کاهش وزن با تغییر عملکرد مغز حاصل می‌شود

پژوهش‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که رژیم گرفتن و محرومیت غذایی، راه‌حل کاهش وزن نیست. راه‌حل کاهش وزن «تغییر شناخت» شماست، اما «شناخت» چیست؟ شناخت به مجموعه پردازش‌های انجام شده در مغز شما گفته می‌شود و «علوم شناختی» دانشی است که این پردازش‌ها را در مغز شما بررسی می‌کند. یافته‌های علوم شناختی در چند سال اخیر، روش‌هایی را ارائه می‌دهد که می‌توان با بهره‌گیری از آنها شناخت افراد را تغییر داد. تغییر شناخت در مورد خوردن غذا و در پی آن تغییر رفتار، راه‌حل مشکل اضافه وزن است.

مغز بسیاری از افرادِ دچار اضافه وزن، در مورد همه‌ چیزهایی که به نوعی با غذاخوردن در ارتباط است، حساسیت بالایی دارد و بوی یک غذای خوشمزه، شیرینی‌های ویترین یک شیرینی‌فروشی، دیس پر از باقالی‌پلو با ماهیچه، ورق زدن یک مجله آشپزی و حتی فکر کردن به خاطرات خوردن یک غذای خوشمزه در یک رستوران معروف، احساس تمایل شدیدی به خوردن را در این افراد ایجاد می‌کند. مقاومت کردن در برابر این احساسِ تمایل شدید و ولع خوردن، اگرچه ممکن است برای چند دقیقه موثر باشد، اما در نهایت به یک خوردن کنترل نشده منجر می‌شود. اصلاح فعالیت مغزی در افرادی که دچار اضافه وزن هستند، برای موفقیت در کاهش وزن اهمیت بالایی دارد. این اصلاح فعالیت با تغییر نگرش و تمرینات مشخص در طول جلسات اصلاح شناخت و رفتار، امکان‌پذیر خواهد بود.

محرومیت غذایی به صورت رژیم‌های سخت، بدون بهره‌گیری از مداخلات شناختی، منجر به حریص شدن جسم و مغز شما می‌شود. محرومیت از مواد غذایی و گرسنگی طولانی‌مدت، منجر به بروز تغییراتی در جسم شما می‌شود که آن را برای جذب هر چه بیشتر غذاها آماده می‌کند مثلا پرزهای روده شما را افزایش می‌دهد و همچنین بافت‌های چربی بدن شما را تحریک می‌کند تا مواد غذایی وارد شده را تا جایی که امکان دارد، جذب و ذخیره کنند. دوره‌های محرومیت از مواد غذایی در قالب رژیم‌های لاغری، مغز شما را نیز به گونه‌ای تغییر می‌دهد که به هر چیز مرتبط با غذا حساسیت بالایی پیدا کند. در این شرایط دیدن یک شیرینی کوچک اصطلاحا دست و پای شما را بی‌حس می‌کند و دل شما را با خود می‌برد و مواجهه با یک جعبه‌ شیرینی ممکن است به خوردن چند شیرینی پر از خامه در مدتی کوتاه منجر شود.

در واقع، خوردن غذاهای مورد علاقه می‌تواند روشی مناسب برای کاهش احساسات و عواطف منفی مانند غم، نگرانی، خشم، خجالت یا تنفر باشد. بنابراین می‌توان از خوردن برای تنظیم هیجانات استفاده کرد، اما افرادی که از خوردن برای تنظیم هیجانات استفاده می‌کنند، در بسیاری ‌موارد دچار اضافه وزن می‌شوند.

بسیاری از افرادی که ‌ اضافه وزن دارند، وقتی ناراحت و غمگین هستند، تمایل بیشتری به خوردن دارند و حتی در این زمان، دچار ولع شدید می‌شوند، زیرا سعی می‌کنند با خوردن، حالت خود را هر چند به میزان اندک، اما در مدت کوتاهی بهبود ببخشند، اما در بسیاری‌ موارد، آنها بعد از خوردن دچار احساس گناه می‌شوند، بویژه در افرادی که می‌خواهند وزن خود را کاهش دهند، این اتفاق مرتب رخ می‌دهد، ولی احساس گناه منجر به ناراحتی بیشتری می‌شود. این ناراحتی ولع خوردن را در فرد چند برابر می‌کند و پرخوری بیشتر و در نتیجه اضافه وزن بیشتر را در پی دارد. به بیان دیگر، فرد وارد یک چرخه معیوب بین ولع و خلق منفی می‌شود. این چرخه یکی از چالش‌های مهمی است که افراد با وزن بالا با آن روبه‌رو می‌شوند. اما این نکته را باید بدانیم که بالا رفتن و‌ زن نیاز به خوردن و ولع در نتیجه خلق منفی، یک امر طبیعی است. بسیاری از افراد در اثر استرس یا خلق منفی دچار ولع می‌شوند. بهتر است بپذیریم که تجربه ولع طبیعی است، اما این پذیرش هرگز به معنای تسلیم شدن و همراهی کردن با این حس نیست، بلکه به معنای تعهد برای یافتن یک رفتار صحیح برای روبه‌رو شدن با احساسات منفی و ولع ناشی از آنها و مدیریت این شرایط است.

سعی در کنترل ولع خوردن پس از مواجهه با یک جعبه شیرینی بسیار اشتها برانگیز یا تلاش برای نخوردن وقتی در یک مهمانی مجلل با گروهی از دوستان دور یک میز شام مفصل نشسته‌ایم یا مصرف نکردن از سوسیس و کالباس داخل یخچال وقتی گرسنه به منزل رسیده‌ایم بسیار سخت و دشوار است. راه‌حل موثرتر، پیشگیری از ایجاد ولع با اصلاح محیط زندگی و روابط بین فردی است. مهارت در مهندسی محیط پیرامونی برای پیشگیری از ولع به خوردن، از ضرورت‌های موفقیت در برنامه کاهش وزن است، اما تغییر رفتار و اصلاح محیط آنقدرها هم که به نظر می‌رسد، ساده نیست. هر نوع تغییری در رفتار باید به تدریج و پس از تغییر جدی در نگرش شما صورت گیرد. مهرتن ( مغز هوشمند راز تندرستی) مدل درمانی است که با این نگاه به مساله اضافه وزن نگاه می کند.

وقتی شما یک نهال کوچک را در باغچه جلوی خانه خود می‌کارید و هر روز به آن آب می‌دهید، اگرچه ممکن است حتی تغییر اندازه آن را به صورت روز به روز مشاهده نکنید، اما مطمئن هستید که این نهال کوچک در صورت استمرار مراقبت شما بعد از مدتی نه‌چندان طولانی به درختی جوان و زیبا تبدیل خواهد شد. کاهش وزن و رسیدن به یک فیزیک بدنی ایده‌آل‌ طی یک دوره زمانی، در صورت صرف وقت و انرژی در مسیر صحیح، قطعی خواهد بود. این تغییر را نمی‌توانید روز به روز مشاهده کنید، اما سیر رو به جلوی آن را طی ماه‌های پیشرفت ملاحظه خواهید کرد. تجربه نشان می‌دهد کاهش وزن حدود یک کیلو در ماه در حین تغییر شناخت و رفتار، ایده‌آل خواهد بود. در این شرایط، معمولا رسیدن به وزن مطلوب، حدود یک سال زمان می‌برد. حوصله کنید و از نتیجه آن مطمئن باشید. این نوع کاهش وزن برگشت‌پذیر نخواهد بود.

دکتر حامد اختیاری /‌‌ عضو هیات علمی و مدیر برنامه‌علوم اعصاب کاربردی پژوهشکده علوم شناختی