فضای مجازی، شمشیری دو لبه

فضای مجازی چند ویژگی دارد که این ویژگی‌ها باعث می‌شوند اشخاص در آنجا برای ارتکاب جرم احساس امنیت کنند. اولین ویژگی، گمنامی است.

فضای مجازی گمنام است. یعنی شما مثل روابط فیزیکی بیرونی لازم نیست طرف مقابل را حتما ببینید یا او شما را ببیند. شما در کمال گمنامی آنجا هستید.

دومین ویژگی این است که فضای مجازی قلمرو و گستره بسیار گسترده‌ای دارد. به گونه‌ای که شاید بتوان گفت امروزه استفاده از واژه دهکده جهانی در پرتو این فضای مجازی اغراق نیست. یعنی ما امروزه شاهد هستیم افراد براحتی از طریق فضای مجازی با بیرون از شهر و کشور خودشان ارتباط برقرار می‌کنند. در فضای مجازی یک قلمروی نامحدود و گسترده‌ای وجود دارد که همه جای دنیا براحتی در دسترس و قابل وصول است. سومین ویژگی فضای مجازی که شاید بسترساز ارتکاب جرم هم شود، این است که اشخاص در فضای مجازی لازم نیست مانند جرایم فیزیکی و سنتی متحمل ریسک بالا و به عبارتی خطرپذیری شوند. یعنی شما یک سارق را تصور کنید، وقتی بخواهد از دیوار بالا برود ممکن است هر لحظه دستگیر شود؛ اما برای هک یک بانک و یا صندوق اعتباری، خیلی راحت می‌توان این کار را انجام داد.

به تبع در جرایم علیه اشخاص مثل قتل، فضای مجازی هم می‌تواند بسترساز مقدمات وقوع آن از چند نظر باشد. یکی این که ما فضای مجازی را وسیله‌ای قرار می‌دهیم برای این که خودمان مستقیم جرمی را انجام دهیم. به‌طور مثال فرض کنید در قانون جرایم رایانه‌ای، بصراحت گفته شده اگر کسی فضای مجازی را بستر تشویق به خودکشی قرار دهد، یعنی در آنجا مطالبی قرار دهد که شهروندان را تشویق به خودکشی کند، این شخص مجرم و قابل تعقیب است به رغم این که خودکشی در قانون ما جرم نیست. پس گاهی فضای مجازی به‌طور مستقیم برای تحریک افراد و ارتکاب جرم علیه اشخاص انجام می‌شود. گاهی فضای مجازی برای معاونت در جرم اختصاص پیدا می‌کند. یعنی من از طریق فضای مجازی دیگری را وا می‌دارم یا تحریک می‌کنم که شخص ثالثی را به خشم آوریم. همان‌گونه که از طریق تلفن یا حضوری ممکن بود به او پرداختی داشته باشم یا او را تطمیع کنند، در فضای مجازی هم همین کار را می‌کنند. حال یا به صورت شناخته شده یا شناخته نشده، افراد را تطمیع می‌کنند تا جرمی را انجام دهند. در این صورت اگر فرد شناسایی و دستگیر شود به‌عنوان معاون در جرم می‌تواند تحت تعقیب قرار بگیرد. گاهی هم فضای مجازی محل تبادل اطلاعاتی قرار می‌گیرد که خود این اطلاعات یا این مراودات یا این تعاملاتی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد بویژه وقتی پای نهاد خانواده در میان باشد، باعث می‌شود در واقع دو طرف زندگی مشترک گاهی احساس نا‌امنی کنند و از این روابط فضای مجازی طرف مقابل ناراحت باشند و در‌صدد انتقام برآیند. آن گاه قربانی جرم ممکن است حتی همسر یا شوهر باشد یا شخص ثالثی که با این افراد در ارتباط است.

فضای مجازی مثل یک شمشیر دو لبه است یا این که مثل دو روی یک سکه است و بستگی دارد چطور بخواهیم از آن استفاده کنیم. وگرنه تیغ جراحی در دست یک جراح جان فردی را نجات می‌دهد و در دست مجرم جان فرد را می‌گیرد. بنابراین فضای مجازی خودش، فضای بدی نیست. این ما انسان‌ها هستیم که در استفاده از این فضای مجازی می‌توانیم آن را به سمتی ببریم که از آن بهترین استفاده را بکنیم یا به سمتی ببریم که سوءاستفاده کنیم. من اعتقادم بر این است فضای مجازی فضای بدی نیست و به پیروی از ما خوب و بد می‌شود.

دکتر عباس تدین

جرم‌شناس