عذرخواهی بایدن؛ واقعی یا از روی ناچاری

سایت بی.بی.سی فارسی در مطلبی که در این زمینه منتشر کرده نوشته است: موضوع البته محتوای کلام آقای بایدن نبود. مقام‌های دولت اوباما بارها نقدهایی مشابه طرح کرده‌اند. موضوع این بود که او حرفش را علنی زد و درست زمانی که ایالات متحده تازه کشورهای منطقه را به ائتلاف علیه نیروهای دولت اسلامی راضی کرده بود.

حرف‌های آقای بایدن نشان داد نظر آمریکا و همسایه‌های سوریه درباره این‌که ظهور دولت اسلامی تقصیر کیست چقدر تفاوت دارد. او در جمع دانشجویان مدرسه کندی دانشگاه هاروارد گفت: مشکل اصلی ما متحدانمان‌ هستند. ترک‌ها،‌ سعودی‌ها، امارات و دیگران. اینها چه کار دارند می‌کنند؟ این‌قدر اصرار داشتند اسد را سرنگون کنند، جنگ شیعه و سنی‌شان را آنجا پیاده کنند. چه شد؟ صدها میلیون دلار و ده‌ها بلکه صدها هزارها تن سلاح ریختند آنجا، برای هرکس که حاضر باشد با اسد بجنگد.

به باور بایدن این سیاست، فقط پیکارجویان مرتبط با القاعده و نهایتا دولت اسلامی را تقویت کرد. حتی خود ترکیه ـ به ادعای بایدن ـ اذعان کرده بود بیش از آنچه باید به پیکارجویان خارجی اجازه داده بوده وارد سوریه بشوند.

واکنش خشمگینانه آنکارا و ابراز شگفتی امارات متحده عربی باعث شد بایدن تصریح کند که منظورش این نبوده که متحدان آمریکا عامدا به رشد دولت اسلامی یا افراطی‌های مسلح دیگر کمک کرده‌اند.

با این حال کمتر کسی تردید دارد که سرچشمه سلاح، پول و پیکارجویانی که به سوریه سرازیر شد همین کشورها بوده‌اند.

مقام‌های آمریکایی و تحلیلگران مدت‌هاست درباره حمایت مالی مستقیم و بدون نظارت برخی شهروندان کشورهای حاشیه خلیج فارس از گروه‌های افراطی صحبت می‌کنند. همین اواخر وزارت خزانه‌داری آمریکا سه ساکن کویت را که می‌گفت به افراطی‌ها کمک مالی می‌کنند، تحریم کرد.

در سطح رسمی هم، کشورهای حاشیه خلیج فارس به سرکردگی عربستان سعودی از همان آغاز درگیری به صورت علنی از مسلح کردن و تجهیز شورشی‌ها حمایت کردند. برخی هم از گروه‌های اسلامگرا حمایت کردند.

قطر و ترکیه به اخوان‌المسلمین سوریه و دیگر شبه‌نظامی‌های اسلامگرا کمک کردند. به گفته یک مقام سابق دولت آمریکا بخشی از آنچه می‌فرستادند به جبهه النصره که با القاعده مرتبط است، می‌رسید.

خالد بن محمد العطیه، وزیر خارجه قطر، حتی تا آنجا پیش رفت که سال ۲۰۱۲ در نشستی در موسسه بین‌المللی مطالعات امنیتی گفت «در مرحله کنونی با کنار گذاشتن یا برچسب القاعده زدن به افراد شدیدا مخالف» است. البته دولت اسلامی برخلاف گروه‌های شورشی دیگر، منابع درآمدزایی مستقل دارد، از جمله قاچاق نفت به ترکیه که تا همین اواخر سیر فزاینده داشت. مقام‌های ایالات متحده، آنکارا را متهم می‌کنند که در بهترین حالت، چشمانش را بر این بازار سیاه بسته است. یکی از اهداف اصلی جان کری، وزیر خارجه آمریکا در سفر اخیرش به ترکیه فشار به دولت این کشور برای برخورد با این ماجرا بود.

این در حالی‌ است که با وجود تکذیب‌های رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، همه می‌دانند پیکارجویان، از جمله افراطی‌های خارجی، پیوسته از مرز طولانی و پرمنفذ ترکیه می‌گذرند و به سوریه می‌روند.

شاهدان عینی از جمله روزنامه‌نگاران غربی می‌گویند صدها نفر را در حال عبور غیرقانونی از مرز دیده‌اند و همچنین پیکارجوهای خارجی‌ را که از ترکیه به سوریه آمده بودند.

خبرنگاران از خانه‌های امن جهادی‌های خارجی در خاک ترکیه نزدیک مرز گزارش داده‌اند و با کسانی مصاحبه کرده‌اند که داوطلبان اروپایی را به سوریه می‌برده‌اند.

کریستوفر هارمر، از تحلیلگران ارشد موسسه مطالعات جنگ، می‌گوید پیکارجویان دولت اسلامی «در کمترین حالت» اجازه داشته‌اند از ترکیه به‌عنوان «منطقه آزاد برای تردد» استفاده کنند. اما شورشیان نصرت در دوران جنگ داخلی سوریه از «حمایت لجستیکی» مستقیم آنکارا هم برخوردار بوده‌اند.

اما جالب اینجاست که جو بایدن درست زمانی آن حرف را زده که اوضاع دارد تغییر می‌کند. کشورهای حاشیه خلیج فارس که از پیشروی سریع دولت اسلامی و گسترش قلمرو تحت کنترلش نگران شده‌اند، تصمیم گرفته‌اند جلوی حمایت مالی گروه‌های افراطی را بگیرند. ترکیه هم گام‌هایی برداشته که مرز را کنترل کند و جلوی قاچاق نفت را بگیرد.

اما ارزیابی این کشورها از خطر گروه‌های مختلف و روایت‌شان از مراحل اولیه درگیری همچنان با ایالات متحده فرق دارد. اینها هم مثل شورشی‌های غیراسلامگرای سوریه معتقدند پیکارجویان النصره، متحدانی ارزشمندند که دغدغه اصلی‌شان نبرد با حکومت اسد است.

رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در سوریه و از محققان موسسه خاورمیانه، می‌گوید: حرف بایدن در مورد این‌که متحدان ما به مشکل افراط‌گرایی دامن می‌زنند، حرف درستی است. در عین حال این کشورها هم از آمریکا انتظار رهبری جدی‌تر و بهتر داشتند.

متحدان ایالات متحده می‌گویند تعلل این کشور و قاطع نبودنش در برخورد با دولت اسلامی موجب شده نیروهای افراطی، دست بالا را پیدا کنند.

مقام‌های دولتی در آنکارا می‌گویند عذرخواهی بایدن ماجرا را تمام کرده و با رأی اخیر پارلمان ترکیه به استفاده از توان نظامی در سوریه راه برای حضور پررنگ‌تر این کشور در ائتلاف ضد دولت اسلامی هم باز شده است. البته مقام‌های دولتی ترکیه تأکید کرده‌اند که حمایت‌شان مشروط خواهد بود. هم به‌دلیل دینامیک پیچیده این کشور که در خط مقدم این جنگ واقع شده، و هم به‌دلیل نگرانی‌ از پیامدهای مداخله محدود آمریکا.

اما به نظر می‌رسد دیگر متحدان سنتی واشنگتن، یعنی کشورهای حاشیه خلیج فارس و اردن، بالاخره نفسی به آسودگی کشیده‌اند؛ ایالات متحده بالاخره تصمیم به مداخله نظامی گرفته، این چیزی است که این کشورها مدت‌هاست دنبالش هستند.

یک مقام سابق دولت ایالات متحده می‌گوید: به نظر من دولت این کشورها هم با اسد مشکل دارند هم با داعش. بنابراین همین‌قدر هم که آمریکا به ماجرای سوریه وارد شده خوشحالند. هیچ بعید نیست امید بسته باشند حالا که اوباما پایش را توی آب کرده است، کامل شیرجه بزند و شنا کند.