بینیم، فقط یک هزارم زشتی‌های آن دوران است که در مجموعه نشان داده شده و فقط نمایش حداقلی از ماجراست و اگر قرار بود مطابق خاطرات اسدالله علم پیش برویم قطعا با جنبه‌هایی متفاوت از ماجرا و شدتی بیشتر از این فساد در دربار روبه‌رو می‌شدیم.

ضرورت آگاهی‌دهی به نسل‌جوان

حسین مسافرآستانه، مدیرکل سابق هنرهای نمایشی

ضرورت ساخت مجموعه‌هایی چون معمای شاه، آشناسازی نسل جوان با تاریخ معاصر کشور است. متاسفانه چندان که باید نسبت به وقایع و اتفاقات تاریخی و حتی اجتماعی خودمان به مخاطبان نسل جوان آگاهی و اطلاعات نداده‌ایم و البته مطالعات خود این افراد هم عموما بسیار پایین آمده است. بنابراین ساخت سریال‌هایی چون معمای شاه بدون شک می‌تواند بخشی از خلأهای موجود را پر کند. البته در این بین نقش ساختار هم بسیار مهم است. استفاده از بازیگران خوب و چهره‌های شناخته شده یکی از نقاط قوت این سریال محسوب می‌شود و فکر می‌کنم در ساخت سریال‌های تاریخی باید توجهی خاص به استفاده از عوامل تماما حرفه‌ای داشته باشیم.

لزوم بررسی تاریخ معاصر

جمال شورجه، نویسنده و کارگردان

ساخت مجموعه‌هایی با هدف بررسی تاریخ معاصر ایران و مباحث پیش از انقلاب و نیز نمایش پایه‌گذاری نظام جمهوری اسلامی ایران توسط روحانیت، به نظرم یکی از الزامات و واجبات رسانه است. باید نشان بدهیم این کشور در طول تاریخ معاصر خود چه جنایات و استبدادی را از سر گذرانده و در آن دوران چطور به حکومت‌های غربی وابسته بوده است. می‌دانم که زحمات بسیاری برای ساخت این کار کشیده شده، نیروهای حرفه‌ای سینما و تلویزیون ما در آن فعالیت کرده‌اند و سرمایه عظیمی هم صرفش شده و البته همه این اتفاقات تحت مدیریت خوب محمدرضا ورزی انجام شده است.

یک اثر استاندارد

مهوش صبرکن، بازیگر

معمولا در تماشای مجموعه‌های نمایشی سراغ آثاری می‌روم که نگاهم را به خود جلب کنند و برایم سرگرمی‌‌ساز و جذاب باشند. مجموعه معمای شاه به لحاظ مناسبتی و تاریخی بودنش اثر خوبی است که متاسفانه به دلیل مشغله‌های کاری خیلی فرصت تماشایش را پیدا نکرده‌ام. با این حال به عنوان یک بازیگر قسمت‌هایی از کار را دیده‌ام. به نظرم این مجموعه به لحاظ لباس‌هایی که برای بازیگران طراحی کرده‌اند و نیز چهره‌پردازی‌ها بسیار موفق عمل کرده و جزئیات تاریخی در آن بخوبی رعایت شده‌اند. بازی‌ بازیگران هم خوب و هنرمندانه است؛ لذا به این جهت هم اثری استاندارد و قابل قبول به شمار می‌آید.

موفق در کیفیت و ساختار

محمدعلی نجفی، فیلمنامه‌نویس و کارگردان

به نظرم معمای شاه به لحاظ کیفیت و ساختار اثری در خور توجه است. ریتم خوبی دارد و داستانش را بدرستی بیان می‌کند. به هر حال دید کارگردان در بیان این موضوع تاریخی همین بوده و به نظرم در انتقال دید و نظرش هم موفق عمل کرده است. امروزه شبکه‌های تلویزیونی خارجی و حتی ماهواره‌های فارسی زبان مدام مجموعه‌های تاریخی مختلفی را پخش می‌کنند. ضرورت پرداختن به مسائل و مقولات تاریخی در تلویزیون همواره وجود دارد. ما در زمان‌های قبل از این هم مجموعه‌هایی چون «سربداران» و «هزار دستان» را داشته‌ایم و الان هم که این مجموعه دارد پخش می‌شود باید ضرورت مجموعه را در مقایسه با تعداد مخاطبانش بسنجیم.

دشواری‌های روایت تاریخ معاصر

کیوان امجدیان، منتقد

معمای شاه مجموعه‌ای تاریخی است که با استناد به پژوهش‌های انجام شده در زمینه تاریخ پهلوی دوم، این مقطع را واکاوی کرده و به نمایش درآورده است. فکر می‌کنم نفس انجام این کار جسارت ویژه‌ای را لازم دارد، از این بابت که برخی آدم‌هایی که در آن مقطع تاثیرگذار بوده‌اند هنوز زنده‌اند، عده‌ای از آنها علاقه‌ای به بازنمایی آن دوران ندارند و ممکن است به این جهت انتقاداتی را هم به کار وارد کنند. این چالشی است که عموم مجموعه‌های مرتبط با تاریخ معاصر با آن روبه‌رو هستند. از طرف دیگر پرداختن به تاریخ هم رویکردی است که به دلیل دشواری‌هایی که دارد، کمتر تهیه‌کننده و کارگردانی به طور مستقیم سراغ آن رفته‌ است. در واقع می‌شود گفت معمای شاه انتخابی سخت برای این کارگردان بوده و کمتر کسی این انتخاب سخت را می‌کند.

نیمه پر لیوان را ببینیم

غلام‌رضا فرجی، سخنگوی شورای صنفی نمایش

پرداختن به این‌گونه مجموعه‌های تاریخی در تلویزیون قاعدتا یک ضرورت است. ما باید بتوانیم نسل به نسل این آگاهی را به فرزندانمان انتقال بدهیم و آنها را در جریان تاریخ معاصر کشورشان قرار دهیم. من در این مدت بخش اعظمی از قسمت‌های این مجموعه را دیده‌ام و به نظرم کاری که آقای ورزی انجام داده، خوب و پسندیده است. مجموعه‌های تلویزیونی از قابلیت بسیار بالایی برای جذب مخاطب برخوردارند و معمای شاه هم اثری قابل قبول است که تا این لحظه در جلب نظر مخاطبانش موفق عمل کرده و به این لحاظ از آثار شاخص و خوب صدا و سیما محسوب می‌شود.

این مجموعه اگر در شبکه‌های خارجی پخش می‌شد همه از آن تعریف می‌کردند

خسرو معتضد، مورخ

معمای شاه مجموعه‌ای است که برای آن زحمات بسیاری کشیده شده. نه که فکر کنید چون محمدرضا ورزی دوست من است این حرف‌ها را می‌گویم؛ نه. خودم رفته‌ام و از نزدیک کارش را دیده‌ام. مشکل کنونی این است که در حال حاضر برنامه‌های تاریخی در تلویزیون کم ساخته می‌شود. مخاطبان اطلاعات‌شان را نسبت به این حوزه از دست داده‌اند و بخشی از ایرادها هم به این خاطر است. اتفاقا معمای شاه تا حدی که می‌توانسته کوشیده موفق عمل کند. اگر همین مجموعه از شبکه‌ای خارجی پخش می‌شد همه از آن تعریف می‌کردند. به نظرم ورزی زحمتش را کشیده است. من بارها این پیشنهاد را داده‌ام که جلسه‌ای بگذارند تا ما با مخالفان صحبت کنیم.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون