سایه صلح در هاله مرگ

تصاویر اجساد زنان و کودکان حلبچه ای که بر اثر استنشاق گاز شیمیایی کشته شده اند، فراموش نخواهند شد، در حالی که هنوز در ژاپن و ویتنام ، کودکانی ناقص الخلقه به دنیا می آیند.

کد خبر: ۳۸۱۰۳

سرفه های خشک و بی وقفه مجروحان شیمیایی آسایشگاه ها تاکیدی بر این نکته است که تیغ دو دم علم ، گرچه گاه انسان ها را نجات می دهد، در عین حال ، می تواند کشنده ترین سلاح علیه بشریت باشد.
با آن که بسیاری در تلاشند پروتکل منع استفاده از سلاحهای شیمیایی را به صورتی جدی در سطح جهانی عملی کنند، بسیاری از جنگسالاران همچنان پشت نقابهای خوش آب و رنگ ، سرمایه های کلان را به توسعه و تکثیر سلاحهای کشتار جمعی اختصاص می دهند و صدای سرفه های خشک مصدومان شیمیایی همچنان به گوش می رسد...

استفاده از مواد شیمیایی در طول جنگهای تاریخ قدمتی صد ساله دارد، طی جنگ جهانی اول از حدود 124 هزار تن مواد شیمیایی استفاده شد و بیش از 90 هزار نفر به کام مرگ رفتند. تلفات هولناک سلاحهای شیمیایی در جنگ اول جهانی و عوارض آن ، منجر به امضای پروتکل و معاهده منع استفاده از این سلاحها در ژنو شد؛ اما باوجود امضای این معاهده و پس از آن نیز در برخی جنگها از جنگ افزارهای شیمیایی استفاده شد که بارزترین نمونه آن استفاده امریکا از این سلاح ها در جنگ ویتنام بود.
هرچند وسیع ترین حملات شیمیایی در جنگ 8ساله عراق علیه ایران روی داد.

تیغ دو دم

دوران جنگهای شمشیری و نیزه ای سپری شده و دشمنان به جای مبارزه جوانمردانه ، از پشت به یکدیگر خنجر می زنند. در این میان ، سهم فناوری های مختلف نیز بسیار چشمگیر است.
علم پزشکی ، شیمی ، فیزیک و...، همگی دست به دست هم داده اند تا سودجویان و فرصت طلبان از یافته های آنها برای رسیدن به مقاصد شوم خود استفاده کنند.
جنگهای این دوره و زمانه در ظاهر شاید سر و صدایی نداشته باشند، اما قربانیان آن بی شمارند.
انواع سلاحهای بیولوژیکی ، از عوامل اصلی حضور در این گونه نبردها هستند. این سلاحها، با آزاد کردن باکتری ها و میکربهای مختلف در محیطی خاص افراد آن محیط را به انواع بیماری های لاعلاج و سخت دچار می کنند و باعث ایجاد رعب و وحشت بسیار در آن مناطق می شوند.
در کنار سلاحهای بیولوژیکی ، انواع سلاحهای شیمیایی هم به وظیفه مرگبار خود عمل می کنند. این سلاحها حتی سالها پس از اتمام جنگ ، قربانیانشان را به کام مرگ می فرستند. نمونه بارز آن ، فیلمهای فراوانی هستند که درباره جنگ ویتنام دیده ایم.
یکی از مهمترین مواد شیمیایی ای که امریکایی ها از آن به عنوان سلاح در این جنگ استفاده کردند، انواعی از علف کش ها بودند که «عامل نارنجی» یکی از آنهاست.
این مواد به منظور حذف برگهای درختان سبز به کار می روند و در کشاورزی کاربردهایی مهم دارند، اما در طول جنگ ویتنام از این ماده به منظور ریختن برگهای درختان جنگلی استفاده شد تا نظامیانی که قصد استتار داشتند، به مقصود خود نرسند.
به هر حال ، این دسته از مواد پس از 29 سال هنوز در خاک مانده اند و هر روز افراد تازه ای را به شمار قربانیان جنگی پایان یافته اضافه می کنند. جنگ خلیج فارس نیز نمونه آشنای این گونه جنگهاست.
سربازان حاضر در این جنگ به نوعی بیماری با نام «سندرم خلیج فارس» مبتلا شده اند که مشکلات معده و دردهای مفصلی و کوفتگی از علایم آن است.

سلاحهای بیولوژیکی

انواع باکتری ها، ویروس ها، قارچها و دیگر میکروارگانیسم های زنده ای که در جنگها استفاده می شوند به کشتار یا ناتوان کردن افرادی می انجامند و در گروه سلاحهای بیولوژیکی جای می گیرند.
این عوامل با داشتن قدرت تولیدمثل از پتانسیل منحصر به فردی برخوردارند که می توانند محیط را با سپری شدن زمان بیش از پیش ناامن تر و ناسالم تر کنند.
برخی از این عوامل قربانیان خود را بی آن که بکشند، به بیماری های جدی مبتلا می کنند. میکروارگانیسم هایی که عامل تب کیو یا تب زرد هستند، چنین خصوصیتی دارند.
این عوامل ، پس از ناتوان کردن قربانیان خود دست از سر آنها برمی دارند و شخص پس از مدتی بهبود می یابد. البته نتیجه همیشه به این خوبی نیست و گاه برخی عوامل سبب مرگ و میر می شوند.
از آن میان ، باکتری عامل طاعون یا ویروس عامل آبله نام بردنی است که تعداد بسیاری را به کام مرگ می کشند. باکتری سیاه زخم نیز به دلیل خصوصیت منحصر به فردش نوعی سلاح جنگی به شمار می رود.
این باکتری در شرایط نامساعد محیطی درون هاگهایی که پوسته ای ضخیم دارند، زندگی می کند و سپس در محیطی گرم و مرطوب مانند ریه انسان فعال و سبب مرگ او می شود. یکی دیگر از سلاحهای بیولوژیکی سم بوتولیسم است که مقدار کمی از آن نیز بسیار کشنده است.
حدود 5/3 لیتر از این سم ، سیستم آب شرب یک شهر کوچک را مسموم می کند.

تاریخچه سلاحهای بیولوژیکی

دشمنان از دیرباز در جنگهای خود به شیوه های گوناگون از این روشها استفاده می کرده اند، مثلا در قرن چهاردهم مقداری میکرب بیماریزا به وسیله منجنیق به اردوی دشمنان در روسیه پرتاب شد.
در امریکای مستعمراتی نیز، بریتانیایی ها پتویی را که آلوده به آبله بود، با هدف بیمار کردن بومیان تحویل آنها دادند. در قرن بیستم ، تنها حمله بیولوژیکی ، حمله اواخر دهه 1930 کشور ژاپن علیه چین بود.
ژاپنی ها در این جنگ طاعون و دیگر باکتری ها را به وسیله هواپیما بر فراز چند شهر چین فرو ریختند و سبب انتشار وسیع این بیماری ها در چین شدند. البته گفتنی است ، عوامل شیمیایی و بیولوژیکی زمانی از بیشترین تاثیر برخوردارند که در هوا پراکنده شوند.
بیشتر مواقع هم آنها را در بمب ها یا مهماتی قرار می دهند که در هوا منفجر می شوند و محتویات خود را بر سر دشمن فرو می ریزند و پخش می کنند.

سلاحهای شیمیایی

این نوع عوامل جنگی به 3 دسته اصلی تقسیم می شوند. دسته اول بر سیستم عصبی بدن تاثیر می گذارند و شامل GA، GB، GD، GF، VX (متیل فسفو بوتوئیک اسید) می شوند.

mask

دسته دوم ، روی پوست اثر می گذارند و شامل خردل گوگرد، خردل نیتروژن ، L و CX می شوند.
دسته سوم هم در سیستم تنفسی بدن اختلال ایجاد می کنند که گازهای بی رنگ CD و DP، کلرین و فسفو کلرین در این گروه قرار دارند.
عوامل عصبی ، کارشان را با مسدودکردن ارسال پیامهای عصبی در بدن انجام می دهند. این مواد از عمل آنزیم استیل کولین استراز جلوگیری می کنند وقتی وارد بدن می شوند، غلظت استیل کولین بدن را به بیش از میزان لازم می رسانند.
ریه ها و چشمها بسرعت آنها را جذب می کنند و در کمتر از یک دقیقه بر سیستم عصبی بدن تاثیرات قابل توجهی می گذارند.
آبریزش بینی ، ترشح زیاد بزاق ، تنگی نفس ، کوتاهی تنفس ، تنگی مردمک چشم ، انقباض عضلانی و حالت تهوع و انقباض شکم علایم ایجاد این عارضه است. عوامل پوستی یا تاول زا ماندگاری فراوانی در محیط دارند.
این مواد روی چشمها، پوشش مخاطی ، ریه ها، پوست و اجزای خون اثر می گذارند. اگر از طریق تنفس وارد ریه ها شوند، آثار منفی بر شدت تنفس می گذارند و اگر بلعیده شوند سبب اسهال و استفراغ می گردند.
به عنوان مثال ، اگر تنها 2 دقیقه از تماس یک قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران ناپذیری به این عضو وارد می شود. سربازان برای پیشگیری از اثر این مواد باید به لباسها و ماسکهای حفاظتی خاص مجهز باشند.
دسته سوم هم که عوامل تنفسی هستند به بافت ریه آسیب بسیار می رسانند. فسفوژن که خطرناک ترین عضو این گروه است ، برای اولین بار در سال 1915 استفاده شد.
این ماده بسیار ناماندگار است ، ولی چون غلظت بخار آن 4/3 برابر هواست ، در گودال ها و دیگر مناطق پست زمین ، مدتی طولانی باقی خواهد ماند و در غلظت زیاد، پس از چند ساعت باعث مرگ می شود، اما در غلظتهای کم با عوارض سرفه ، اختناق ، احساس تنگی نفس ، حالت تهوع و سردرد و... همراه است.

تاریخچه استفاده از سلاح های شیمیایی

استفاده وسیع از سلاح های شیمیایی در سال 1915 و در طول جنگ جهانی اول آغاز شد؛ که آلمانی ها گاز کلرین را در جهت جریان باد آزاد کردند، تا به چندصدمتری خطوط فرانسوی ها برسد.
با ادامه جنگ از فسفوژن و دیگر سلاح های شیمیایی نیز استفاده شد و اوج آن استفاده آلمانی ها از گاز خردل در سال 1917 بود.
تقریبا در آخر این جنگ تمام قدرتهای اصلی به سلاحهای شیمیایی مجهز بودند. در نهایت ، صدمات ایجاد شده در حملات گازی به پروتکل 1925 ژنو منجر شد.
در این پروتکل ، استفاده از مواد شیمیایی یا بیولوژیکی در جنگها تحریم شده است. گرچه بیشتر کشورهای قدرتمند از این پروتکل حمایت می کند، اما امریکا تا سال 1975 آن را نپذیرفته بود.

استفاده وسیع از گاز خردل در جنگ ایران و عراق

بیشترین عامل شیمیایی که در طول جنگ تحمیلی عراق از آن استفاده شد، عوامل اعصاب شامل سارین ، بتون و سومان و عوامل تاولزا شامل گاز خردل یا سولفور موستارد بود. گازهای اعصاب معمولا تاثیرات کوتاه مدت دارند و تاثیر طولانی مدت مشخصی از آن شناسایی نشده ، ولی گاز خردل آثار کوتاه مدت و گاه درازمدتی دارد.
عوارض درازمدت اصلی گاز خردل عمدتا در سیستم تنفسی ، چشمها و پوست ظاهر می شود و شدت آن بستگی به میزان تماس با گاز خردل و میزان مقاومت افراد در مقابل آن دارد.
دکتر محمد حیدریان مقدم، معاون بهداشت و درمان بنیاد در ارتباط با آمار مصدومان شیمیایی می گوید: در جنگ ایران و عراق ، حدود 100 هزار نفر نظامی و غیرنظامی در معرض گازهای شیمیایی قرار گرفته اند و تعداد قابل توجهی از این افراد به دلیل نوع عوامل و قابل توجه نبودن شدت آلودگی ، در حال حاضر علایم و عوارض ناشی از مصدومیت آنها آشکار نیست و تعدادی نیز به دلیل مراجعه نکردن یا دلایل دیگر هنوز شناسایی نشده اند.
در حال حاضر، نزدیک به 40 نفر از جانبازان شیمیایی در پوشش درمانی و خدماتی بنیاد جانبازان قرار دارند.

جانبازان شیمیایی از یک تا 70 درصد تحت پوشش بیمه درمانی

بنا به آیین نامه مصوب 27/3/80، مصدومانی که گواهی مجروحیت شیمیایی دارند، می توانند با استفاده از معاینات بالینی متخصصان ریه ، چشم و پوست و امکانات آزمایشگاهی و پاراکلینیکی و در قالب کمیسیون های ویژه شیمیایی تعیین درصد شوند.
دکتر حیدریان ، با اشاره به تغییرات پدید آمده در کمیت و کیفیت خدمات بهداشتی و درمان به جانبازان ، می گوید: در گذشته با توجه به امکانات و منابع ، خدمات درمانی قابل ارائه به جانبازان ، به عضو مجروح جانباز محدود بود، ولی در حال حاضر جانبازان یک تا 70 درصد و خانواده جانبازان بالای 25 درصد تحت پوشش بیمه همگانی قرار دارند و بدین ترتیب ، خدمات درمانی سرپایی و بستری موردنیاز آنها بی هیچ محدودیتی تامین می شود.
جانبازانی که برای درمان به تهران می آیند، می توانند به هر یک از بیمارستان های طرف قرارداد بیمه که شامل بیمارستان های درجه یک و دو تهران می شود مراجعه کنند و بدون پرداخت وجه ، بستری و درمان شوند.
او در ارتباط با داروهای موردنیاز جانبازان می گوید: جانبازان شیمیایی از داروهایی مانند داروهای استنشاقی استفاده می کنند، که در حال حاضر کشور، با کمبود آن مواجه نیست.
جانبازان با مراجعه به داروخانه های طرف قرارداد یا غیرطرف قرار داد می توانند نسبت به تهیه داروی خود اقدام کنند و اگر هزینه ای پرداخت کنند، تمام مبلغ به آنها بازگردانده و وقتی در صورت نیاز، دارو از خارج کشور تهیه می شود و در اختیار آنان قرار می گیرد تجهیزات پزشکی و توانبخشی مورد نیاز جانبازان نیز تهیه و به آنها تحویل می شود.

پیشگیری بر درمان مقدم است

بهتر است بگوییم درمانی برای ضایعات ناشی از مواد شیمیایی وجود ندارد، مگر پیشگیری از تمایل انسان ها با آن. به هر حال محققان مشغول تحقیقات مفصلی درباره این مواد و شیوه درمان آنها هستند.
یکی از نتایج امیدوارکننده آنها هم این است که دریافته اند اگر مقدار آنزیمی با نام NTE در بدن موشها کمتر از حد طبیعی باشد، این موشها نسبت به فسفرهای آلی حساس ترند.
این موجودات کم تحرک تر هستند و شانس مرگ آنها 2 برابر بیش از جانورانی است که مقدار این آنزیم بدنشان در حد طبیعی است. بنابراین ثابت شده است که وجود این آنزیم در بدن موشها از تاثیر فسفرهای آلی جلوگیری می کند.
انسان ها نیز در بدن خود چنین آنزیمی دارند. پس می توان امیدوار بود که از داروهایی که سطح NTE را افزایش می دهند، برای مبارزه با این مواد شیمیایی استفاده شود، ولی واقعیت تلخ آن است که کاربرد این داروها تنها پیش از حمله گازهای شیمیایی است.