تهدید‌های آثار تاریخی پس از زلزله

تجربه نشان داده است که هنگام وقوع زلزله آثار تاریخی به مانند دیگر بناها دچار آسیب و تخریب می‌شوند اما پس از رخ دادن زلزله این آثار در معرض تهدید هایی چون سرقت، تخریب دوباره، مرمت شتابز ده و غیر کارشناسی و ... غیره قرار می‌گیرند.

درزلزله‌ای که هفته گذشته در آذربایجان شرقی روی داد به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی، بازار اهر، آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری و مسجد جامع اهر از جمله اماکنی هستند که دچار صدمه شده‌اند

بر اساس گزارش‌های تیم کارشناسی کمیته کاری ویژه برای مرمت اضطراری آثار تاریخی آسیب دیده در شهرستان‌های اهر، ورزقان و هریس بیشترین آسیب را خانه تاریخی عطایی شهرستان اهر با 50 درصد تخریب داشته است.

همچنین خانه امیر ارشد ورزقان و خانه دکتر قاسم‌خانی نیز با 40 درصد آسیب‌دیدگی آثاری هستند که بیشترین میزان خسارت را از زمین لرزه‌های متناوب این منطقه متحمل شده‌اند.

بازار تاریخی شهرستان اهر با 30 تا 35 درصد آسیب‌دیدگی، مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری با 30 درصد آسیب بویژه در بخش گنبدخانه، به مرمت و بازسازی فوری نیاز دارند.

کاروانسرای گویجه بل با 15 درصد و کاروانسرای گویجه درق اهر با 30 درصد آسیب دیدگی نیز از دیگر آثار خسارت دیده از زمین لرزه‌های شهرستان‌های اهر، ورزقان و هریس هستند.

برای مرمت آثار آسیب‌دیده، مسئولان سازمان میراث فرهنگی اعتبار ویژه‌ای در نظر گرفته‌اند.

مسعود علویان صدر، معاون میراث فرهنگی کشور در این ارتباط گفت: یک تیم کارشناسی از معاونت میراث فرهنگی کشور از ابتدای این هفته به شهرستان‌های زلزله‌زده آذربایجان شرقی اعزام می‌شود و میزان دقیق صدمات وارده به برخی اماکن تاریخی در این استان بررسی خواهد شد.

وی افزود: بعد از آماده شدن گزارش نهایی توسط تیم کار‌شناسی معاونت میراث فرهنگی و مشخص شدن میزان دقیق صدمات، اعتبار ویژه‌ای برای مرمت و بازسازی اماکن صدمه دیده اختصاص خواهد یافت.

مدیرکل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی هم از اعزام یک گروه متخصص متشکل از مهندسان و استادکاران معمار و باستان‌شناسی به مناطق آسیب‌دیده خبر داد و گفت: این گروه کار مرمت و استحکام بخشی این آثار را آغاز کرده‌اند.

اما از سوی دیگر برخی کارشناسان بر این باورند که مرمت و بازسازی آثار تخریب شده باید با دقت انجام شود.

ﻣﺠﺪﺍﻟﺪیﻦ ﺭﺣیﻤی کارشناس میراث فرهنگی و مرمتگر آثار تاریخی در پاسخ به این سوال که وضعیت رسیدگی به آثار تاریخی پس از وقوع حوادث در کشور چگونه است، گفت: امید می‌رود ستادهای بحرانی که در محوطه‌های تاریخی بعد از وقوع حوادث ایجاد می‌شود، فقط نمایشی نباشد و شاهد خروجی‌های مثبتی از سوی آنها باشیم، البته بر اساس گزارش‌های رسیده از آذربایجان شرقی اقدامات حفاظت اضطراری در گام اول انجام شده است، اما کافی نیست.

وی تاکید کرد: لازم است بعد از حفاظت اضطراری بلافاصله عملیات نجات‌بخشی هم صورت گیرد، زیرا حتی اگر بتوانیم بعد از وقوع زلزله تکه‌ای گچبری از اثر را هم حفظ کنیم، ارزش دارد.

وی با اشاره به این‌که هنگام وقوع حوادث معمولا در شورای تامین استان یک ستاد مدیریت بحران برای حفاظت از آثار تشکیل می‌شود گفت: در این ستاد معمولا تعدادی از کارشناسان حضور می‌یابند، اما همواره جای تشکیلاتی با عنوان شورای مدیریت بحران برای نجات بخشی آثار وبناهای تاریخی بعد از وقوع حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و ... در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خالیست و ضروری است که تشکیلاتی در این زمینه ایجاد شود تا از هر گونه تلاش شتاب‌زده جلوگیری شود البته این به آن معنی نیست که در کار، سرعت عمل نداشته باشیم.

این کارشناس میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: عملیات نجات‌بخشی در گام اول باید توسط کارشناسان خبره بررسی و تحلیل شود و در گام بعدی پس از تصویب، سریعا به اجرا در آید و این فرآیند می‌تواند حتی در یک روز انجام شود و ضروری است در شورای مدیریت بحران، کارشناسان خبره و صاحب اختیار حضور داشته باشند.

رحمتی تاکید کرد: بحث مدیریت بحران موضوع پیچیده‌ای است و باید کارشناسان برای حفاظت و مرمت آثار، تسلط کافی داشته باشند و امید می‌رود درمورد حفاظت و مرمت آثار تاریخی آذربایجان شرقی به این موضوع توجه شود، چرا که اگر این اقدامات بموقع و بدرستی صورت نگیرد، باعث خسارت‌های جبران ناپذیری به بنا‌ها می‌شود.

این کارشناس میراث فرهنگی گفت: زمانی می‌توانیم قاطعانه بگوییم کار خوبی انجام شده که چارچوب تشکیلاتی برای آن پیش‌بینی کرده باشیم و بخشی از مدیریت بحران میراث فرهنگی این باشد تا با کمک نهاد‌های مختلف از جمله وزارت راه و شهرسازی، دهیاری‌ها و شهرداری‌ها و... به حفظ آثار بپردازد.

سیما رادمنش - گروه فرهنگ و هنر