ببر مازندران، موهبتی که به خاطره‌ها پیوست

ببر سیبری، ببر بنگال، ببر چین، ببر هند و چین، ببر جاوه، ببر سوماترا، ببر بالی و ببر مازندران 8 گونه از ببرهای مهم دنیا هستند. 2 گونه سیبری و بنگال، زیباترین و باشکوه‌ترین ببرهای دنیا هستند. خصوصیات ببر مازندران به لحاظ ظاهری مابین ببر سیبری و بنگال است اما اندازه و وزن ببر مازندران از ببر سیبری کوچکتر و از بنگال بزرگتر است. در واقع ببر مازندران بعد از ببر سیبری، بزرگترین ببر روی کره زمین است. پوست ببر مازندران نیز از ببر سیبری نازک‌تر و از ببر بنگال ضخیم‌تر است. ببر مازندران، شباهت زیادی به ببر بنگالی دارد، با این تفاوت که تعداد نوارهای دور بدنش بیشتر و نازک‌تر و رنگ پهلوهای آن، پررنگ‌تر از ببر بنگالی است.

ببرها برخلاف بسیاری از گربه‌سانان، شناگران ورزیده‌ای هستند. براساس شواهد باقیمانده ببر مازندران شناگر خوب و قابلی بوده است. این گربه بزرگ و زیبای ایرانی، بیش از 40 سال است که دیده نشده و به جرات می‌توان گفت نسل این گونه در ایران منقرض شده است.

گرچه هر از چندگاهی، خبر دیده شدن این حیوان در بیشه‌های مازندران در بین ساکنان برخی روستاهای این خطه، امیدی را در دل‌ها زنده می‌کند اما افسوس که هیچ رد، اثر یا نشانی که دال بر مستند بودن این خبرها باشد به دست نیامده و متاسفانه این نوع اخبار را می‌توان تنها به عنوان خطای دید و یا شایعه تلقی کرد.

سال 1347، زنده یاد «کریم کشاورز»، در کتاب «تاریخ گیلان» وقتی از وحوش مازندران یاد می‌کند، ببر مازندران را در جنگل‌های شمال ایران، نام برده است که نشان می‌دهد در آن زمان هنوز این جانور وجود داشته یا اوایل انقراض آن بوده است و کسی از این فاجعه زیست محیطی باخبر نبوده است.

درباره آخرین ببرهای مازندران که دیده شده دو روایت وجود دارد که هر دو غم‌انگیز است و شکار ببر را در پی داشته است.

اولی، ببری است که در 10 کیلومتری کلاله در سال 1332 توسط شکارچی حرفه‌ای شکار شده و دومی در سال 1338 ببری حنایی مایل به قرمز با خطوط پهن سیاه‌رنگ است که توسط یک شکارچی محلی کشته شده است.افزایش جمعیت، توسعه زمین‌های کشاورزی به بهای خشک کردن و نابودی مرداب‌ها و نیزارها، شکار بی‌رویه آهو، گوزن، خرگوش و گراز و طعمه‌های اصلی ببرها و در نتیجه کاهش شمار آنها، شکار حرفه‌ای و محلی ببرها، قطع بی‌رویه درختان و... عوامل اصلی نابودی ببر مازندران هستند.

ردپای ببر مازندران در اروپا

هر چند ببر خزری فقط در زیست‌بوم خود منقرض شده، براساس برخی گزارش‌ها گفته می‌شود تعدادی از باقی‌ماندگان نسل این حیوان اکنون در گوشه برخی از باغ وحش‌های دنیا با همان غرور گذشته وجود دارند. درحالی‌که ساکنان مازندران حتی دقیقا نمی‌دانند آخرین بار چه زمانی ببر مازندران در این خطه دیده شده است و تنها اطلاعات‌‌‌شان از آن درحد چند عکس است، اما چند قلاده از این گربه زیبا در اروپا و آمریکا به راحتی زندگی می‌کنند.

این ببرها در باغ وحش‌های اکسبورگ آلمان و کالیفرنیای آمریکا با قید زیست بوم این جانور زندگی می‌کنند.

در 20 سال اخیر بسیاری از کشورها توانسته‌اند با اجرای برنامه‌هایی برخی حیواناتی را که در معرض انقراض بوده‌اند نجات دهند حتی در مواردی حیواناتی را که در محیط طبیعی خود منقرض شده و فقط نمونه‌هایی در باغ وحش‌ها موجود بود را به محیط طبیعی و آزاد خودشان برگردانده و نتیجه موفقیت‌آمیز هم بود.

با توجه به این تجربیات، روزنه امیدی برای نجات ببر مازندران وجود دارد اما به شرط این‌که شرایط حیاتش مهیا شود، یعنی دیگر قطع درختان و خشکاندن مرداب‌ها، شکار بی‌رویه، آلوده کردن آب‌ها و... متوقف شود.

از طرفی سرنوشتی مشابه ببر مازندران می‌تواند منتظر سایر وحوش مانند بزکوهی، پلنگ، خارپشت، خرس، خرگوش، روباه، سمور، سنجاب، شغال، قوچ، گراز، گربه وحشی، گرگ، گوزن و شماری از آبزیان باشد. پس قبل از این‌که دیر شود به فکر نجات آنها باشیم. صرف‌نظر از آنچه که کارشناسان محیط‌زیست انجام می‌دهند و یا تاکنون انجام داده‌اند، به نظر می‌رسد که یافتن ردپای «ببر» در جنگل‌های این سامان به محال رسیده است. اگر چه تا چند دهه قبل، غرش ببرها در بیشتر جنگل‌های «هیرکانی» در ورای بوته‌ها و نی‌زارهای اطراف مرداب‌ها طنین‌انداز بود، امروز تنها نشانی که از ببر خزری در یادها باقی مانده، سایه‌هایی است از یک روِیا در افسانه‌های روستایی مازندران. اگر چه امیدی به وجود ببر خزر در جنگل‌های شمال نیست، بی‌تردید یکی از شاخه‌های بارور درخت زندگی وحوش در جنگل‌های کهنسال هیرکانی شکسته است که باید مسوولانه‌تر برای جلوگیری از انقراض سایر وحوش تلاش کرد.