بایدها و نبایدهای پلیسی شبکه‌های اجتماعی

به گزارش جام جم کلیک: فضای تولید و تبادل اطلاعات با سرعت زیادی در حال پیشروی است. یک روز یاهو ۳۶۰ فراگیر می‌شود و چند سال بعد توئیتر، فیسبوک و گوگل‌پلاس جای آنها را می‌گیرد.

حالا هم تمام ابزارهای ارتباطی موبایلی شده تا کاربر حتی زحمت روشن‌کردن رایانه را نیز به خود ندهد؛ در این فضا گرچه فیسبوک و توئیتر همچنان حضور مؤثری دارند، اما ابزارهای انحصاری تلفن همراه نیز فراگیری فراوانی یافته‌اند، اینستاگرام، ویچت، وایبر، لاین، تانگو، تلگرام، بیتاک، واتس‌آپ، کیک و... تنها گوشه‌ای از چند ده ابزار ارتباطی تلفن‌های همراه مدرن است که به کمک آنها به راحتی می‌توان پیام‌های رایگان متنی، صوتی و حتی تصویری را مخابره یا بارگذاری کرد.

در این فضا اما سودجویان هم وارد شده‌اند، سودجویانی که به اقدامات انجام شده از سوی آنان جرایم سایبری گفته می‌شود و به جد از تهدیدکنندگان امنیت در این فضا به حساب می‌آیند. برای رویارویی با همین جرایم نیز چندسالی است پلیسی به نام پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات با نام اختصاری فتا راه‌اندازی شده و در مدت کوتاه فعالیتش نیز به پیشرفت‌های چشمگیری رسیده است، سرهنگ محمدمهدی کاکوان، رئیس پلیس فتای پایتخت است. او از حدود دو سال پیش ریاست این پلیس در پایتختی که درصد قابل‌توجهی از جرایم سایبری کل کشور در آن رخ می‌دهد را برعهده گرفته و در طول این مدت پرونده‌های فراوانی را به نتیجه رسانده که یکی از آخرین موارد آن دستگیری هکر بیش از 1500 کارت عابر بانک بود. با این مقام مسئول در پلیس فتای تهران بزرگ دربارۀ فرصت‌ها و تهدیدات شبکه‌های اجتماعی گفت‌وگو کرده‌ایم.

جناب سرهنگ، قطعاً برای مردم مهم است که بدانند نظر پلیس درباره عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی چیست؟

امروزه بسیاری از شهروندان در شبکه‌های اجتماعی مجازی عضوند و این یک واقعیت است. ببینید برای عضویت در این شبکه‌های اجتماعی یک اصل کلی وجود دارد و آن اصل هم این است که باید ببینیم آیا عضویت در این شبکه‌ها لازم است یا خیر؟ اگر کاربر به این نتیجه رسیده که عضویت در این شبکه‌ها یا هر کدام از ابزارها برایش ضرورتی ندارد یا اینکه ممکن است برایش پیامد‌های منفی هم داشته باشد، بهترین کار این است که در آن عضو نشود. اما اگر به این نتیجه برسد که عضویت در آن فضاها برایش لازم است، در این صورت باید قوانین و قواعد مربوط به عضویت در هر یک از این شبکه‌ها را نیز بداند و رعایت کند. قوانینی که شکل کلی آن در بیشتر ابزارهای ارتباطی صدق می‌کند و برای هر ابزار در جزئیات متفاوت است. یک کاربر باید بداند که این ابزار به چه اطلاعاتی در تلفن همراه، تبلت یا حتی رایانه شخصی‌اش دسترسی خواهد داشت که معمولاً این اطلاعات در ابتدای نصب برنامه به کاربر اعلام و پس از تأیید، ادامة روند فعال‌سازی و نصب انجام می‌شود. اما بدبختانه به دلیل طولانی‌بودن یا نگارش آن به زبان انگلیسی، بیشتر کاربران بدون مطالعة این بخش تنها آن را تأیید کرده و وارد مرحلة بعدی ثبت‌نام خود می‌شوند. موضوع دیگری هم که باید شناخت نسبی از آن حاصل شود، آسیب‌های موجود در این فضاست. به هر حال، یک کاربر باید بداند که با عضویت و فعالیت در این فضا چه آسیب‌هایی ممکن است برای او ایجاد شود و چه خطراتی وجود دارد. برای نمونه، کاربر یک وسیلة ارتباطی باید بداند که با عضویت در این شبکه، عکس‌ها و تصاویری که برای پروفایل یا نمایه خود برگزیده برای چه کسانی قابل دیدن است و ممکن است بعدها چه اتفاقاتی با استفاده از این عکس رخ دهد. در این صورت بی‌تردید کاربر تصویری مناسب برای خود انتخاب خواهد کرد و موارد بسیار دیگر. توصیة من به کاربران این است که اگر به ضرورت حضور در چنین شبکه‌هایی رسیده و به عضویت آن درآمده‌اند، اطلاعاتی را در این فضا بارگذاری کنند که از بابت انتشار آن در میان افراد غریبه نیز نگرانی نداشته باشند.

جرایمی که در این حوزه با آن روبه‌رو بودید، چه بوده؟

در موارد بسیاری، افراد سودجو با سوء استفاده از همین اطلاعات، دست به اقدامات مجرمانه زده‌اند. کاربری بی‌خبر از اینکه چه کسانی به تصاویرش دسترسی خواهند داشت یا به دلیل اینکه دسترسی به آن را برای دوستانش محدود نکرده بود، تصویری را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و بعد افراد سودجو نیز از آن برای اهداف مجرمانه خود استفاده کرده‌اند. یکی از مواردی که در پلیس فتا مراجعه می‌کنند این است که کاربر می‌گوید فردی دیگر با سوءاستفاده از عکس‌ها و تصاویر آنان، خود را یک آدم فاسد یا دارای هویتی دیگر معرفی کرده است. افراد سودجو با هویت غیرواقعی وارد این فضاها شده و حتی جنسیت خود را نیز برعکس معرفی می‌کنند و مثلاً پس از مدتی کاربر متوجه می‌شود که طرف مقابلش که مدت‌ها گمان می‌کرده خانم است، یک آقاست. در این شرایط از برخی کاربران اخاذی نیز شده که اگر فلان مبلغ را به ما ندهی، عکس‌هایت را منتشر خواهیم کرد و... .

این ابزارها در کشورهای دیگر هم بوده، به نظر شما آیا استفاده از آن نیازمند فرهنگسازی است؟ اطلاع دارید که در دیگر کشورها چنین جرائمی وجود داشته یا خیر؟

دربارة اینکه در دیگر کشورها چنین جرائمی بوده، یا نه، باید آن را از معاونت بین‌الملل و تحقیقات پرسید و ما در اینجا تنها در حوزة پایتخت صحبت می‌کنیم. اما در موضوع بحث فرهنگی که به آن اشاره کردید، به نظرم این ابزارها اصلاً بومی فرهنگ ما نیستند. ما از کارشناسان این حوزه خواسته‌ایم که شبکه‌های اجتماعی بومی را با در نظر گرفتن اخلاق و فرهنگ اسلامی و ایرانی کشورمان ایجاد کنند که خوشبختانه شبکه‌ای نیز ساخته و راه‌اندازی شده که هم اکنون در دسترس کاربران است.

آسیب‌پذیرترین‌ها در این فضا چه سنین یا گروهی هستند؟
گروه‌های مختلف اجتماعی از این فضا آسیب‌هایی دیده‌اند، اما بیشترین شکایت مربوط به دختران نوجوانی است که در این فضا دچار آسیب شده‌اند.

چطور می‌شود از متخلفان شکایت کرد؟

مانند دیگر جرایم، با ثبت شکایت و دستور پیگیری آن، پلیس هم وارد عملیات می‌شود و خوشبختانه با اینکه پلیس فتا در چند سال اخیر آغاز به کار کرده است، قدرت کشفیات پلیس ایران در کشف جرم در فضای سایبر بسیار بالاست.

هشدار و توصیه شما برای حضور در این فضاها و کاربران این شبکه‌ها چیست؟

همان‌طور که گفتم، مهم‌ترین توصیة پلیس این است که ببینید واقعاً تا چه اندازه حضورتان در این شبکه‌ها ضرورت دارد، و پس از آن هم رعایت نکات امنیتی در این شبکه‌هاست. کاربران نباید به افرادی که با آنان ارتباط دوستانه نداشته یا شناختی در بیرون از فضای مجازی از آنان ندارند اعتماد کنند. نباید عکس‌ها و تصاویر شخصی و خانوادگی خود را در این فضاها بارگزاری کنند و مواردی از این دست. یک توصیة دیگر هم این است که وقتی مردم نمی‌دانند این فضاها متعلق به چه کسی و کدام کشور است و با چه اهدافی به شکل کاملاً رایگان در اختیارشان قرار گرفته، باید توجه کنند که از قراردادن اطلاعات مهم و شخصی خود در این فضاها خودداری کنند.

منبع: همشهری آنلاین