طعم خوب ‌آزادی

خاطرات ردیف‌های بلند سیم‌های خاردار، روزهای شکنجه و دلتنگی، کانال‌هایی که برای پناه گرفتن حفر می‌شدند، میدان‌های مین و ارتفاعات صعب‌العبور در بانه و مریوان، دریاچه نمک، خرمشهر، آبادان، شلمچه، نفت شهر، جزایر مجنون، سه‌راه جفیر، سوسنگرد و دهلاویه. روزهای سخت اسارت و سنگینی مشکلاتی که با آن درگیر بودند، جایشان را به خنده‌های شاد آدم‌هایی داده بود که آن‌‌سوی مرز برای استقبال از آنها صف کشیده بودند.
ستاد رسیدگی به امور آزادگان 22 مرداد 69 تشکیل شد و در اولین گام با مساله تبادل تعداد زیادی از اسرای ایرانی با اسرای عراقی روبه‌رو شد. این ستاد بر اساس قانونی که در مجلس به تصویب رسیده بود با همکاری و همراهی دستگاه‌های دیگر مسوولیت این کار بزرگ را به دوش گرفت و تبادل بیش از 40 هزار آزاده و به همین تعداد اسیر عراقی را انجام داد.

آنجا چطور روزگار می‌گذراندیم؟

لطفعلی رستم آبادی یکی از اسرایی است که در آن روزها طعم آزادی را با همه وجودش چشیده است. او که در آن سال‌ها جوانی 25 ساله بوده، می‌گوید: «هیچ خواسته‌ای نمی‌تواند به اندازه آزادی خودش را به آرزو، آرزویی که در لحظاتی بسیار دور و دست نیافتنی است، تبدیل کند. در روزهای اسارت بارها لحظاتی برایم پیش می‌آمد که احساس می‌کردم چیزی جز آرزوی آزادی در من وجود ندارد. آن را بسیار بعید می‌دیدم و ناامیدی در همه وجودم نفوذ می‌کرد. اما درست در لحظه‌ای که ناامیدی به اوج می‌رسید، این آرزو آنقدر در من قوت می‌گرفت که می‌دانستم آن را به دست خواهم آورد.»

او که در یکی از روستاهای شهرستان کنگاور به دنیا آمده، بعد از آزادی از زندان‌های رژیم بعث عراق و بازگشت به خانه، راهی دانشگاه شده و در رشته فلسفه اسلامی درس خوانده است و در حال حاضر در یکی از دبیرستان‌های تهران تدریس می‌کند. خاطرات روزهای اسارت را بسیار دور اما زنده و روشن می‌بیند و می‌گوید: «ما در آن روزها برای خودمان شادی‌های کوچکی دست و پا می‌کردیم که می‌توانست تا حدودی روحیه ما را خوب نگه دارد. علاوه بر آن اصطلاحاتی را هم برای خودمان ساخته بودیم و کارمان را راه می‌انداختیم. مثلا گاهی در وسط برگزاری مراسم‌‌هایی که از نظر عراقی‌ها ممنوع بود، سرباز عراقی سر می‏رسید و مجلس به هم می‏خورد. برای این‌که او متوجه اصل جریان نشود، یکی از اسرا خودش را به بیماری می‏زد و از آن سرباز می‌خواستیم که برود از بهداری قرص «بگیر و بنشان» بگیرد که همان نخود سیاه خودمان بود. وقتی سرباز عراقی به بهداری مراجعه می‏کرد و بهیار ایرانی اسم دارو را می‏شنید، او را معطل می‏کرد تا برنامه بچه‌ها تمام شود و بعد قرص سردرد به او می‏داد که برای بیمار ببرد.»

خلاقیت‌هایی که اسرا برای دست به سر کردن نگهبانان عراقی‌ به کار می‌بستند و کدهایی که برای رد و بدل کردن رمز بین خودشان مرسوم بود، اصطلاحاتی که به کار می‌بستند و... در قالب کتاب‌ها یا در مجلات مختلفی که بعدها منتشر شد، آورده شده‌اند. رستم آبادی یکی از این اصطلاحات را این‌طور تعریف می‌کند: «آنها به هر بهانه‌ای دست به آزار و اذیت ما می‌زدند. مثلا در اردوگاهی که ما در آن بودیم، یکی از ملاک و معیارهای شکنجه برای عراقی‌ها کمیِ موی سر بود. آنها فکر می‌کردند کسی که موهای سرش ریخته از فارس‌های اصیل و دشمن درجه یک بعثی‏ها و عرب‌هاست. این کمی موی سر برای بعضی‌ها دردسر بزرگی شده بود.»