«حج ابراهیمی» و «حج موردپسند سعودی»

اگر همان روزها از من می‌پرسیدند: «مهم‌ترین نکته‌ای که از سفر دریافتید، چه بود؟»، پاسخ می‌دادم: «اگر عبادات شخصی و مسائل فردی را که کاملا خصوصی است و ربطی به گردانندگان حج ندارد، کنار بگذاریم، فاصله‌ای را حس می‌‌کردم که سعودی سعی می‌کند بین حج ابراهیمی و مراسم امروزین حج ایجاد کند و همه دولت‌های اسلامی به آن تن داده‌اند و در برخی موارد حتی با افتخار از آنها به عنوان دستاورد یاد می‌کنند!»

در مراسم حج سال‌های اخیر اقداماتی انجام گرفته که صورت ظاهر آن خدمت‌رسانی بیشتر به حجاج و ایجاد تسهیلات برای حاجیان کشورهای مختلف است ولی باطن آن دور ساختن حج از یک عبادت جمعی و تلاش برای شخصی کردن این اجتماع بزرگ مومنین ثروتمند جامعه اسلامی است.

قاعدتا حاجیان کشورهای مختلف از بین افراد ثروتمند و تاثیرگذار (دست‌کم به لحاظ اقتصادی) جامعه خویش هستند.

در واقع، حج عبادتی است که صرفا برای افراد نسبتا مرفه واجب شده است. آگاهی این جمع میلیونی و متکثر از مشکلات سایر بخش‌های جامعه بزرگ ایمانی مسلمانان می‌تواند تلاش مومنین متمول از ملیت‌های مختلف را برای رفع معضلات در پی داشته باشد و این آگاهی‌بخشی نسبت به مسائل جهان اسلام، توسط حجاج برگزیده در بین سایر افراد جامعه بزرگ ایمانی نیز توسعه یابد.

لازمه این امر، ارتباط هر چه بیشتر حاجیان کشورهای مختلف و نشست و برخاست آنها با یکدیگر است؛ کاری که حکومت سعودی به‌طور کامل از آن جلوگیری می‌کند!

حاجیان کشورهای مختلف با لباس‌های متحدالشکل جداگانه در اتوبوس‌های اختصاصی به هتل‌های مخصوص خود می‌روند. تلاش می‌کنند در ساعات خاصی که با سایر حاجیان تلاقی نداشته باشد و در روزهایی که سرویس‌های ویژه آنها برای حرم برقرار است، به طواف و نماز بروند یا آن‌که در هتل بمانند و استراحت کنند.

در عرفات و مشعر و منا هم تفکیک به گونه‌ای است که حجاج آفریقایی از حاجیان آسیایی بی‌خبر بمانند و هر دو از اندک حجاج اروپایی و آمریکایی! عرب به راه خود برود، آفریقایی به راه خود و بقیه هم همین‌طور!

حتی هنگام نماز جماعت در مسجدالنبی(ص) اتفاقا (که شاید خیلی هم اتفاقی نباشد) به‌دلیل مفروش بودن کل محوطه مرکزی، خواسته یا ناخواسته، شیعیان (و مخصوصا ایرانی‌ها) به گوشه‌هایی رانده می‌شوند که می‌توان بر سنگ فاقد فرش سجده کرد و به این ترتیب اندک مجال همکلام شدن با سایر حجاج نیز از دست می‌رود!

راه‌های ورودی به مکان برگزاری دعای کمیل را پلیس با دو خط حائل که فاصله‌ای چند‌ده متری داشت، مسدود کرده بود و جز حجاج ایرانی دارای کارت شناسایی، به سایرین (حتی ایرانی‌هایی که کارت همراهشان نبود) اجازه ورود نمی‌دادند. فاصله دو خط حائل پلیس به گونه‌ای بود که صدای بلندگوها از بیرون دایره خارجی قابل شنیدن نبود!

مراسم برائت از مشرکین صحرای عرفات هم مختص ایرانی‌ها بود.

سعودی‌ها آشکارا تلاش کرده‌اند حج را از یک عبادت جمعی به عبادتی شخصی تبدیل کنند و تا آنجا که ممکن است راه‌های ارتباط بین حجاج را قطع نمایند. حاجیان در بسته‌های جداگانه می‌روند، چند کلامی در دل و بی‌سر و صدا با پروردگار راز و نیاز می‌کنند و در همان بسته‌های جداگانه به کشورهای خود برمی‌گردند (اگر قربانی سقوط جرثقیل نشوند و در مسیر رمی جمرات از تشنگی جان خود را از دست ندهند)!

تنها جایی که از این جداسازی‌ها نسبتا مصون مانده، مغازه‌ها و بازارهاست که آنها هم عموما جز حجاج ایرانی، از سایر کشورها مشتری ندارند!

حج سعودی فرسنگ‌ها از حج ابراهیمی فاصله دارد و باید کوشید حج ابراهیمی را احیا کرد.

محسن پرویز

نویسنده