فقط قند، قندتان را بالا نمی‌برد

این حرف را کسانی می‌گویند که نمی‌دانند مصرف کالری اضافی هم می‌تواند موجب بروز دیابت شود، کسانی که نمی‌دانند چاقی هم یکی از عوامل خطر بروز دیابت است و فرقی نمی‌کند کالری بیش از حد نیاز از چه منابعی تامین شده. از طرفی هم باید به این نکته توجه داشت که دیابت می‌تواند در سنین متفاوتی ظاهر شود و افراد را در دوره‌های مختلف زندگی درگیر کند. بنابراین برخلاف آنچه در گذشته تصور می‌شد و با این که مردم فکر می‌کردند کودکان یا اصلا به این بیماری مبتلا نمی‌شوند یا اگر دیابت بگیرند فقط در معرض خطر دیابت نوع1 هستند، امروزه به‌دلیل افزایش آمار چاقی در دوران کودکی مشخص شده بچه‌ها هم می‌توانند به دیابت نوع 2 مبتلا شوند و اکنون بسیاری از کودکان در معرض خطر این بیماری نیز قرار دارند.

با این توضیحات و براساس بررسی‌های صورت گرفته در این زمینه، مشخص شده چاقی و اضافه‌وزن یکی از عوامل اصلی و مهم در بروز دیابت به حساب می‌آید. به همین دلیل افرادی که چاق هستند و اضافه‌وزن دارند بیشتر در معرض خطر دیابت قرار داشته و احتمال این که با این بیماری روبه‌رو شوند نیز بیشتر است. بنابراین در پیش گرفتن یک برنامه و سبک زندگی سالم، اهمیت ویژه‌ای در پیشگیری از بروز این بیماری‌ دارد؛ به‌طوری که کنترل وزن و فعالیت ورزشی منظم و مناسب برای پیشگیری از بروز دیابت و کنترل آن به تمام افراد توصیه می‌شود.

نکته جالب دیگری که در این زمینه وجود دارد، این است که افزایش کالری دریافتی در طول روز می‌تواند احتمال بروز دیابت را افزایش دهد و کسانی که مقدار زیادی کالری دریافت می‌کنند، بیشتر از دیگر افراد در معرض خطر دیابت هستند. منبع دریافت کالری هم چندان تفاوتی ندارد و چه از طریق کربوهیدرات‌ها و نشاسته‌ها این کالری اضافه مصرف شود، چه از طریق چربی‌ها و چه پروتئین‌ها برای فرد دردسرساز خواهد شد؛ زیرا در بدن این افراد، ترکیباتی تولید می‌شود که می‌تواند به بروز اختلال در عملکرد انسولین منجر شود. به همین علت نباید تصور کنیم فقط کسانی که به مقدار زیاد، شیرینی و شکلات و نان و برنج مصرف می‌کنند در معرض خطر دیابت هستند و افرادی که از پروتئین‌ها و چربی‌ها استفاده کرده و مصرف کربوهیدرات را محدود می‌کنند، هیچ وقت به این بیماری مبتلا نخواهند شد؛ زیرا آنچه در بروز دیابت موثر است، میزان کالری دریافتی روزانه در رژیم غذایی است و نه‌فقط مصرف قندها و کربوهیدرات‌ها.

البته این موضوع هم نشان نمی‌دهد تمام افراد چاق و کسانی که اضافه‌وزن دارند، حتما به دیابت مبتلا خواهند شد یا برعکس، کسانی که وزن مناسبی دارند یا حتی لاغر هستند، هیچ‌وقت در معرض خطر دیابت هم قرار نمی‌گیرند. به عبارت دیگر، نوع مواد غذایی مصرفی و کیفیت غذاهایی که در رژیم روزانه استفاده می‌شود، در کنار برنامه و شیوه زندگی افراد می‌تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کند.

کمبود مواد غذایی هم موثر است

علاوه بر میزان کالری دریافتی که نقش موثری در بروز دیابت دارد، نوع غذاهایی که در رژیم روزانه مصرف می‌شود نیز بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد. بر همین اساس احتمال ابتلا به دیابت میان افرادی که در رژیم روزانه‌شان از چربی‌های اشباع و ترانس بیشتری استفاده می‌کنند، افزایش می‌یابد و به همین دلیل توصیه می‌شود مصرف روغن‌های جامد، کره، مارگارین و لبنیات پرچرب یا مصرف بیش از حد گوشت قرمز که می‌تواند احتمال بروز دیابت را افزایش دهد، کمتر کنید. در مقابل، کسانی که بیشتر از گوشت‌های سفید استفاده می‌کنند، کره و مارگارین کمتری می‌خورند و روغن‌ مصرفی‌شان به مقدار مناسب و البته مایع است، حتی در صورتی که زمینه ژنتیکی ابتلا به این بیماری را داشته باشند نیز کمتر در معرض خطر خواهند بود. علاوه بر اینها، کمبود برخی از مواد غذایی هم می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به دیابت شود. آن‌طور که مشخص شده، اگر میزان ویتامین D خون بیماران دیابتی کمتر از حد طبیعی باشد، نوسانات قند خون در آنها بیشتر خواهد بود و حتی اگر رژیم غذایی مناسبی داشته و داروها را هم به‌درستی مصرف کنند، با این مشکل روبه‌رو هستند. به همین دلیل توصیه می‌شود بیماران مبتلا به دیابت مقدار ویتامین D خونشان را کنترل کنند تا در صورت نیاز و براساس نظر پزشک و متخصص تغذیه تحت مکمل‌یاری قرار بگیرند.

مصرف فرآورده‌های پروبیوتیک‌ هم برای این بیماران موثر است، زیرا مشخص شده جمعیت باکتری‌های مفید در روده افرادی که به دیابت مبتلا هستند، خیلی کم می‌شود و همین موضوع هم می‌تواند موجب نوسانات قند خونشان شود. بنابراین خوب است این افراد از مواد غذایی حاوی پروبیوتیک‌ها بیشتر استفاده کنند تا با این مشکل هم روبه‌رو نشوند.

مصرف میوه‌ها و سبزیجات هم موضوع دیگری است که خیلی از بیماران دیابتی را دچار تردید می‌کند، اما با توجه به این که این مواد غذایی حاوی فیبر هستند و فیبر تخلیه معده را کند می‌کند، مصرف‌شان باعث می‌شود قند بتدریج بالا رفته و انسولین هم به آرامی ترشح شود، در نتیجه میزان قند خون هم بهتر کنترل خواهد شد. بنابراین توصیه می‌شود برای پیشگیری از بروز دیابت حتما در طول روز پنج تا شش واحد میوه و سبزی مصرف کنیم (هر واحد سبزی به اندازه یک لیوان سبزی خردشده یا نصف لیوان سبزی پخته است و هر واحد میوه حدود صد گرم میوه) علاوه بر فیبر، میوه‌ها و سبزیجات آنتی‌اکسیدان زیادی هم دارد که مصرف آنها مانع بروز اختلال در عملکرد گیرنده‌های انسولین در بدن می‌شود؛ در نتیجه می‌تواند قند خون فرد را حتی در صورتی که به دیابت مبتلا باشد هم کنترل کند.

مصرف قندهای ساده مانند شکلات، آبنبات، گز، سوهان و... نیز نه‌ تنها باعث چاقی و اضافه‌وزن می‌شود که حتی در نوسانات قند خون هم موثر است و به همین دلیل مصرف آنها را باید در رژیم غذایی روزانه تا حد امکان محدود کرد.

آموزش یکی از اصول درمان است

افرادی که برای درمان دیابت از انسولین استفاده می‌کنند، حتما باید آموزش‌های لازم را در این مورد ببینند تا درباره زمان تزریق انسولین و نوع رژیم غذایی‌شان هم اطلاعات کافی داشته باشند، اما به طور کلی توصیه می‌شود کسانی که صبح‌ها انسولین تزریق می‌کنند، حدود 30 دقیقه پس از آن صبحانه‌شان را بخورند و حتما در این وعده غذایی خرما را هم داشته باشند تا دچار افت قند خون نشوند. در میان‌وعده بعدازظهر هم حتما باید از کربوهیدرات‌ها استفاده کنند. بنابراین این که فکر کنیم بیماران مبتلا به دیابت نباید سراغ کربوهیدرات‌ها و نشاسته‌ها بروند، اشتباه است و آنها نیز براساس نیازشان به این مواد غذایی احتیاج دارند که باید در وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها تامین شود، اما مقدار مورد نیاز براساس نوع دارویی که مصرف می‌کنند و همین‌طور نظر پزشک و متخصص تغذیه تعیین خواهد شد.

دکتر میترا زراتی / متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی