بر اساس گزارش‌هایی که وزارت نفت سال گذشته دراین زمینه ارائه داده دولت روزانه۱۱میلیون لیتر بنزین و۴ میلیون لیتر گازوئیل واردات کرده و یا با قیمت وارداتی از داخل تأمین کرده است. کارشناسان می‌گویند با تداوم روند فعلی، میزان ناترازی روزانه بنزین و گازوئیل تا سال ۱۴۰۶به ترتیب به۳۷و ۱۸.۸میلیون لیترمی‌رسد؛ این موضوع نشان می‌دهدکه درسال۱۴۰۶باید بیش از ۱۴میلیارد دلار صرف واردات بنزین و گازوئیل شود. همچنین مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور از گم‌شدن روزانه ۲۰میلیون لیتر سوخت در کشور سخن گفته بود و تاکید داشت: «تولیدکننده و عرضه‌کننده ما هستیم؛ این ۲۰میلیون لیتر چگونه گم می‌شود؟ حتما بلد نیستیم نظارت کنیم. بعد هم راحت می‌آییم پشت تریبون می‌گوییم این اتفاق افتاد.»
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس هم اوایل آذرماه امسال اعلام کرد: «مراکز تولید و مصرف‌کننده‌های اصلی، اولین تهیه‌کننده‌های این قاچاق هستند و این را با اطلاع می‌گویم.» وی از قاچاق روزانه ۲۵ تا ۳۰ میلیون‌لیتر فرآورده نفتی در کشور خبر داد و بیان داشت: «سود کلان ناشی از تفاوت قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه، انگیزه‌ای قوی برای این اقدام‌ها فراهم کرده است.»
عزم دولت برای مبارزه با قاچاق سوخت
پزشکیان همچنین هفته گذشته درنشستی با اعضای اتاق بازرگانی ایران، به بحث ناترازی در حوزه انرژی اشاره و تصریح کرد: «دردولت به‌صورت روزانه وهفتگی موضوع حل ناترازی درحوزه انرژی را پیگیری می‌کنیم ودرنشست‌های مشترک با دانشگاهیان و فعالان بخش خصوصی، راه‌های برون‌رفت از این معضل را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.» رئیس‌جمهوری با تأکید بر این‌که عزم دولت برای مبارزه با قاچاق سوخت جدی است، گفت: «منابع سوخت کشور به‌صورت قاچاق از مرزها خارج می‌شود، از این رو دولت با عزم جدی، مقابله با این موضوع را در دستور کار خود دارد.» محسن پاک‌نژاد وزیر نفت، روشن‌شدن وضعیت قاچاق سوخت در کشور را یک مطالبه عمومی عنوان کرده و می‌گوید: «ما هم وظیفه داریم در کنار سایر دستگاه‌هایی که مسئولیت پیگیری قاچاق را دارند برای رفع این موضوع کمک کنیم.»
سهم گازوئیل از قاچاق چقدر است؟
براساس آخرین آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، میانگین مصرف فرآورده گازوئیل حدود ۱۲۰ تا ۱۲۵ میلیون لیتر در روز است که از این مقدار ۲۰ درصد آن یعنی ۲۵میلیون لیتر،وارد شبکه توزیع غیررسمی می‌شود.نعمت‌ا... نجفی، مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در این‌باره می‌گوید: «مصرف‌کننده‌های عمده فرآورده‌های نفتی بخش‌های کشاورزی، حمل‌ونقل، نیروگاه‌ها، شناورهای دریایی، صنایع و معادن و دیگر وزارتخانه‌ها هستند و اصلی‌ترین منشأ قاچاق سوخت بخش حمل‌ونقل است.» او اعلام کرد: «۵۰ درصد کل سوختی که قاچاق می‌شود، به فرآورده نفت‌گاز (گازوئیل) تعلق دارد.» این مقام مسئول وجود بارنامه‌ها و باربرگ‌های صوری را یکی از عوامل قاچاق دانست و تاکید کرد:«درسال۱۳۹۹ کل مقدار جابه‌جایی حمل بار رقمی معادل ۵۰۰ میلیون تن بوده که مقدار سوخت تخصیصی برای این حجم از جابه‌جایی، تقریبا ۵۰ میلیون لیتر در روز ثبت شده است، در حالی که درسال۱۴۰۱، مقدار کالایی که حمل شده به ۵۰۵ میلیون تن رسیده اما روزانه ۵۷ میلیون لیتر سوخت به ثبت رسید که این رقم امسال از ۶۴ میلیون لیتر در روز عبور کرده است.»
بارنامه‌های صوری
اسماعیل علی‌دادی، معاون حقوقی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز می‌گوید: «اقتصاد مرزی باید قانونمند و شفاف باشد و تحقق این مهم، جز با ایجاد سامانه‌های به‌روزوهوشمند ودرعین‌حال شفاف امکان‌پذیر نخواهدبود.وجود بارنامه‌های صوری، یکی از اصلی‌ترین چالش‌هاست که باید موانع آن هرچه سریع‌تر رفع شود. اطلاعات دقیق و برخط در سامانه هوشمند خدمات روزانه (داپ) ثبت شده و سوخت مورد نیاز به‌صورت شفاف تخصیص داده می‌شود. پای حق‌الناس در میان است، بنابراین نباید به‌راحتی از کنار این معضل عبور کرد.» وی افزود: «آمارهای قاچاق، کاملا برآوردی است و نمی‌توان عدد دقیق و مشخصی را که مبنای علمی داشته باشد، اعلام کرد اما تنها راه پیشگیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی، اصلاح روندهاست. هم‌اکنون بسیاری از انحرافات سوختی که صورت می‌گیرد، به دلیل آسیب و نقصی است که در روندها وجود دارد.»
قاچاق سوخت چگونه انجام می‌شود؟
رضا سپهوند،عضودیگر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درمورد چرایی قاچاق سوخت درکشور،به خبرنگار«جام‌جم» گفت: «این موضوع را در کمیسیون انرژی در هفته‌های گذشته با حضور مسئولان بررسی کردیم ودستگاه‌ها گزارش‌هایی ارائه دادند، البته میزان قاچاق سوخت کمتر از۲۰میلیون لیتر در روز گزارش شده است.»
وی با بیان این‌که هدف‌گذاری سامانه سدف درست نیست، افزود: «متأسفانه چند اتفاق افتاده است که قاچاق سوخت از طریق مناطق مرزی انجام می‌شود.۶۵درصدقاچاق سوخت ازمرزهای استان سیستان و بلوچستان انجام می‌شود و ۲۵ درصد آن از سمت استان‌های هرمزگان و بوشهر و حدود ۱۰درصد هم در مرزهای غربی (کرمانشاه و کردستان) رخ می‌دهد.»
سپهوند تصریح کرد: «خودروهای فرسوده و کارت سوخت آنها را به مناطقی مرزی مثل سیستان وبلوچستان می‌برند و سهمیه بنزین و گازوئیل آنها را می‌گیرند و قاچاق می‌کنند، البته بخشی هم به این صورت است که از مناطق مختلف در سراسر کشور با استفاده از سهمیه، سوخت را جمع و به مناطق مرزی منتقل می‌کنند.»
این نماینده مردم در مجلس تاکید کرد: «متأسفانه متوجه شدیم مسئولان در منطقه مرزی اطلاعات درست ارائه نمی‌دهند، البته این موضوع در کمیسیون در حال پیگیری و بررسی است و باید اطلاعات درست داده شود و مبادی خروجی باید بیشتر کنترل شود، زیرا سوخت قاچاق را به مناطق بندری می‌برند و بعد آن را با لنج‌های کوچک به نفتکش‌های کوچک و متوسط و یا لنج‌های بزرگ منتقل و حمل می‌کنند.»
وی ادامه داد: «همچنین در مورد میزان تولید و سوختی که به جایگاه‌ها داده می‌شود نیز باید کنترل ونظارت انجام شود،زیرا در این بستر نیز مقداری از سوخت ناپدید می‌شود.» سپهوند گفت:«این مسائل درکمیسیون انرژی مطرح شده است،البته درهفته‌های آینده نیز گزارش‌هایی به مجلس و کمیسیون انرژی داده می‌شود و درخواست کردیم تا مسئولان مبارزه با ستاد قاچاق کالا و ارز و انتظامی و دادستان‌های مناطق مرزی بیایند وگزارش بدهند تابررسی کنیم مشکل کجاست وچراباید این حجم ازسوخت قاچاق وجودداشته باشد.»
راهکار، افزایش قیمت نیست
سپهوند درمورد راهکارهای مبارزه با قاچاق سوخت واین‌که برخی ازتغییر قیمت سخن می‌گویند، بیان کرد:«اصلا راهکار مبارزه با قاچاق سوخت تغییر قیمت برای مردم نیست. همچنین تا زمانی که درآمد مردم بالا نرود، نمی‌توان قیمت‌ها را افزایش داد؛ زیرا درآمد مردم پایین است و اگر به همان شکل بماند، افزایش قیمت موجب می‌شود معیشت قشر عظیمی از مردم به دلیل تورمی که ایجاد خواهد شد، دچار مشکل شود.»
وی با اشاره به ناترازی انرژی ادامه داد: «راهکار این است که جلوی آن میزانی از سوخت که قاچاق می‌شود را بگیریم تا مشکل ناترازی انرژی حل می‌شود.همچنین به موضوع صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف سوخت توجه شود. باید خودروهای کم‌مصرف تولید کنیم و در کنار آن خودروهای هیبریدی و برقی وارد شود تا از ناترازی نجات پیدا کنیم.» این نماینده مجلس تصریح کرد: «مجلس به ویژه کمیسیون انرژی موضوع قاچاق سوخت را بررسی می‌کند وهرهفته پیگیر این موضوع هستیم تابه‌زودی به سرانجام برسد و بتوانیم جلوی آن را بگیریم.»
براساس اسناد منتشر شده سال گذشته حدود ۴ میلیارد دلار واردات فرآورده‌های نفتی ثبت شده که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند این رقم برای امسال به بیش از ۶ میلیارد دلار برسد. یکی از مشکلات اساسی کشور ناترازی انرژی است، به طوری که اگر برای حل آن اقدام اساسی نشود، در چند سال آینده به یک بحران غیرقابل حل تبدیل خواهد شد که بر افزایش تورم و سفره معیشت مردم اثر شدید خواهد گذاشت. البته آمارهایی داده می‌شود که شدت مصرف انرژی در ایران ۲برابرمتوسط دنیاست اما مردم در رشد مصرف انرژی نقش ندارند؛با این حال ناترازی درفرآورده‌های نفتی مانند بنزین وگازوئیل به گونه‌ای است که تا سال۱۴۱۰بایدهمه درآمد نفتی کشور صرف واردات شود. بخشی از ناترازی به قاچاق سوخت برمی‌گردد که با نظارت و استفاده از ابزار‌های مختلف می‌توان جلوی آن راگرفت تا ازجیب مردم هزینه نشود؛هرچند آمارهای اعلامی ازمقدارکشفیات انواع فرآورده‌های نفتی در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش داشته اما هنوز قوانین بازدارنده برای مقابله با پدیده شوم قاچاق، ناکافی و نیازمند بازنگری است.
قاچاق روزانه ۲۰ میلیون لیتر سوخت
غلامرضادهقان ناصرآبادی،عضوکمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درگفت‌وگوبا«جام‌جم»درمورد قاچاق سوخت،اظهار داشت: «این موضوع پدیده‌ای است که ازگذشته وجود داشته و با توجه به اختلاف قیمت سوخت در بازاردولتی و بازار آزاد، متأسفانه قاچاق سوخت یک امر معمولی شده ویکی ازعلت‌های قاچاق سوخت، اختلاف قیمت بازار است.»وی درموردراهکارمقابله با قاچاق سوخت گفت: «راهکارهای متفاوتی وجود داردتا جلوی این پدیده گرفته شود، البته بنده معتقدم بهترین مسیر این است که قیمت سوخت راآزادکنیم که دراین زمینه بایدملاحظاتی ازجمله عدالت را درنظرداشته باشیم؛همچنین با آزادسازی قیمت سوخت باید واردات خودرو هم آزاد شود تا مردم بتوانند از خودروهای باکیفیت و با مصرف سوخت کمتر استفاده کنند.»
این نماینده مجلس ادامه داد:«مسأله دوم این است که باید مرزهای خودراکنترل کنیم واگر مرزهای ما اعم از آبی وخاکی خوب کنترل شود، طبیعتا قاچاق سوخت انجام نمی‌شود و یا کمتر خواهد شد، لذا این راهکارهایی است که می‌توان اجرایی کرد.» دهقان در مورد این‌که گفته شده میزان قاچاق سوخت در روز۳۰میلیون لیتر است، بیان کرد:«۳۰ میلیون لیتر در روز شاید اغراق باشد اما حدود ۲۰ میلیون لیتر در روز قاچاق سوخت در کشور داریم.»
