امیرترقی نژاد ‌‌/ ‌‌جام‌جم یزد

مرتفع‌ترین بادگیر جهان

باغ دولت‌آباد یزد یکی از باغ‌های بزرگ ایرانی و از آثار دوره زندیه است و آنچه که به آن ارزشی دوچندان بخشیده بادگیربلند و زیبای آن است.

کد خبر: ۴۴۰۲۰۲

این باغ دارای مرتفع‌ترین بادگیر شناسایی، شده در ایران و حتی جهان است. به گفته کارشناسان، همین بادگیر 8 طرفه با 33 متر ارتفاع یکی از مهم‌ترین دلایل ثبت جهانی آن بوده است.

عمارت این مجموعه در سال ۱۱۶۰ توسط محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ معروف بوده، ساخته شده و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم‌خان زند بوده است. در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرار گرفته‌ و در دیگری که در بلوار دولت‌آباد قرار دارد در حال حاضر ورودی ندارد و تقریبا در دست مرمت و بازسازی است و به همین علت تردد از در اصلی انجام می‌گیرد.

فضای داخلی باغ تا حدودی باغ فین کاشان را در ذهن بیننده تداعی می‌کند.

عناصر تشکیل‌دهنده باغ دولت‌آباد عبارتند از چند عمارت شامل: عمارت تالار آیینه، عمارت سردر، عمارت بهشت آیین، عمارت بادگیر، عمارت حرمخانه یا حرمسرا، عمارت تهرانی، عمارت مستخدمین یا خانه خدم و حشم و آشپزخانه‌ها، دیوانخانه به شکل مثمن، ساباط، آب انبار، درشکه خانه، اصطبل تابستانه و زمستانه و همچنین قنات، حوض‌ها و جداول آب متعدد در فضای باغ.

یکی از ویژگی های این باغ، قنات تاریخی دولت‌آباد است که با قدمتی بیش از 200 سال از به هم پیوستن 5 رشته قنات تشکیل شده است این قنات که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفته و پس از مشروب کردن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و پس از طی بیش از ۵۰ کیلومتر مسافت به یزد می‌رسید و باغ‌هایی چون آبشاهی، خرمشاه و باغ دولت‌آباد را آبیاری می‌کرده است.

باغ دولت آباد در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آن آبیاری می‌شود. آنچه که به باغ، زیبایی خاصی بخشیده است، بنای حوضچه‌هاست که آب را با زیبایی هر چه تمام‌تر به جریان می‌اندازد.

به این ترتیب که آب با بازی وصف‌ناپذیری بارها به درون زمین رفته و بیرون می‌آید. ابتدا آب در زیر بادگیر از درون یک حوض یکپارچه مرمر می‌جوشد و در آن بالا می‌آید. بعد وارد حوضی در وسط هشتی می‌شود. از وسط هشتی هم به شاه نشین می‌رود. در مقابل «ارسی» (اتاق‌ها 3 سینه کبکی) است از سنگ مرمر که آن را به شکلی می‌تراشیدند تا موج ایجاد کند و آب را حتی با وجود کم بودن، بیشتر نشان دهد.

پس از آن آب از زیر سردر عمارت بیرون می‌رفت و به یک استخر بزرگ ۱۲ ضلعی و سپس به 3 استخر دیگر در 3 جهت می‌رسید و از آنجا به خیابان‌ها و آبادی‌ها می‌رفت و سرانجام به مصرف کشت و زرع می‌رسید.سازنده باغ دولت‌آباد در وقف نامه‌اش نوشته است «خدا لعنت کند کسی را که قبل از بیرون آمدن آب از این باغ، حتی به اندازه سیراب کردن گنجشکی از آن استفاده کند.

محصول اینجا وقف بارگاه مولا در نجف است.» متاسفانه بعدها قنات را از بالا بستند و برای تامین آب باغ، از چاه آب می‌کشیدند به همین خاطر باغ هرگز آن صفا و زیبایی گذشته را باز نیافت.

از مصالح شاخصی که در بناهای این باغ به کار رفته سنگ مرمر است که تماما از شهر مراغه آورده شده است. عمارت‌های باغ عبارت هستند عمارت بیرونی که در طرف شرق واقع شده و دارای حوضخانه و بادگیر بلندی است، عمارت واقع در جهت غربی اندرونی و عمارت سردرکه همان ایوان خانه بوده است.

عمارت هشتی و بادگیر از مهم‌ترین بخش‌های مجموعه به شمار می‌روند که در آن، تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته است.

عملیات مرمت و بازسازی باغ دولت‌آباد از سال 1348 توسط دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی آغاز شد.