برنج فرآوری شده خارجی یا سفید ایرانی؟

اگر برنج فرآوری شود که ظاهر آن تغییر می‌کند. تعدادی هم می‌گویند لابد فرآوری برنج به همان روند شلتوک و سبوس‌گیری از دانه برنج و سفید کردن آن گفته می‌شود. بعضی‌ها هم نظر دیگری دارند. آنها بر این باورند که دانه‌های برنج را آرد کرده و به آن موادی می‌افزایند و دوباره به شکل دانه‌های برنج درمی‌آورند، در این صورت برنج فرآوری می‌شود. اما پرسش اینجاست دانه‌های برنج چگونه و با چه هدفی فرآوری می‌شود؟ آیا می‌توان گفت بر اثر همین فرآوری است که برنج خارجی ری می‌کند و تا سه برابر طولش قد می‌کشد؟ ارزش تغذیه‌ای برنج فرآوری شده بیشتر است یا برنج قهوه‌ای؟ آیا برنج‌های غنی شده و ژنتیکی نوعی برنج فرآوری شده است؟ این درست است که می‌گویند برنج فرآوری شده از اختلاط آرد برنج و مواد افزودنی تهیه می‌شود؟

دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص علوم و صنایع غذایی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: برنج وقتی از شالیزار برداشت می‌شود شلتوک نام دارد و دارای دو پوسته است. پوسته خارجی که زرد و ضخیم است و پوسته زیرین یا داخلی که نازک و قهوه‌ای رنگ است و سبوس نام دارد. وقتی این دو پوسته با دستگاه از دانه برنج جدا شود برنج سفید به دست می‌آید و اگر تنها پوسته خارجی از دانه جدا شود و سبوس بر سطح دانه باقی بماند برنج قهوه‌ای تولید شده است.

اما برنج فرآوری شده چگونه تولید می‌شود؟

به گفته دکتر عزیزی در کشورهایی چون تایلند، سریلانکا، ژاپن، چین، هندوستان و پاکستان که کشت برنج در آنجا به دلیل بارش‌های مداوم زیاد است، بخشی از برنج برداشت شده را قبل از این که پوست‌گیری شود ـ یعنی قبل از جدا کردن پوسته خارجی و سبوس ـ در مدت زمان معینی می‌جوشانند و پس از خشک کردن، پوسته خارجی و سبوس را از دانه برنج جدا می‌کنند که به محصول به دست آمده برنج فرآوری شده یا پارابویل گفته می‌شود. پارابویل در لغت به معنای پیش پخت شده یا نیم جوش است. یکی از اهداف تولید برنج فرآوری شده آن است که بر اثر نیم جوش شدن، مقاومت دانه برنج نسبت به تنش‌های شالیکوبی افزایش یافته و درصد شکستگی و نیم دانه شدن برنج کاهش می‌یابد و هدف دوم بالا بردن ارزش تغذیه‌ای آن است.

برنج سفید پرارزش‌تر است یا برنج فرآوری شده؟

اما آیا نیم جوش شدن برنج فرآوری شده باعث نمی‌شود محصول درصدی از ارزش تغذیه‌ای خود را از دست بدهد؟ دکتر عزیزی با اشاره به این که برنج نیم‌جوش شده نه‌تنها ارزش تغذیه‌ای خود را از دست نمی‌دهد، بلکه بر ریزمغذی‌هایش نیز افزوده می‌شود، می‌گوید: دانه برنج کامل (شلتوک) وقتی در محفظه بسته نیم‌جوش می‌شود مقادیری از ویتامین‌ها بخصوص ویتامین‌های گروه B، املاح معدنی و مقداری از چربی و پروتئین پوسته و سبوس وارد بافت دانه می شود و بر این اساس برنج از رنگ سفید به رنگ زرد طلایی تغییر رنگ می‌دهد.

این برنج در مقایسه با برنج سفید خواص تغذیه‌ای بیشتری دارد، اما به دلیل آن که طی فرآوری بافتش سفت می‌شود برای پختن و نرم شدن به زمان زیادتری نیاز دارد، ولی همچون برنج سفید می‌توان آن را به صورت کته یا چلو (آبکش) تهیه کرد. ضمن این که برنج فرآوری شده به دلیل بافت سخت‌تر در حین شست‌وشو و پخت به میزان کمتری ویتامین‌ها و املاح خود را از دست می‌دهد. به گفته این متخصص، ری کردن و قد کشیدن برنج‌های فرآوری شده به گونه برنج و نوع فرآوری آن بستگی دارد. فرآوری مطلوب می‌تواند در قد کشیدن دانه‌های برنج تاثیر بسزایی داشته باشد.

برنج فرآوری شده یا برنج قهوه‌ای؟

برنج قهوه‌ای به برنجی گفته می‌شود که سبوس بر سطح دانه برنج باقی مانده باشد. در نتیجه این برنج در مقایسه با برنج سفید خواص فیبری و تغذیه‌ای بیشتری دارد، اما به گفته دکتر عزیزی به برنجی که فرآوری شده و رنگ زرد و قهوه‌ای به خود گرفته هم برنج قهوه‌ای می‌گویند که بیشترین برنج قهوه‌ای موجود در بازار از همین نوع برنج پارابویل یا فرآوری شده است، اما اگر بخواهیم برنج قهوه‌ای سبوس‌دار را با برنج فرآوری شده مقایسه کنیم هر دو محصول از نظر ریزمغذی‌ها تقریبا در یک جایگاه قرار دارند. با این تفاوت که خواص فیبری برنج سبوس‌دار بیشتر است.

حالا برنج ایرانی بهتر است یا خارجی؟

پس به این ترتیب اگر اغلب برنج‌های خارجی یا وارداتی هندی و پاکستانی فرآوری شده باشند این برنج‌ها در مقایسه با برنج‌های سفید ایرانی باید خاصیت بیشتری داشته باشند. این استاد دانشگاه در این باره می‌گوید: باید این نکته را هم‌در نظر داشت که اگر برنج‌های خارجی با سموم غیرمجاز و در زمان نامناسب سمپاشی شده یا آلوده به فلزات سمی و سنگین جیوه، آرسنیک و کادمیوم باشند، بدون شک در زمان فرآوری یا نیم جوش شدن دانه‌ها، سموم و آلودگی‌ها از طریق پوسته وارد بافت دانه برنج شده و محصول آلوده و برای سلامت مخاطره‌آمیز می‌شود.

به گفته دکتر عزیزی، این آلودگی‌ها در برنج‌های ایرانی هم وجود دارد که البته میزان آن از طریق آزمایشات مختلف قابل پیشگیری و پیگیری است. این متخصص تصریح می‌کند برای کمک به خروج سموم و آلودگی‌های احتمالی برنج‌های فرآوری شده خارجی بهتر است برنج به صورت آبکش تهیه شود تا از این طریق مقادیری از آلودگی‌های شیمیایی و سمی از بافت دانه خارج و حذف شود.

عمر برنج فرآوری شده کوتاه‌تر است

اما شاید این پرسش مطرح شود، برنج فرآوری شده در مقایسه با دیگر برنج‌ها باید تحت شرایط خاصی نگهداری شود؟ ماندگاری این محصول چقدر است؟ دکتر عزیزی با اشاره به این که برنج فرآوری شده به دلیل آن که در حین نیم‌جوش شدن مقادیری از روغن سبوس در بافتش نفوذ می‌کند، در مقایسه با برنج سفید ماندگاری کمتری داشته و باید در مکانی خشک و خنک و به دور از گرما و رطوبت نگهداری شود. در غیر این صورت روغن سبوس چون غیراشباع است، فسادپذیری بالایی داشته و در شرایط نامساعد محیطی بسرعت اکسید و تجزیه شده و طعم و مزه برنج را تند می‌کند.

برنج غنی شده همان برنج فرآوری شده است؟

«برنج غنی شده با برنج فرآوری شده فرق می‌کند» این را دکتر عزیزی می‌گوید و می‌افزاید: هر نوع برنج سفید، قهوه‌ای و فرآوری شده را می‌توان غنی‌سازی کرد. در غنی‌سازی برنج، محلولی از املاح و ویتامین‌ها تهیه کرده و به شکل پوششی روی دانه‌های برنج اسپری و سپس خشک می‌کنند. این نوع برنج اغلب در کشورهای خارجی تولید می‌شود و در ایران سابقه تولید ندارد. به توصیه این متخصص برنج غنی شده را نباید به دفعات زیاد شست‌وشو داد و نباید برای پخت آن از روش آبکش استفاده کرد. زیرا ترکیبات غنی‌کننده به واسطه آبکش برنج از سطح دانه‌ها جدا شده و برنج خواصی همچون برنج معمولی پیدا خواهد کرد.

برنج ژنتیکی خواص تغذیه‌ای متمایزی دارد؟

دکتر عزیزی درباره برنج‌های تراریخته ژنتیکی هم می‌گوید بیشتر برنج‌های خارجی، تراریخته ژنتیکی هستند. این برنج‌ها را با دستکاری در ژن نسبت به آفات، بیماری‌های گیاهی و شرایط آب و هوایی اصلاح و مقاوم کرده و برنج را پربازده می‌کنند. این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: برنج‌های ژنتیکی برخلاف باور عامه مردم از نظر ارزش تغذیه‌ای، خواص متمایزی نسبت به دیگر برنج‌های معمولی و فرآوری شده ندارند.

برنج ساختگی واقعیت ندارد

این که می‌گویند برخی برنج‌های وارداتی همچون برنج‌های هندی ساختگی است یعنی این برنج‌ها را ابتدا آسیاب و آرد کرده و پس از اختلاط با موادی مجدد آن را با دستگاه اکسترودر (فرم‌‌دهنده) به دانه‌های برنج تبدیل می‌کنند، چقدر صحت دارد؟ دکتر عزیزی با رد این موضوع تصریح می‌کند تا به حال در هیچ کارخانه‌ای برنج به این شیوه تهیه نشده است. البته چند سالی است در بازار نوعی ماکارونی به شکل دانه‌های برنج تولید می‌شود که ماده اولیه و اصلی آن خمیر گندم است و روش فرآوری آن با روش فرآوری یا پارابویل برنج تفاوت‌های آشکاری دارد.

فاخره بهبهانی / گروه سلامت