زندگی زنانه، در جامعه‌ای مردانه

مریم شادجو، 37 ساله که در متروی خط یک و پنج، آدامس، شکلات و بیسکویت می‌فروشد، می‌گوید: همراه همسر و پسر چهار ساله ام به مسافرت رفته بودیم که یک تصادف دلخراش باعث فوت همسر و یتیم شدن فرزندم شد. بعد از گذشت دو سال و همزمان با شروع مدرسه پسرم، تصمیم گرفتم کار کنم. در شرکت‌های زیادی کار منشی گری کردم اما دیدگاه‌های منفی جامعه به یک زن تنها باعث شد کار در زیر زمین و مترو را ترجیح دهم. با وجود این هنوز بیمه ای ندارم که از آتیه خودم و فرزندم آسوده خاطر باشم، مشکلات اجاره‌نشینی و کرایه خانه هم خواب شب را از من سلب کرده. او با این‌حال لبخندی می‌زند و سوار یکی از واگن‌ها می‌شود تا باز به فروش روزانه‌اش ادامه دهد...!

این گفت و گوی کوتاه، تنها یک روایت از مشکلات چندین میلیون زنان سرپرست خانوار است که یا همسری برای حمایت نداشته و یا از متواری شدن یا زندانی بودن همسرشان در عذاب هستند. مروری کوتاه بر آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تفاوت آماری تعداد زنان سرپرست خانوار در سرشماری سال 1385 با آخرین سرشماری انجام شده در کشور بسیار زیاد است. طبق اعلام رئیس سازمان آمار ایران در حال حاضر 21 میلیون و 110 هزار و 681 خانوار در ایران زندگی می‌کنند که سرپرستی حدود 12 درصد از آن‌ها را زنان بر عهده دارند، این در حالی است که در گذشته زنان سرپرست خانوار 6.5 درصد از خانوارها بودند.
موازی کاری و کارهای پراکنده
آمار سرشماری سال 90 به این موضوع اشاره داشته است که زنان سرپرست خانوار بر اساس گروه سنی به سه دسته کمتر از35 سال، 64-35 سال و بالای 65 سال تقسیم می‌شوند. در حال حاضر سن زنان سرپرست خانوار به سمت میانسالی و کهنسالی سوق می‌یابد. مشکلات هر یک از آن‌ها از نظر درمان، بیمه، معیشت، مسکن و غیره بسیار جای تامل و بررسی دارد.همچنین پرجمعیت‌ترین استان از نظر تعداد زنان سرپرست خانوار، استان سیستان و بلوچستان با 16.6 درصد است و خراسان جنوبی و خراسان رضوی در رتبه‌های بعدی قرار دارند و زنان سرپرست خانوار در استان کردستان با 9.5 درصد و بویراحمد با 10.1 درصد کمترین جمعیت را دارند. طبق آنچه که در قانون تامین زنان وکودکان بی‌سرپرست (مصوب 1371) تکلیف شده مسئولیت مستقیم حمایت اززنان سرپرست خانواربرعهده سازمان بهزیستی است، اماسال‌های سال است که وزارت رفاه، کمیته امداد، شهرداری تهران و برخی ازموسسات ونهادهای خیریه نیز برای حمایت از این زنان سرپرست آستین حمایت بالا زده‌اند. تعدد سازمان‌هایی که کمر همت به حمایت از زنان سرپرست خانوار بسته‌اند گویای اتفاق مبارکی نیست، چراکه بی‌شک موازی‌کاری از سوی دستگاه‌های فوق این قشر را با خطراتی مواجه می‌کند. شاید هم‌کاسه شدن وظایف ومشخص شدن یک دستگاه به عنوان حامی زنان سرپرست خانوار بتواند ‌یک سازمان رامسئول حمایت و پاسخگویی درقبال زنان سرپرست خانوار کند. در ارتباط با مشکلات زنان سرپرست خانوار و بررسی معضلات آن‌ها، گفت‌و‌گویی را با سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران انجام دادیم. وی درگفت و گو با «قانون» گفت: زنان سرپرست خانوار یکی ازگروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی هستند که در دو دسته قرار دارند. اول زنانی که بدون سرپرست مانده‌اند و طبق قانون حمایت از کودکان و زنان بی‌سرپرست، مصوب مجلس شورای اسلامی، مشمول حمایت مستمر دولت ودستگاه‌های مختلف هستند. درآمدهای این زنان اغلب از یک سوم حداقل حقوق کارمندان دیگر کمتراست و در این شرایط دو دستگاه سازمان بهزیستی و کمیته امداد مسئول حمایت‌های مالی مستمر ودریافت مستمری هستند و در کنار این سازمان هابه حمایت سازمان‌های دیگر ونهادهای مردمی نیز نیازمندهستند.» وی ادامه می‌دهد: «به عنوان نمونه حمایت از خانواده زندانیان نیز دراین راستا برنامه‌هایی را انجام می‌دهد. خدمات بیمه، اشتغال، اقدامات درمانی، مسکن و خدمات دیگر، ازجمله تدابیری است که امسال نیز درقانون بودجه وزارت تعاون تحت عنوان بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار پیش بینی وسازوکار آن فراهم شده است.» رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران یادآور می‌شود: «دسته دیگر از زنان سرپرست خانوار،ازهمسران خود طلاق گرفته ویا همسرشان ازکارافتاده است که این زنان به حمایت‌های مادی مستمر نیازی ندارند اما ازکمک‌های نهادهایی مثل کمیته امداد وبهزیستی بهره مند می‌شوند. » وی می‌افزاید: «آمارو ارقام مربوط به مرکزآمارایران نشان می‌دهد که تعداد زنان سرپرست خانوار در سال 1385، بیش از یک میلیون و 600 هزار نفر بوده و این آمار در سرشماری 5 سال بعد یعنی سال، 1390، به بیش از دو میلیون و 550 هزار نفر افزایش داشته که به دلیل رشد بالای طلاق و تصادفات در جامعه، به طور حتم در سرشماری بعدی تعداد این زنان رو به افزایش خواهد بود.»
ضرورت آموزش مهارت‌های اجتماعی به زنان سرپرست خانوار
به گفته موسوی چلک، در باید تعریف روشن و مشخصی از توانمند سازی این زنان داشته باشیم و صرفا با دادن خانه، اشتغال و مستمری و در یک کلام کمک اقتصادی نمی توان در این زمینه ادعا کرد. وی تصریح کرد: « این دسته از زنان عمدتا از تحصیلات پایین برخوردار بوده و فاقد مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی هستند، پس هنوز تا جایگاه واقعی و مورد نیاز در این زمینه فاصله زیادی وجود دارد. درقانون برنامه پنجم توسعه کشور پیش بینی شده که سازمان بهزیستی و کمیته امداد موظف هستند سالانه 10 درصد از زنان سرپرست خانوار را توانمند و از چرخه حمایتی نهاد‌های دولتی خارج سازند. امادر حوزه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ابعاد مزبور که به آن‌ها اشاره شد، هنوز جای خالی زیادی وجود دارد.» وی ادامه می‌دهد: «متاسفانه دیدگاهی در میان زنان سرپرست خانوار وجود دارد که وقتی مستمری و حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند، از ادامه فعالیت و تلاش برای رسیدن به استقلال، به کار بردن خلاقیت در زندگی برای امرار معاش و سایر فعالیت‌های مفید دیگر دست می‌کشند در حالی‌که این زنان باید برای رسیدن به استقلال تلاش کرده و به کمک‌های نهاد و دستگاه‌ها وابسته نمانند.» مشکل دیگر این است که نوع نگاه جامعه به این زنان بسیار منفی بوده در حالی‌که لازم است با انجام اقدامات فرهنگی، این نوع نگاه منفی و انگ‌های اجتماعی را به حداقل برسانیم.
مبالغ حمایتی ناکافی است
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تاکید می‌کند: « مبالغ حمایتی مستقیم وغیرمستقیم دستگاه‌ها از این اقشار آسیب‌پذیر جامعه بسیار محدود است، در حالی‌که مشکلات بیمه ای، درمانی و دیگر مشکلات آن‌ها نیازمند توجه و حمایت بیشتری می‌باشد. باید با بررسی همه‌جانبه مشکلات آن ها، بودجه مناسبی در این ارتباط تعریف شود.» احمد نادری، کارشناس آسیب‌های اجتماعی نیز خاطر نشان می‌سازد:«علاوه بر موازی‌کاری مراکز ارائه‌دهنده خدمات به زنان سرپرست خانوار و یا مراکز سیاست‌گذار، مقوله رفاه اجتماعی و حمایت از افرادی که در معرض مشکلات اقتصادی قرار دارند، مقوله مناسبی نیست. نکته مهم آن است که نمود ذهنی و یا مبانی نظری مربوط به زنان سرپرست خانوار میان سازمان بهزیستی و کمیته امداد مقوله جداگانه‌ای است.» وی ادامه می‌دهد: «آخرین آمارها نشان می‌دهد که رقم زنان سرپرست خانوار نزدیک به بیش از دو و نیم میلیون بوده و این رشد تصاعدی به دلیل رشد طلاق و تصادفات می‌تواند زنگ خطری برای کشور و نهاد خانواده باشد. این درحالی است که وزارت رفاه و دفتر مطالعات اجتماعی این وزارتخانه همچنان به آمار یک میلیون و 600 هزار زن سرپرست خانوار مطابق با سرشماری سال 1385 استناد می‌کند. متاسفانه هنوز سیستم‌های نظارتی از جمله مجلس، سوالی مبنی بر اینکه بهزیستی، کمیته امداد و حتی شهرداری چه تعداد زن سرپرست خانوار را به مرحله خوداتکایی رسانده، نمی‌پرسند و پیگیر این مسئله نیستند و این خلأ باعث می‌شود که نهادهای اجرایی مانند کمیته امداد و بهزیستی به جای مباحث توانمندسازی و رفاه اجتماعی به دنبال رسوب زنان سرپرست خانوار به عنوان مددجویان تحت پوشش باشند.»
مشکلات بیمه‌ای چه زمانی حل می‌شود؟
به گزارش «قانون» با توجه به مشکلاتی که در روند بیمه برخی از اقشار جامعه ایجاد شده است، نمایندگان دولت به ویژه علی ربیعی، وزیر تعاون و رفاه اجتماعی درمورد بیمه زنان سرپرست خانوار تا پایان سال یا اوایل امسال قول مساعد داده و اعلام کرده که به صورت جدی در این زمینه اقدام خواهد کرد، اما فاطمه آلیا، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در این زمینه انتقاداتی داشته و نسبت به روند ضعیف رسیدگی دولت به وضعیت بیمه زنان سرپرست خانوار اعلام نگرانی کرده. این نماینده مجلس تاکید کرده که اظهارات مسئولان درخصوص اجرای بیمه زنان سرپرست خانوار نشان می‌دهد که متأسفانه اقدام مؤثری برای اجرایی کردن این قانون انجام نشده است. در عین حال، علی ربیعی، وزیر تعاون در توضیح عملکرد خود اعلام کرده است که 30 درصدازتعهد درسال 92 را اجراکرده وبه لحاظ بودجه‌ای نیز 30 درصداز 100 میلیارد تومان یعنی 30 تا 40 میلیارد تومان محقق شده است ومابقی بودجه مورد نیاز تا اسفند ماه محقق می‌شود. با اینحال این عضو فراکسیون زنان در مجلس خواستار توجه ویژه دولت در این بخش شده و انتظار دارد که مسئولان پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای درخصوص عملکرد خود برای مردم داشته باشند، ضمن اینکه وزیر رفاه باید در این زمینه به مجلس توضیحات شفافی بدهد. به گفته وی اگر مددجویان سرپرست خانوار شهری طی 10 سال گذشته بیمه شده بودند، درحال حاضر شاهد ماندگاری این زنان در بدنه سازمان‌های حمایتی نبودیم و حداقل به درصد کمی از خودکفایی زنان سرپرست خانوار افتخار می‌کردیم.|قانون|سمیه جاهد عطائیان