معدن الماس در کنار دزدها

فضای پشت صحنه هر فیلمی بستگی زیادی به کارگردان آن دارد. گاهی در همین فیلم یکی از بازیگران می‌گفت اگر دیالوگ او را بازیگر دیگری بگوید، فیلم بهتر می‌شود و این اتفاق می‌افتاد یا این که به دلیل نوع میزانسن خود بازیگرها دیالوگ‌های معمولی‌شان را تغییر می‌دادند. ما ابدا با چنین مشکلی مواجه نبودیم. من از کشف استعدادهای تازه لادن مستوفی در این فیلم خوشحالم. کار با بهاره افشاری اولین تجربه ما بود. با مهناز افشار هم قبلا کار کرده بودم. السا فیروزآذر هم که جای خودش را دارد و از 6 ـ 5 سالگی بازیگر فیلم‌های من بوده است.

شاید او علاقه‌ای ویژه به کارهای من دارد. به نظر من درخشش این بازیگر از فیلم آتش‌بس بیشتر شد و او حالا خودش را جزو خانواده ما می‌داند. زمانی که رضا عطاران 2 سکانس در فیلم تسویه‌حساب بازی کرد، بتازگی با لادن مستوفی هم در فیلمی به نام «تیغ زن» نقشی محوری ایفا کرده بود و قبل از آن هم چند نقش اول بازی کرده بود، اما با روی خوش حاضر به ایفای نقش در این فیلم هم شد. همچنین حامد بهداد که در چندین فیلم، نقش اول را بازی کرده بود، در 3 سکانس از فیلم «تسویه‌حساب» بازی کرد یا خانم شیرین بینا که در سریال‌ها نقش اول بازی می‌کنند، همچنین فلور نظری و غلامحسین لطفی و صدالبته محمدرضا شریفی‌نیا که به من لطف دارند و با روی خوش در هر فیلم من چندین سکانس بازی می‌کنند.

این طور فکر می‌کنم. چون من با وجود جدی بودن، آدم خوشرویی هستم. فضای کارهای من هم خیلی مفرح است. احترام همه در گروه سر جایش است.

نه این طور نیست، من سال‌ها قبل مدت کوتاهی به دلیل ساخت فیلم «نیمه پنهان» در این فضا زندگی کرده‌ام. به هر حال ما در سینما محدودیت نمایشی داریم. در شروع فیلم، ما به جایی نیاز داشتیم که در آن طی مراحلی «زیور» این شخصیت‌ها را گلچین و برای انجام آن کار انتخاب کند. در فیلم بر این مساله هم تاکید می‌شود که هیچ کدام از این شخصیت‌ها فساد اخلاقی ندارند. قصد آنها از این زورگیری‌ها هم ایجاد ارتباط با مردها نیست بلکه به پول نیاز دارند تا زندگی کنند، اما از آنجا که از مردها ضربه خورده‌اند، نوع شیوه‌ای که انتخاب می‌کنند این گونه است. زندان جای خوبی است که این شخصیت‌ها همدیگر را پیدا کنند؛ ضمن آن که واقعیت هم این است که خلافکارها در زندان با هم آشنا می‌شوند و ارتباط می‌گیرند. در همان مدت کوتاه حضور در زندان، با اتفاق‌های تکان دهنده‌ای مواجه شدم که بعدها در قالب نامه‌ای برای معاون اجتماعی آیت‌الله شاهرودی رئیس وقت قوه قضائیه نوشتم و او نیز از من قدردانی کرد. دوره‌ای بود که دختران 17 ـ 16 ساله فراری را کنار «زنان ویژه» 70 ساله قرار می‌دادند. جرائم این دختران گاه با 100 هزار تومان قابل خرید بود و زنان ویژه با پرداخت جریمه‌ای نقدی، این دختران را آزاد می‌کردند و آنها را از زندان بیرون می‌بردند تا در خارج از زندان برای آنها کار کنند. در نامه‌ام به رئیس قوه قضائیه نوشتم، معدن الماس را کنار دزدها گذاشته‌اند و این نامه منجر به جداسازی بند دختران نوجوان از زنان ویژه شد.

بله. شخصیت اصلی فیلم تسویه‌حساب ـ زیور ـ در مدتی که زندان بودم با من هم سلول بود. قصه زندگی او واقعیت داشت و متاسفانه میدان عمل آنها از آنچه من در این فیلم نشان دادم بسیار وسیع‌تر و با بی‌رحمی بیشتری همراه بود و به همین دلیل در دادگاه به بالاترین درجه مجازات محکوم شد.

سال 81 .

به هیچ عنوان. من خودم را متعلق به سینمای بدنه می‌دانم و به مخاطب زیاد خیلی اعتقاد دارم. فکر می‌کنم اگر فیلمی، مخاطب کمی داشته باشد، خیلی فایده ندارد. به همین دلیل همیشه تلاش می‌کنم با استفاده از هنرپیشه‌های مطرح که بازیگران خوبی هم هستند، فیلمم را بسازم تا مخاطب بیشتری را جذب کنم. سینمای مستند ما کند است، اما من به ریتم بالا خیلی معتقدم و دوست دارم در مدت زمانی حدودا 100 دقیقه‌ای که در اختیار دارم، ذهن تماشاگرم را منقلب کنم.

آنها با روی خوش این نقش‌ها را پذیرفتند. همه بازیگرهای مرد این فیلم انسان‌های خوب و شریفی هستند و اغلب آنها دخترهای جوان دارند و معتقدند جامعه ما اینچنین است و به همین دلیل در راه اصلاح آن قدم برمی‌دارند و تلاش می‌کنند. آنها انگیزه زیادی داشتند و در کاری که من قصد انجام آن را داشتم به من کمک کردند. از طرفی اینها بازیگر هستند و مثلا اگر «سیاوش طهمورث» در فیلمی نقش شخصیتی ساواکی را ایفا کند، به معنای این نیست که او شخصیتی منفی است.

من مثل شما فکر نمی‌کنم. به یاد دارم در زمان ساخت فیلم «واکنش پنجم» وقتی قرار شد جمشید هاشم‌پور نقش شخصیت «حاج صفدر» را بازی کند، با خنده می‌گفت: زن‌ها بعد از این فیلم با دیدن من در خیابان مرا تکه‌پاره می‌کنند، اما من گفتم زن‌ها حتما بعد از این نقش شما را بسیار دوست خواهند داشت و همین اتفاق افتاد.

هم جغرافیا رعایت شده هم موقعیت اجتماعی افراد. البته یک بار یکی از اعضای شورای صدور پروانه نمایش که خودش هم کارگردان است، خطاب به من گفت: من کجای فیلم تو بودم؟ او یکی از مخالفان سرسخت فیلم بود که در توقیف این فیلم نقشی اساسی داشت. من خطاب به او گفتم آیا ممکن است شما در زندگی خودتان زنی خیابانی را سوار کنید؟ گفت نه. گفتم پس تو نمی‌توانی در فیلم من حضور داشته باشی و حتی اگر چنین زنی خودش را هم به اتومبیل تو بزند، او را سوار نمی‌کنی.

قصه شخصیت کارگردان را دوست دارم. چون حرف من هم با این جامعه هنری این است که شما وقتی اسم خودتان را روشنفکر گذاشتید، باید مراقب رفتارتان باشید. البته متاسفانه الان دیگر روشنفکری عمیق و اصیل کمتر وجود دارد و این مساله بیشتر به یک ادا تبدیل شده است و الا از یک فکر روشن چنین رفتارهای صرفا غریزی بیرون نمی‌آید.

زمان کلی فیلم 105 دقیقه است و برایم کلیشه 90دقیقه مهم نیست. در سینمای آمریکا برخی فیلم‌ها 145 دقیقه است.

فعلا که فیلم مرا پذیرفته‌اند (با خنده). من به یاد ندارم فیلمی ساخته باشم که زیر 100 دقیقه باشد.

بله، اما علاقه‌ای ندارم.

نه. من فقط فیلمنامه آن را نوشتم که آن را تحویل دادم. ایذر خطر مهمی است که ما چشم‌هایمان را روی آن بسته‌ایم، در حالی که هر روز بیش از پیش جامعه را ویران می‌کند.

او در فیلم دختری خیابانی نیست بلکه تنها اشکال شخصیتی او این است که ولگرد بوده و خانه نمی‌آمده است. دوست داشته به زندان برود، چون فکر می‌کند در آن محیط دیگر دست ناپدری‌اش به او نمی‌رسد. ابتدای فیلم هم وقتی به او می‌گویند برو کنار خیابان بایست بشدت ناراحت است، اما کم‌کم به این وضع عادت می‌کند چون می‌بیند مردها دروغ گفته‌اند، اما اگر دقت کنید متوجه می‌شوید او همیشه بدنش را جمع می‌کند، دست‌هایش را جمع می‌کند، دستکش به دست می‌کند، موقع خواب چراغ اتاقش را روشن نگه می‌دارد و در زندان هم که هست مرتب حمام می‌رود.

بله، اما وقتی به عمق شخصیت او می‌رویم پی می‌بریم او طبیعی‌ترین آدم است. اشاره‌ای که به سبز شدن احتمالی گل می‌کند در واقع اشاره به خودش است. او خودش هم می‌خواهد سبز شود.

نه. متاسفانه این گونه زن‌ها شانس خیلی کمی برای ادامه زندگی سالم و موفق دارند.

او در عین این که پدرش آزارش می‌داده و برایش محدودیت‌های وحشتناکی ایجاد می‌کرده، باز هم او را دوست دارد. او شخصیتی مسوول دارد و نگران پدرش است و در ابتدای فیلم هم از خواهرش درباره پدرش سوال می‌کند. او مردها را شبیه پدرش می‌بیند و به همین دلیل بابت آزار و اذیت آنها ناراحت است. چون اغلب آنها در حدود سنی پدرش هستند. من می‌خواستم احساسی که او نسبت به پدرش دارد را نشان دهم.

در این جمع شخصیت مریم سالم‌ترین فرد است. او در زیرزمینی نمناک و در خانواده‌ای با محدودیت‌های بزرگ زندگی و رشد پیدا کرده، اما سالم‌تر از همه است و همیشه نسبت به مسائل عمیق‌تر نگاه می‌کند. او آدم حمایت‌کننده‌تری است. در قصه‌ای که نوشتم این مساله را مطرح کردم که پدر فقیر بهتر از پدر متجاوز است، اما نباید یادمان برود که فقر استعدادکش است. یک زمانی بود که زن می‌توانست با نظافت خانه مردم، فرزندش را به دانشگاه بفرستد و او را دکتر کند، اما الان دیگر این اتفاق نمی‌افتد.

چون الان بچه همان زن نظافتچی باید به دانشگاه آزاد برود و دانشگاه آزاد هم خیلی گران است و هیچ زنی با این کار نمی‌تواند هزینه دانشگاه آزاد را بدهد. دانشگاه سراسری هم تعداد محدودی دانشجو قبول می‌کند که آنها هم نخبه‌های جامعه هستند. یک زمانی همه دانشگاه‌ها دولتی بود و به دانشجویان کمک هزینه هم می‌دادند، اما اکنون دیگر چنین نیست. زمانی می‌شد با پول کمی یک اتاق برای زندگی اجاره کرد، اما حالا دیگر تمام درآمد یک خانم کارگر هم برای اجاره یک اتاق کفایت نمی‌کند.

طبق تحقیقاتی که انجام دادم، اغلب زنان بزهکار در سنین پایین باردار می‌شوند و به دلیل ناآگاهی نسبت به این مساله اغلب چند فرزند دارند و راه جلوگیری از آن را بلد نیستند. یکی از اتفاق‌هایی که این روزها در زندان رخ می‌دهد، ملاقات‌های حضوری میان زندانیان زن و مرد با همسران آنهاست. این ملاقات‌ها سبب می‌شوند زن یا مردی که در زندان هستند، با همسر خود دیداری داشته باشند و بعد از مدتی باردار شوند. حاصل این بارداری کودکانی است که معلوم نیست چه سرنوشتی پیدا می‌کنند.

بله. اینها می‌خواهند جلوی بروز مشکلی را بگیرند، اما راه‌حلی که پیش‌بینی کرده‌اند خود به بروز مشکل دیگری منتهی می‌شود. حالا با بچه‌هایی که به دنیا آمده‌اند چه باید کرد؟ هیچ کجای دنیا چنین کاری نمی‌کنند و اینها ابتکارهای جالبی است که در کشور ما به شکلی کارشناسی نشده اتفاق می‌افتد.

بله. چنین اتفاقی به این شکل در زندان افتاد.

آنها این شخصیت را تنبیه می‌کنند.

من این داستان را از نگاه خودم ننوشتم بلکه از نگاه این دخترها نوشتم. آنها وقتی کاری خطرناک، هیجان‌انگیز و پرماجرا انجام می‌دهند، انرژی می‌گیرند و دیدن او با خانواده‌اش این حس را در آنها ایجاد می‌کند که دوباره به اصطلاح «حال» دیگری به این شخصیت بدهند. به هر حال در جامعه این آدم‌ها به هم می‌رسند و با یک خطا، کار تمام نمی‌شود و دوباره در جای دیگری به هم می‌رسند.

سینماداران در شهرستان‌ها نسبت به این مساله اعتراض کردند و گفتند ما فیلم تسویه‌حساب را می‌خواهیم.

بله. من دارم به جامعه خودم این اخطار را می‌دهم که این زن‌ها را ببینید و برایشان چاره‌ای بیندیشید و الا اینها دست به کارهای خطرناکی می‌زنند. جالب است بدانید که کارشناسان نیروی انتظامی که در زمینه آسیب‌های اجتماعی کار می‌کنند وقتی تسویه‌حساب را دیدند، بسیار پسندیدند و حتی برخی از آنها به من گفتند من کمی در ساخت فیلم محافظه‌کاری کرده‌ام.

صرفا سلیقه شورای صدور پروانه نمایش مانع نمایش این فیلم شد. حتی وقتی از وزارت اطلاعات استعلام کردند، گفتند با این فیلم مشکلی ندارند. حتی گروهی از روان‌شناسان نیز وقتی این فیلم را تماشا کردند، طی نامه‌ای از مسوولان سینمایی درخواست کردند امکان نمایش این فیلم را فراهم کنند. آنها در نامه خود به مسوولان سینمایی نوشتند این فیلم یک جور تراپی اجتماعی است و تماشای آن باعث می‌شود آدم‌های خلافکار ضمن همذات‌پنداری با شخصیت‌های فیلم، آرام‌تر شوند و از کینه آنها کاسته شود و فکر کنند جامعه به آنها فکر می‌کند و اهمیت می‌دهد.

مخاطب از این شخصیت‌ها ایده نمی‌گیرد، چون این شخصیت‌ها آدم‌های کارآزموده‌ای هستند و در کار خود مهارت زیادی دارند، اما همه از چنین مهارتی برخوردار نیستند. در ضمن این شخصیت‌ها به آخر و عاقبت روشنی نمی‌رسند.

شما چه فکر می‌کنید؟