ماشیـن‌های اداری قدیـمی را اینجا ببینید

اما این ماشین‌ها برای اولین‌بار چگونه وارد زندگی ما شده‌اند؟ ماشین‌های اداری قدیمی چه شکلی بوده‌اند؟ کارکردشان چه فرقی با نمونه‌های فعلی مدرنشان دارند؟ اینها سوالاتی است که برای هر شهروندی جالب است.

اگر شما یک ماشین تحریر قدیمی یا صندوق پول کهنه ببینید قطعا برایتان جالب است آن را با دقت بررسی کنید. حالا فکر کنید یک مجموعه کامل از این وسایل قدیمی را در یک موزه در کنار هم ببینید.

قطعا این ایده خیلی جذاب و زیباست. حالا یک فرد خوش‌ذوق پیدا شده که موزه‌ای از این وسایل اداری راه انداخته است، آن هم در شهر ماشینی شده تهران قطعا یکی از جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود.

چه چیزی را می‌بینید؟

در این موزه، قدیمی‌ترین ماشین‌های اداری را که در انتهای قرن نوزدهم میلادی و ابتدای قرن بیستم وارد ایران شده، به نمایش گذاشته شده است. ماشین‌های اداری همچون ماشین تحریر، ماشین حساب و چرتکه، مداد‌تراش رومیزی و منگنه، پرفراژ چک، صندوق پول، دستگاه پلی‌کپی، دستگاه ساعت‌زنی و همچنین دستگاه تلگراف و تلفن ساخته شده در کشور‌های گوناگون در این موزه جمع‌آوری شده است. میانگین سنی این وسایل را می‌توان در حدود 150 سال تخمین زد. این موزه با توجه به این که نمونه‌های ابتدایی و منحصر به‌فردی از ماشین‌های اداری در خود دارد جالب توجه است. کمال خانی مدیر این مجموعه، یکی از دلایل راه‌اندازی این مجموعه را نمایش تلاش‌های مخترعان دیروز برای پیشرفت صنعت ماشین‌های اداری تاکنون می‌داند. وی تاکید می‌کند: «بازدید‌کننده با دیدن این وسایل روند تکامل صنعت ماشین‌های اداری را در طول تاریخ از نزدیک لمس می‌کند. در کنار آن تأثیر‌گذاری این تلاش‌ها را در به ثمر رسیدن دنیای سراسر تکنولوژی و مدرن امروزی درک خواهد کرد.»

پیشینه؛ کار از کجا جرقه خورد؟

موزه ماشین‌های اداری سفیر یکی از معدود موزه‌های خصوصی شهر تهران است. این موزه سال ۱۳۸۷ خورشیدی (۲۰۰۸ میلادی) افتتاح شد. در گنجینه دائمی موزه بیش از ۸۰ اثر ارزشمند و قدیمی از ماشین‌های اداری اولیه که در جهان و ایران به کار می‌رفتند نگهداری می‌شود. این موزه با دارا بودن دستگاه‌های اولیه اداری و منحصر به‌فرد در نوع خود به خوبی توانسته است سیر تحول و پیشرفت را در این زمینه نشان دهد. با مقایسه دستگاه‌های موجود در این گنجینه و دستگاه‌های مدرن امروزی به‌خوبی می‌توان این تحول را درک کرد. گنجینه در حال حاضر تنها موزه معتبر موجود با زمینه تخصصی ماشین‌های اداری در ایران و خاورمیانه است و علاوه‌بر این می‌توان گفت جزو چند مجموعه انگشت‌شمار موجود در دنیا نیز است.

چگونه برویم؟

بسیاری از علاقه‌مندان به مسائل هنری و فرهنگی با خانه هنرمندان آشنا هستند. اسم خیابان ایرانشهر برای همه گردشگران فرهنگی و هنری آشناست. موزه ماشین‌های اداری نیز در همین منطقه قرار دارد. با مترو می‌توان به‌راحتی به ایستگاه هفت‌تیر رفت پیاده یا با یک تاکسی به تقاطع ایرانشهر و کریم‌خان و دسترسی به این موزه با توجه به قرار گرفتن در مرکز شهر آسان است به شرط آن که به جای خودروی شخصی از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده شود. نشانی این مکان خیابان کریم‌خان زند، ایرانشهر شمالی، نبش کلانتری، پلاک ۲۳۲ ‌است.

برخی وسایلی که در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است:

پلی‌کپی

ادارات معمولا تعداد نسخ بیشتری از سند اصلی را احتیاج دارند و گاهی اوقات نیاز به داشتن این نسخ بسیار زیاد است. در اواخر نیمه دوم قرن نوزدهم دستگاه‌های اولیه و گوناگونی در این مورد ساخته شد، ولی می‌توان اولین کمپانی‌های سازنده دستگاه پلی‌کپی را Manufacturer and Builder سال 1880 دانست. دستگاه پلی‌کپی موجود در گنجینه یکی از نمونه‌های اولیه در این زمینه است.

ماشین تحریر

ایده ساخت ماشین تحریر، اولین بار به سال 1714 میلادی در کشور آمریکا باز‌می‌گردد. اولین ماشین تحریری که می‌شد از آن به بهترین نحو استفاده کرد، ماشین تحریر Sholes & Glidden بود. ساخت این ماشین تحریر در بازارهای آمریکا، در اواخر سال 1873 شروع شد و تا سال 1878 ادامه داشت. از آن زمان تاکنون این ماشین‌ها در انواع، اندازه و عملکردهای گوناگونی ساخته و تولید شدند ولی به طور کلی می‌توان آنان را به دو گروه عمده ماشین تحریر‌های ایندکسی و ماشین تحریر‌های کیبوردی تقسیم‌بندی کرد. در ماشین تحریر‌های کیبوردی، اپراتور با فشار دادن یک کلید باعث چاپ شدن حروف می‌شود. در نوع دیگر یعنی ماشین تحریر‌های ایندکسی یا انتخابی، دلیل نامگذاری‌اش این است که کاربر برای تایپ باید حروف یک کلمه را به ترتیب انتخاب و با فشار دادن آن روی کاغذ آن کلمه را تایپ کند به همین منظور به آن ماشین تحریر‌های انتخابی یا همان ایندکسی می‌گویند.

ماشین‌های حساب

اولین ماشین‌های آنالوگ در دوران باستان برای محاسبات نجومی استفاده می‌شد که از آن جمله می‌توان به اسطرلاب 100 ،150 سال قبل از میلاد مسیح اشاره کرد. سال 1622 شخصی به‌ نام ویلیام اوترد اولین خط‌‌کش محاسبه (Slide Rule) را اختراع کرد. ویلهلم شیکارد، سال 1623 دستگاهی به ‌نام ساعت محاسباتی ساخت که می‌توان آن را اولین ماشین‌حساب مکانیکی نامید. 20 سال بعد نیز پاسکال وسیله‌ای را به ‌نام «پاسکالین» برای محاسبه مالیات در فرانسه ساخت. پیشرفت‌های مهم بعدی در قرن نوزدهم انجام شد. ماشین حساب‌های موجود در گنجینه ازجمله این موارد است.

مدادتراش رومیزی

تا اوایل قرن بیستم متداول‌ترین روش برای تراشیدن مداد، استفاده از چاقو بود. البته مدادتراش‌های کوچک دستی نیز از اواسط قرن نوزدهم استفاده می‌شد. شمار زیادی از مخترعان برای تأمین این نیاز ادارات و مدارس با یکدیگر در رقابت بودند تا دستگاهی را بسازند که بتواند به‌خوبی مداد‌های اولیه را به بهترین شکل بتراشد. این کار بعد از تولید مداد‌های چوبی درآمد‌زایی جدیدی برای مخترعان بود. این اختراعات خصوصا در آمریکا از سال‌های 1880 به بعد شروع شد. مدادتراش‌های موجود در گنجینه از همین نوع مدادتراش‌هاست که در این دوره اختراع شده و می‌توان گفت جزو مدادتراش‌های اولیه به حساب می‌آید. منگنه نیز ازجمله ماشین‌های اداری است که در همین دوران استفاده می‌شده است.

چرتکه

چرتکه واژه‌ای است که از زبان روسی وارد زبان فارسی شده است. در بسیاری از تمدن‌های اولیه از چرتکه استفاده می‌شده. سومریان، مصریان، ایرانیان، یونانیان، چینیان، رومیان و هندیان هر کدام در دوره‌ای از تاریخ از چرتکه استفاده می‌کردند. بر پایه برخی منابع در زمان امپراتوری هخامنشیان (حدود 500 سال پیش از میلاد مسیح) ایرانیان اولین ملتی بودند که از چرتکه استفاده می‌کرده‌اند.

تلگراف

تلگراف دستگاهی است که در آن وقتی جریان الکتریکی وصل می‌شد، یک آهن‌ربای الکتریکی را به کار می‌انداخت و باعث می‌شد یک مداد روی یک نوار کاغذی متحرک، علائمی را ثبت کند. جریان به‌طور مداوم به وسیله یک کلید فشاری قطع و وصل می‌شد و اطلاعات به شکل «پالس و نبود پالس» (رمز) انتقال می‌یافت. مخترع این دستگاه ساموئل مورس است. تلگراف و تلفن ارتباط سریع و فوری از راه دور را میان نقاطی که می‌توانند سیم‌کشی بشوند، ممکن ساخت. مورس، مبتکر روشی برای انتقال پیام از طریق سیم با استفاده از یک کد با رمز خاص بود که اکنون کد مورس نامیده می‌شود. وی پس از مطالعه هنر در اروپا به کارهای علمی روی آورد و کشف کرد اگر سیم حامل جریان الکتریکی به یک سوزن آهنربایی لولادار نزدیک شود، سوزن حرکت می‌کند. به دنبال آن سال 1832 میلادی دست به کار ساخت ماشینی به نام تلگراف شد تا بتواند به کمک همین روش، پیام‌ها را از نقطه‌ای به نقطه دیگر ارسال کند و سال 1837، اولین نمونه موفق این دستگاه را در نیویورک به نمایش گذاشت. سال 1844، یک خط تلگراف به طول 64 کیلومتر احداث شد که بالتیمور را به واشنگتن ارتباط می‌داد.

ساعت زن

این دستگاه به منظور ثبت ساعت ورود و خروج کارکنان و کارمندان و همچنین نظامیان به کار می‌رفته است. با پیشرفت علم و تکنولوژی و گسترش کارخانجات و ادارات نیاز به این نوع دستگاه‌ها روز به روز بیشتر شد و بر این اساس اولین دستگاه ساعت‌زنی 20 نوامبر 1888 توسط ویلارد باندی در نیویورک اختراع شد. دستگاه موجود در گنجینه نمونه‌ای از این نوع دستگاه‌هاست که در ارتش آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

فواد شمس