به بورس اوراق بهادار خوش آمدید

در بورس اوراق بهادار، سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت تحت ضوابط و مقررات خاص، مورد معامله قرار می‌گیرد و به این ترتیب بورس یک بازار کاغذی است، کاغذهایی که البته بهادار است و قیمت دارد. نام این ورقه‌ها، ورقه‌های سهم یا سهام است. کارکرد بورس این گونه است که شرکت‌های تولیدی، صنعتی، بازرگانی که شرایط ورود به بورس ازجمله شفافیت مالی و سوددهی کافی را دارند، بخشی از دارایی خود را به تعداد مشخصی سهم تقسیم و آن را برای فروش به مردم و سرمایه‌گذاران عرضه می‌کنند. این سهام حامل دو نوع دارایی است: اول مالکیت در بخشی از مایملک شرکت و دوم سودی که در آینده نصیب خریدار می‌شود.

به این ترتیب، خریداران سهام شرکت‌ها خود و سرمایه خود را در سود و زیان شرکت‌هایی که سهام آن را خریده‌اند، درگیر می‌کنند و در فواصل مختلف براساس تشخیصی که از آینده سودآوری یا کاهش سودآوری یک سهم می‌دهند، اقدام به خرید یا فروش سهام می‌کنند. لذا بورس یک بازار کاملا ریسکی و تخصصی است. به همین ترتیب، نظارت بر عملکرد شرکت‌های حاضر در بورس بسیار شدید است و آنها باید عملکردی شفاف داشته باشد و اطلاعات درستی ارائه دهند تا سرمایه‌گذاران براساس آن به خرید سهام شرکت‌ها متمایل شده یا انگیزه‌ای برای خرید آن نداشته باشند. شاید این اصطلاحات بورس به درد شما بخورد:

سهم بورسی

آنچه به عنوان سهم یا سهام در بازار بورس معامله می‌شود سرمایه شرکت‌هاست و به قسمت‌های مساوی تقسیم شده که به هر کدام از آنها سهم می‌گویند. برای آن که این سرمایه‌ها به سهم تبدیل شود، در ابتدای کار برای آنها ارزش اسمی در نظر می‌گیرند. ارزش اسمی اولیه سهم در کشور ما 1000 ریال است. ارزش واقعی هر سهم پس از معامله در بورس بر مبنای میزان سودآوری شرکت، تحولات اقتصادی کشور و نظام بین‌الملل، میزان عرضه و تقاضا و پیش‌بینی‌ها درخصوص میزان سودآوری شرکت در آینده مشخص می‌شود.

به عنوان مثال در حالت طبیعی قیمت سهام شرکتی با سودآوری بالا گران‌تر از قیمت سهام شرکتی است که سودآوری آن پایین ارزیابی می‌شود. با این حال ممکن است با پیش‌بینی و انتشار خبر درباره سود بالاتر برای شرکتی که سودآوری آن پایین ارزیابی می‌شده، میزان استقبال از آن سهم افزایش یابد و در نهایت به تشکیل «صف خرید» نیز برای آن منجر شود. افزایش اقبال به یک سهم و تشکیل صف خرید برای آن با توجه به میزان عرضه سهام مورد نظر در بورس موجبات بالا رفتن قیمت سهم مورد نظر را فراهم می‌کند. باید دقت کنید گاهی ممکن است خبرهای مرتبط با یک نماد، موثق نباشد و سهم یک شرکت بیش از ارزش واقعی آن مبادله شود و سپس با انتشار اخبار واقعی، قیمت آن کاهش یافته و واقعی شود. نکته مهم و اساسی در خرید سهم، دقت کردن هنگام خرید و سنجیدن اخبار مرتبط با سهم مورد نظر است.

نماد شرکت‌های بورسی

نماد بورس، کدی است که به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس برای دسته‌بندی و شناسایی آنها داده می‌شود که حرف اول، دسته‌بندی گروه آنها و بقیه حروف مخفف نام آنهاست.

معاملات بورس به وسیله کارگزاران بورس انجام می‌شود که دارای مجوز از سازمان بورس هستند. خریداران در بازار نیز دارای کد معاملاتی هستند تا داد و ستد براساس این کدها از سوی کارگزار با سهولت بیشتری انجام شود. شما می‌توانید با مراجعه حضوری به کارگزاری‌های بورس یا بازکردن حساب آنلاین در کارگزاری‌های ارائه‌دهنده خدمات خرید و فروش آنلاین، اقدام به سرمایه‌گذاری در بازار بورس کنید. اگر سهم خوبی را برای خرید انتخاب کرده باشید، می‌توانید سود سرمایه‌گذاری خود را از دو راه به دست آورید: اول، تغییرات قیمت سهام در طول دوره سرمایه‌گذاری که اگر این تغییرات مثبت باشد شما به علاوه سود تقسیمی سالانه از سوی شرکت، سود مناسبی نسبت به میزان سرمایه خود خواهید کرد.

باز و بسته شدن نماد

اصطلاح دیگری که در بسیاری موارد در بورس شنیده می‌شود، باز یا بسته شدن نماد است. برخی موضوعات ازجمله برگزاری مجامع عادی سالانه و مجمع فوق‌العاده یک شرکت به بسته شدن نماد و توقف معاملات آن از سوی نهاد ناظر بر بورس منجر می‌شود تا با مشخص شدن اطلاعات جدید شرکت، معاملات نماد آن شرکت به صورت شفاف به کار خود ادامه دهد. این توقف‌ها، مدت زمان و دلایل آن قبلا به اطلاع صاحبان سهام می‌رسد.

همچنین انتشار برخی اخبار مهم که در روند معامله یک سهم تاثیر زیادی دارد یا وجود اطلاعاتی مبنی بر معاملات مشکوک درخصوص یک سهم و احتمال وجود اطلاعات پنهانی یا دستکاری در اطلاعات و دستکاری در قیمت ممکن است موجب توقف سریع و بدون اطلاع قبلی یک نماد ‌شود و تا زمان برطرف کردن مشکلات، نماد از سوی اداره ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﺎﺷﺮان ﺑﻮرﺳی ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار، بازگشایی نخواهد شد.

برگزاری مجامع عادی و فوق‌العاده

برگزاری مجامع‌ یک شرکت از مهم‌ترین دلایل بسته شدن نماد آن شرکت است. مجمع عمومی عادی هر سال برای رسیدگی به صورت‌های مالی شرکت و تقسیم سود یا زیان میان سهامداران تشکیل می‌شود. گاهی ممکن است یک شرکت تصمیم به افزایش سرمایه بگیرد. در این حالت مجمع عمومی فوق‌العاده تشکیل خواهد شد و پس از بررسی این تصمیم و مشخص کردن میزان آن در مجمع فوق‌العاده این افزایش سرمایه باید به تائید بورس برسد. پس از آن برگه‌هایی به نام «حق تقدم» خرید سهام با قیمت اسمی هر واحد 100 تومان منتشر می‌شود و سهامدان آن شرکت براساس میزان سهام خود در اولویت خرید این حق تقدم قرار می‌گیرند. آنها می‌توانند برای هر کدام از این حق‌تقدم‌ها 100 تومان به حساب شرکت واریز کنند تا پس از تبدیل این برگه‌ها به سهم، آن را با قیمت واقعی سهم به فروش برسانند.

همچنین اگر سهامداران اصلی مایل به شرکت در افزایش سرمایه نباشند، می‌توانند این حق تقدم‌ها را در بورس به فروش بگذارند و به این ترتیب پرداخت قیمت اسمی حق تقدم نیز بر عهده خریدار قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید تقسیم سود در مجمع سالانه یا افزایش سرمایه شرکت به طور طبیعی ممکن است موجب افت قیمت سهام پس از بازگشایی نماد آن شود.

نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E)

برای آشنایی با مفهوم نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E) ابتدا باید با مفهوم «(EPS) earning Per Share» آشنا شویم. EPS عبارت است از پیش‌بینی سود هر سهم در سال مالی بعد که پیش از آغاز آن اعلام می‌شود و شرکت در سال مالی مورد نظر هر سه ماه یکبار گزارشی مبنی بر میزان تحقق این پیش‌بینی به بورس ارائه می‌دهد.

P/E یا نسبت قیمت به سود هر سهم (EPS) از اولین اصطلاحاتی است که یک سهامدار بورس با آن مواجه می‌شود. با این شاخص، سهامداران می‌توانند سهام‌ها را نسبت به سهام‌های دیگر مقایسه و ارزشگذاری کنند.

البته تعبیر و تفسیرها از نسبت P/E بسیار متفاوت است و در مورد آن باید دقت زیادی کرد. معمولا P/E موقعی که شرکت‌ها اطلاعات «EPS» خود را منتشر می‌کنند، محاسبه می‌شود. به طور مثال در مورد سهمی که قیمت آن 100 تومان و پیش‌بینی سود آن 20 تومان باشد ، از تقسیم 100 به 20 عدد 5 به دست می‌آید که گفته می‌شود P/E آن 5 است. هر چه در طول معاملات قیمت سهم افزایش یابد موجب افزایش این نسبت می‌شود.

شاخص کل بورس

شاخص کل بورس نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت‌ها و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است و تغییرات آن میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بازار سهام را بیان می‌کند. توجه داشته باشید افزایش شاخص کل بورس به معنای آن نیست که تمام شرکت‌های حاضر در بورس سودآوری داشته است. ممکن است سود بالای برخی شرکت‌‌ها در بالا بردن این شاخص نقش اساسی داشته باشد، عکس این موضوع نیز صادق است یعنی کاهش شاخص کل به معنای ضرردهی تمام شرکت‌های حاضر در بورس نیست. پس اگر شاخص 20 هزار واحدی بورس در بازه زمانی یک ساله به 25 هزار واحد برسد، به این معناست که میانگین بازدهی بورس از محل افزایش قیمت سهام شرکت‌ها و تقسیم سود نقدی بین سرمایه‌گذاران در آن سال 25 درصد بوده است.

خزانه

خزانه همان چیزی است که همه تصورش را دارند یعنی جایی که تمام اشیای گرانقیمت را می‌توان در آن نگهداری کرد، اما این تعریف در حیطه اقتصاد کمی فانتزی‌تر می‌شود و از تصور گنج‌خانه‌ها فاصله می‌گیرد. چراکه اینجا مقصود از خزانه فقط چند حساب ویژه است که نزد بانک مرکزی هر کشور و ازجمله ایران وجود دارد.

در اصطلاح اقتصاد دو نوع خزانه وجود دارد: خزانه کشور و خزانه دولت. خزانه دولت بخشی از خزانه کشور است، اما ساز و کار خاصی بر آن حاکم است. خزانه کشور یا خزانه ملی در بانک مرکزی هر کشوری واقع شده و مسئول آن نیز بانک مرکزی است. در این خزانه هم جواهرات ملی و سایر اشیای گرانقیمت چون طلا و ارزهای خارجی نگهداری می‌شود که البته در ساز و کار اقتصادی به حساب نمی‌آید. آنچه این روزها درباره ماجرای خزانه و خزانه خالی می‌شنوید همان تقسیم‌بندی خزانه دولت و کشور است.

طبق قانون اساسی خزانه کشور یا همان حساب ویژه کل دریافت و پرداخت‌ها نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود، اما دولت براساس قانون بودجه و سایر قوانین بخشی از این خزانه را به عنوان خزانه دولت منظور و نگهداری می‌کند. البته همان حساب خزانه دولت هم باز نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود.

دولت جز در چارچوب قوانین بودجه اجازه برداشت اضافی از خزانه کشور را ندارد و می‌تواند در چارچوب دریافت و پرداخت‌های خزانه خودش عمل کند. البته منافع ملی و ایجاب شرایط ممکن است این موارد قانونی را تغییر دهد.

مریم موسی‌پور / جام‌جم