سومین‌ عامل‌ مرگ ‌‌و‌‌ میر ‌انسان‌ها

بیماری مزمن انسداد ریوی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سطح جهان است که 600 میلیون نفر از مردم دنیا به آن مبتلا هستند. این بیماری با ایجاد محدودیت در عبور جریان هوا در سیستم تنفسی فرد بیمار سبب ملتهب شدن ریه‌ها می‌شود.

اگرچه استعمال دخانیات به عنوان عامل اصلی ابتلا به این بیماری شناخته شده، اما باید گفت آلودگی هوا و همچنین ذرات و آلاینده‌های سمی موجود در هوای اطراف ما می‌توانند از عوامل ابتلا به این بیماری باشند بنابراین می‌توان قرار گرفتن در معرض گرد و غبار شدید و همچنین تماس مستقیم با مواد شیمیایی مختلف نظیر محرک‌ها و گازهای مختلف و آلودگی هوا در محیط‌های داخلی و خارجی را نیز از جمله عوامل خطرناکی بر شمرد که نقش موثری در افزایش آمار مبتلایان این بیماری داشته است.

اغلب موارد در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، بیماری در مدت زمان کوتاهی پیشرفت کرده، منجر به ایجاد ناتوانی در فرد بیمار شده و همچنین زندگی او را در معرض خطر نابودی و مرگ قرار می‌دهد. تنگی نفس، سرفه، تحت فشار قرار گرفتن قفسه سینه و افزایش ترشح خلط‌ در مجاری تنفسی از مهم‌ترین علائم این بیماری هستند که هنگام شب تشدید می‌شود و مشکلاتی را برای فرد بیمار به وجود خواهد آورد.

به همین علت ممکن است تشدید بیماری در فرد مبتلا با علائم دیگری نظیر احساس خستگی، افسردگی و بی‌خوابی همراه باشد که بروز چنین علائمی می‌تواند احتمال بهبودی بیمار را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه در مراحل اولیه ابتلا به بیماری عملکرد ریه طبیعی است، اما معمولا فرد بیمار از سرفه مزمن رنج می‌برد.

در مراحل بعدی بتدریج محدودیت‌ها و موانعی در مسیر عبور جریان هوا ایجاد می‌شود که سبب اختلال در عملکرد ریه خواهد شد. به دلیل ایجاد محدودیت در مسیر جریان هوا در سیستم تنفسی، فرد با تنگی‌نفس مواجه می‌شود و معمولا در این مرحله به پزشک مراجعه می‌کند. در صورتی که التهاب ریه و سیستم تنفسی همچنان ادامه داشته باشد علائم بیماری نیز تشدید خواهد شد که می‌تواند تهدیدی جدی علیه سلامت فرد باشد.

متاسفانه با وجود تحقیقات بسیار زیادی که در این زمینه انجام شده، هیچ روش درمانی موثری بر درمان قطعی این بیماری خطرناک وجود ندارد و تنها با استفاده از راهکارهای درمانی موجود می‌توان بیماری را تحت کنترل قرار داده و مانع از پیشرفت آن شد.

اگرچه تجویز دارو می‌تواند نقش بسیار مهمی در کنترل علائم بیماری داشته باشد، اما استفاده از روش‌های درمانی مبتنی بر طب توانبخشی، ورزش و بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی از جمله مهم‌ترین اقداماتی هستند کهمی‌توانند نقش بسیار موثری در کنترل بیماری‌ و به حداقل رساندن آمار مرگ و میر ناشی از ابتلا به این بیماری داشته باشند.

سیگاری‌ها بیشتر مراقب باشند

تنگی نفس از مهم‌ترین علائم ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی است. معمولا این گروه از بیماران نمی‌توانند براحتی تنفس کنند و از این موضوع شکایت می‌کنند. اگرچه در مراحل اولیه ابتلای بیماری تنها در موقع انجام فعالیت‌های بدنی شدید و نیاز به اکسیژن بیشتر در ریه‌ها با این مشکل مواجه می‌شوند، اما پس از چند سال متوجه می‌شوند که حتی هنگام انجام فعالیت‌های بدنی سبک‌تر نظیر انجام کارهای روزمره نیز با تنگی نفس مواجه هستند، اما با پیشروی بیماری فرد بیمار حتی هنگام استراحت نیز قادر نخواهد بود براحتی نفس بکشد. ایجاد اختلالات تنفسی سبب ایجاد سیانوز یا کبود شدن لب‌ها می‌شود که ناشی از کمبود اکسیژن در خون است.
با افزایش دی‌اکسید‌کربن در خون، فرد بیمار دچار سردردهای شدید شده و احساس خستگی می‌کند. در چنین وضعیتی و فعالیت برای جبران نقص ایجاد شده در ریه و اکسیژن‌رسانی به بخش‌های مختلف بدن افزایش خواهد یافت که عوارض آن منجر به تورم قوزک پاها خواهد شد.

هر چند ممکن است فردی به بیماری مزمن انسداد ریوی مبتلا باشد اما هیچ‌یک از این علائم را نداشته باشد. از آنجا که علائم این بیماری مشابه بسیاری از بیماری‌های دیگر است، در اغلب موارد تشخیص بیماری بسیار مشکل خواهد بود.

برای تشخیص این بیماری از روش اسپیرومتری یا انجام آزمون سنجش تنفس استفاده می‌شود. در این آزمایش حجم فشار تنفسی در یک ثانیه ــ‌ که بیشترین حجم هوای خارج شده از ریه در نخستین ثانیه تنفس عمیق‌ توسط فرد است ــ‌ اندازه‌گیری می‌شود. در این آزمایش علاوه بر این، حجم کل هوا یا ظرفیت تنفسی فرد و یا به عبارت دیگر بیشترین حجم هوای خروجی از ریه در یک تنفس عمیق اندازه‌گیری می‌شود و بر این اساس ابتلا یا عدم ابتلا به این بیماری و شدت آن تعیین خواهد شد.

اگر چه با استفاده از روش‌‌های دیگر مانند عکسبرداری از ریه‌ها و بررسی میزان تورم آنها و همچنین ترموگرافی (تصویربرداری مقطعی)‌ و بررسی سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن موجود در نمونه‌های خونی گرفته شده از سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های بدن نیز می‌توان به شواهدی مبنی بر ابتلا یا عدم ابتلا به این بیماری دست یافت.

 اگر چه در حال حاضر هیچ روش درمان قطعی برای این بیماری یافت نشده است اما باید خاطر نشان کرد که بیماری‌های مزمن انسداد ریوی از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توان، با رعایت اصول بهداشتی مانند ترک استعمال دخانیات و به حداقل رساندن عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری و ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش آلودگی هوا در کشور‌‌های صنعتی و در حال توسعه، شمار مبتلایان به آن را به حداقل رساند و مانع پیشرفت بیماری در افراد مبتلا شد.

به همین منظور سازمان جهانی مبارزه با Copd  رهنمودهایی را برای مدیریت این بیماری در کشورهای مختلف در اختیار سازمان‌های مسوول قرار داده است تا براساس آن تصمیمات مناسبی را اتخاذ نمایند. اگرچه در بسیاری از تحقیقات انجام شده استعمال دخانیات به عنوان عامل اصلی ابتلا به این بیماری معرفی شده است، اما بسیاری از صنایع مانند معادن ذغال‌سنگ آموزش کارگران، استفاده از سیستم‌های کنترل کننده میزان آلاینده‌ها در محیط، انجام آزمایش‌های دوره‌ای به منظور تشخیص بیماران در مراحل اولیه ابتلا به بیماری و استفاده از سیستم‌های تنفسی می‌تواند در کاهش شیوع بیماری در بین این گروه از افرادموثر باشد.

انتخاب برنامه غذایی مناسب

جالب است بدانید کمبود وزن یا اضافه وزن نیز می‌تواند علائم ناشی از ابتلا به بیماری‌های مزمن انسداد ریوی یا میزان ناتوانی افراد بیمار و همچنین احتمال بهبود فرد بیمار را تحت‌تاثیر خود قرار دهد. براساس تحقیقات، افراد مبتلا به copd  ــ  که با مشکل کمبود وزن نیز مواجه هستند ــ  می‌توانند با افزایش مصرف کالری در برنامه‌غذایی روزانه خود، توانایی ماهیچه‌های تنفسی را افزایش دهند و تا حدودی بر ناتوانی‌های جسمانی ناشی از بیماری غلبه کنند.

این در حالی است که انجام تمرینات منظم ورزشی یا برنامه‌های توانبخشی ریوی که توسط پزشک معالج توصیه می‌شود نیز می‌تواند در بهبود علائم بیماری موثر باشد بنابراین می‌توان گفت که رژیم غذایی افراد نیز در تشدید یا کاهش علائم ابتلا به بیماری نقش بسزایی خواهد داشت.

تحقیقات جدید انجام شده توسط محققان آمریکایی نشان داده است که مصرف گروهی از سبزیجات مانند کلم بروکلی از بروز بیماری‌های خطرناک ریوی جلوگیری خواهد کرد. در کلم‌ بروکلی ماده‌ای وجود دارد که شدت آسیب ‌های وارد شده به ریه‌ها را کاهش داده و مانع از بروز بیماری‌‌های ریوی در افراد می‌شود.

این ماده که سولفوراپان نام دارد سبب افزایش فعالیت نوعی عامل ژنتیکی در سلول‌های ریوی می‌شود که از سلول‌های ریه در برابر آسیب‌های ناشی از ورود مواد سمی و آلاینده‌ها به سیستم تنفسی محافظت می‌کند. این در حالی است که کاهش فعالیت این ژن در افراد سیگاری منجر به پیشرفت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی در فرد مبتلا به این بیماری خواهد شد.

پیش از این نیز تاثیر مصرف کلم بروکلی در کاهش آسیب‌های وارد شده به رگ‌های خونی در افراد مبتلا به دیابت و همچنین نقش موثر این سبزی خوراکی در تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش احتمال ابتلا به سرطان‌های پوستی مورد تایید دانشمندان و محققان قرار گرفته بود.

آسم یا COPD؟

اگرچه ممکن است چنین به نظر برسد که آسم وCOPD  علائم یکسانی را در فرد بیمار به وجود می‌آورند، اما حقیقت این است که این دو بیماری‌ کاملا متفاوت بوده و به همین علت اغلب تشخیص آن در افراد مبتلا به سختی انجام می‌گیرد.

در بیماری‌های مزمن انسداد ریوی آسیب وارد شده به مسیر جریان هوا در سیستم تنفسی همیشگی و دائمی بوده و قابل درمان نخواهد بود و از آنجا که در نتیجه التهاب ریه‌ها مسیر جریان هوا بشدت باریک شده و حجم هوای ورودی به ریه‌ها به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد، علائم ایجاد شده در فرد بیمار که سبب ناتوانی‌های تنفسی می‌شود بسیار شدیدتر خواهد بود.

درنتیجه استفاده از روش‌های درمانی متداول برای باز کردن مسیر عبور جریان هوا اغلب با محدودیت‌ها و موانع بسیار زیادی مواجه خواهد بود. این در حالی است که در افراد مبتلا به آسم، التهاب مسیر جریان هوا سبب منقبض شدن ماهیچه‌های مسیر عبور جریان هوا به ریه‌ها می‌شود که به باریک‌ شدن مسیر عبور هوا منجر خواهد شد.

این علائم موقتی هستند و فرد بیمار فقط گاهی علائم ناشی از ابتلا به بیماری‌ را با شدت بیشتری تجربه خواهد کرد و اغلب استفاده از روش‌های درمانی برای باز کردن مسیر عبور جریان هوا در سیستم تنفسی با نتایج رضایت‌ بخشی همراه خواهد بود اما حائز اهمیت است که این دو بیماری‌ از بیماری‌های شایع سیستم تنفسی هستند که برخی از افراد به هر دوی آن مبتلا خواهند شد.

از آنجا که افزایش آگاهی نسبت به میزان شیوع این بیماری‌، نقش عوامل محیطی و شغلی درCOPD  و همچنین آشنایی با روش‌های درمانی موثر و آگاهی از برنامه‌های وزارت بهداشت برای کنترل بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و تشخیص آن از سایر بیماری‌های تنفسی بسیار حائز اهمیت است ، پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی همزمان با روز جهانیCOPD  همایش یکروزه‌ای را در تالار ابن‌سینا در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار خواهد کرد که می‌تواند نقش مهمی در ارائه راهکارهای مناسب برای کنترل این بیماری‌ در سطح کشور داشته باشد.

بیماریهای ‌‌ریوی‌ از ‌گذشته ‌‌تا ‌‌به ‌‌‌امروز

گرچه این بیماری‌ از گذشته‌های دور در میان انسان‌ها شیوع داشته، اما تاکنون کمتر مورد توجه بوده است و در طول تاریخ، نام‌های مختلفی به آن اختصاص یافته است. بیماری‌های مزمن انسداد ریوی برای نخستین بار در سال 1679 به عنوان عامل ملتهب‌کننده ریه‌ها شناسایی شد.

سال 1789 ریه فرد مبتلا به آمفیزم (اتساع و بزرگی ریه بر اثر عبور جریان هوا به سیستم تنفسی)‌ مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و شواهدی مبنی بر تاثیر چنین وضعیتی در ایجاد اختلال در عملکرد تنفسی فرد ارائه شد.

این پژوهشگر برای نخستین بار متوجه شد که ابتلا به برونشیت مزمن سبب ایجاد ناتوانی و اختلالات تنفسی می‌شود. رنه، پزشک مخترع گوشی‌های طبی در سال 1837 بیماری‌های تنفسی که قفسه سینه فرد مبتلا را تحت فشار قرار می‌دهند، آمفیزم نامگذاری کرد تا این که پس از اختراع دستگاه سنجش تنفس توسط جان هاتچینسون و انجام تحقیقاتی درباره تغییرات حجم ریه هنگام تنفس و همچنین تحقیقاتی که به دست دیگر محققان درباره بیماری‌های ریوی انجام شد، سرانجام ویلیام بریسکو در سال 1965 بیماری‌های مزمن انسداد ریوی را به اختصارCOPD  نامگذاری کرد.

فرانک فراهانی‌جم