مرجعیت خبری در فرصت تحول

خبرگزاری صداوسیما در دو سال اخیر و درمسیر تحقق اهداف سندتحول درحوزه خبر، دستخوش تغییرات ساختاری، رویکردی و محتوایی بسیاری شد و تمام مجموعه‌های خبری اعم از شبکه خبر و باشگاه خبرنگاران حالا ذیل خبرگزاری صداوسیما و در طبقه اول ساختمان شیشه‌ای گرد هم آمده‌اند و این جمع حدودا ۱۰۰۰نفره در فضایی متفاوت با فرماندهی واحدی تحت عنوان «جرس» به فعالیت خبری خود ادامه می‌دهند. خبرگزاری صداوسیما که پیگیری سندمحور برنامه‌ها و وقایع روز دستگاه‌های اجرایی را به‌طور ویژه دردستورکار خود قرار داده‌است برای به‌دست گرفتن روایت اول نیز تلاش همه‌جانبه‌ای دارد و به توفیقات جالب‌توجهی نیزدست‌یافته‌که درادامه به برخی ازآن‌ها اشاره خواهدشد. به مناسبت گذشت هشت سال ازفعالیت خبرگزاری صداوسیما با هادی البرزی، مدیرکل اخبارداخلی خبرگزاری صداوسیما ودیگرهمکاران دراین‌حوزه گفتگو کرده‌ایم. 
 
ماموریت ویژه و فراگیر
البرزی ابتدا درباره پیشینه خبرگزاری صداوسیما گفت: پیش از راه‌اندازی خبرگزاری صداوسیما واحد مرکزی خبر تولید محتوای خبری و تهیه گزارش‌ها را به‌عهده داشت و ماموریت تعریف شده برای این واحد، تولید خبر برای بخش‌های خبری رادیو، تلویزیون و مکتوب بود. وی ادامه داد: در سال ۱۳۹۴ ماموریتی فراتر از واحد مرکزی خبر تعریف و مقرر شد با ادغام واحد مرکزی خبر و اداره‌کل اخبار جام‌جم خبرگزاری صداوسیما تشکیل شود. شاکله خبرگزاری صداوسیما با ایجاد پنج گروه سیاسی، علمی و فرهنگی، اجتماعی، ورزش و اقتصادی شکل گرفت. علاوه بر این، خبرنگاران مراکز استانی هم به این جمع پیوستند و عنوان خبرنگاران خبرگزاری صداوسیما در استان‌ها را گرفتند تا هم برای سایت خبرگزاری و هم برای بخش‌های خبری تولید محتوا کنند. مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما با اشاره به شروع دوران تحول در سازمان تصریح‌کرد: دوره تحول سازمان در سال ۱۴۰۰ با حضور دکتر جبلی، رئیس سازمان شروع شد و مهم‌ترین اقدامات تحولی در این معاونت، کنار هم قرار گرفتن باشگاه خبرنگاران، خبرگزاری صداوسیما و شبکه خبر بود. مسلما این ادغام تغییرات زیادی به همراه داشت که در تقسیم‌بندی گروه‌ها هم خود را نشان داد. به‌طوری که خبرگزاری که پیش از این پنج گروه داشت دارای ۴۵ گروه تخصصی شد و مسئولیت هر گروه به سردبیر، جانشین سردبیر، دبیران خبر وخبرنگارانی واگذار شد. البرزی عنوان کرد: ما به سمت تقسیم‌بندی نقطه‌ای موضوعی رفتیم؛ به طور مثال گروه اقتصادی به ۱۰گروه تبدیل شد و از آن گروه‌های انرژی، مسکن، اقتصاد کلان، بانک و بیمه، بازار و تجارت، تجارت خارجی، حمل‌و‌نقل، صنعت و معدن و... درآمد. یعنی ما گروه اقتصادی‌مان را نقطه‌ای کردیم که بتوانیم به صورت نقطه‌زنی موضوعات را پیگیری کنیم. وی با بیان این‌که این تقسیم‌بندی‌ها ممکن است در طول زمان افزوده یا ادغام شوند، گفت: موقعی که تقسیم‌بندی‌ها را انجام دادیم، می‌دانستیم که قابل تغییر هستند و به قول معروف ته آن را نبستیم. هرگاه دیدیم موضوعی وجود دارد که این گروه‌ها در پوشش آن به مشکل می‌خورند، گروه جدیدی را ایجاد کردیم. به‌عنوان مثال گروه فرهنگی در ابتدا شامل کتاب، سینما، هنر، رسانه، قرآن و معارف و میراث فرهنگی بود که به مرور هرکدام به زیرمجموعه‌های بیشتری تقسیم شدند. تشکیل گروه‌های مستقل دفاعی، رفاه و تامین اجتماعی، حوادث، انتظامی، شهر تهران و محیط‌زیست که پیش از این در گروه اجتماعی می‌گنجیدند نیز ما را به سمت دقت در موضوعات و پوشش وسیع آن‌ها سوق داد. مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما با اشاره به تغییراتی که در اداره کل اخبار خارجی رخ داد، افزود: با تشکیل گروه بین‌الملل، فضای سیاست خارجی و امور بین‌الملل تغییر کرد. پیش از این گروهی به نام رصد رسانه‌های بیگانه داشتیم که فقط رصد می‌کرد، اما در این دوره گروه رسانه‌های بیگانه را به گروهی عملیاتی و گروه امنیتی تبدیل کردیم که گروه امنیتی موضوعات امنیتی را پیگیری می‌کند. این تقسیم‌بندی کمک کرد تا موضوعات را تخصصی‌تر دنبال کنیم. 
 
تکیه بر اسناد بالادستی
البرزی بحث پیگیری اسناد بالادستی را یکی از اقدامات خبرگزاری در دوره تحولی برشمرد و گفت: در دوره تحولی معاونت سیاسی، همه گروه‌ها موظف شدند اسناد بالادستی خودشان را جست‌وجو و مطابق با آن جریان‌سازی کنند. در این مسیر سند‌هایی را پیدا کردیم که یا روی زمین مانده و نیمه‌تمام بود یا کاملا عملیاتی نشده بود. پرداختن به این اسناد برای ما، هم حائز‌اهمیت بود و هم دشوار، ولی جایگاه ما را در خبر ارتقا داد. به‌طور مثال اولین موضوعی که برای جریان‌سازی و پیگیری اسناد بالادستی در دست گرفتیم پیگیری صدور مجوز‌ها بود. قانونی که در مجلس تصویب شده بود، اما هنوز دستگاه‌ها آن را عملیاتی نکرده بودند و ما آن را پیگیری کردیم. در حین پیگیری به موارد سخت و پیچیده‌ای مانند صدور مجوز برای وکلا و روان‌شناس‌ها رسیدیم، ولی تا حصول نتیجه آن را ادامه دادیم. وی تغییر رویکرد ساختار خبرگزاری از مدیریت به سردبیری را گام مهمی در دوره تحول دانست و افزود: ما همه مدیریت‌های درگیر در محتوا را حذف کردیم و به سمت سردبیری بردیم. این اقدام باعث تمرکز بیشتر تحریریه‌ها به محتوا شد و عملا مدیران و سردبیران را به لایه اول تولید محتوا انتقال داد. به این ترتیب گفتمان اداری و مدیریتی به گفتمان سردبیری و رسانه‌ای تبدیل شد. 
 
ضریب‌دهی در میز «جرس»
مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما با اشاره به تشکیل میز «جرس» گفت: میز جرس که مخفف سه واژه جریان‌سازی، راهبردی و سیاست‌گذاری است، به موضوعات ضریب می‌دهد و دروازه‌بانی اخبار و تولیدات خبری را برعهده دارد. ما جریان‌سازی می‌کنیم و تصمیم می‌گیریم چه موضوعاتی روی آنتن باشد و چگونه به آن بپردازیم. جرس علاوه بر این‌که موضوع را در جدول پخش می‌چیند و تعیین می‌کند محتوا به پخش برسد، محتوا‌ها را هم رصد می‌کند و به خبرگزاری می‌دهد. همچنین متذکر می‌شود که این موضوع کار نشده و باید در اولویت قرار بگیرد. جرس سیاست‌گذاری هم می‌کند و می‌گوید این موضوعات باید دنبال شود تا آن جریان‌سازی رخ دهد. البرزی یکی از محاسن جرس و روند تولید خبر را کاهش اتلاف‌وقت دانست و متذکر شد: پیش از این، روند تأیید خبر زمانبر بود. با ادغام شبکه خبر در خبرگزاری، همه کنار هم هستند؛ یعنی از لحظه‌ای که گروه موضوعی را تایید می‌کند تا روی آنتن برود شاید چند دقیقه‌ای بیشتر طول نکشد و این اتفاق خودش را در بحران‌ها نشان می‌دهد. به‌طور مثال در موضوع هک جایگاه‌های عرضه سوخت این چرخه سرعت را بالاتر برد، چون گروه موضوع را خیلی سریع دریافت کرد و در چرخه جریان‌سازی قرار گرفت. وی با اشاره به تفاوت گزارش‌های موضوعی و رویدادی افزود: در گزارش‌های رویدادی ما و در تحریریه اخبار مکتوب داریم که در «جرس» مستقر است و بدون از دست دادن زمان به‌سرعت روی آنتن می‌رود، اما در گزارش‌های موضوعی زمان در اولویت نیست. 
 
روایت اول و برتر
مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما درباره بخش پژوهش گفت: این بخش پیش از این مستقل بود، ولی برای از بین بردن فاصله پژوهش و تولید به میان گروه‌ها رفته و پژوهشگران در میز‌های تخصصی مستقر شده اند که البته در صورت علاقه‌مندی می‌توانند در کنار پژوهش، تولید محتوا هم بکنند، مانند امید جلوداریان که پژوهشگر است و اکنون تولید بسته خبری زبان معیار را به‌عهده دارد. البرزی با اشاره به تلاش رسانه‌ملی برای دستیابی به روایت اول و روایت برتر در فضای خبری گفت: در روایت اول ما باید به مرجعیت خبری برسیم. اعتبار منبع خبر، اعتماد مخاطب، ضریب نفوذ رسانه و اثرگذاری رسانه، چهار مؤلفه مهم برای مرجعیت خبری در رسانه است که ما به آن توجه می‌کنیم، اما برای دستیابی به روایت اول، سرعت بسیار مهم است و به منبع خبر اعتبار می‌بخشد. در موضوع بنزین این اتفاق برای ما رخ داد و با زیرنویس شروع کردیم و اولین گزارش را بدون از دست دادن زمان روی آنتن بردیم. وی افزود: با اعزام خبرنگار به جایگاه‌های سوختگیری دست به اقناع مخاطب زدیم و در گام سوم یک گزارش زنده از پمپ‌بنزین‌ها گرفتیم و در گام چهارم برای اثرگذاری این گزارش مسئولان را به جایگاه آوردیم و موضوع را از آن‌ها مطالبه کردیم. این مسیر در مراکز استان‌ها به‌خوبی پیش رفت و قدردانی رئیس سازمان را هم با خود همراه کرد که در پیامی‌بابت حضور به‌موقع و سریع در صحنه و به دست گرفتن روایت اول و مؤثر در ماجرای سامانه‌های سوخت، از مراکز صداوسیمای استان‌ها قدردانی کرد و این حضور به‌موقع و هوشمندانه را مصداق عملیات قرارگاهی هم‌افزا به عنوان یکی از سرفصل‌های اصلی دوره تحول دانست. مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صداوسیما با اشاره به چشم‌انداز آینده خبرگزاری صداوسیما گفت: آینده خبرگزاری را در مرجعیت خبری و سرعت محتوایی می‌بینیم. خبرگزاری صداوسیما در جایگاه بزرگ‌ترین خبرگزاری صوتی و تصویری با حضور نیرو‌های متخصص باید ضریب نفوذش را هم در عرصه داخلی و هم فضای بین‌الملل بالا ببرد. اثرگذاری در ایجاد روایت اول و تأثیر بر مخاطب، افق آینده ما را ترسیم می‌کند ضمن این‌که در دوره تحول تا رسیدن به نقطه‌ای که مرجعیت خبری ما را تثبیت کند، راه را ادامه می‌دهیم. 
 
جریان‌سازی و نگاه تخصصی
واله نعمتیان، سردبیر گروه تخصصی نماز، قرآن و معارف اسلامی خبرگزاری صداوسیماست که سابقه ۲۷ساله در حوزه خبر دارد. او تخصصی‌شدن حوزه‌های خبری شکل‌گرفته در خبرگزاری صداوسیما در دوران تحول را یکی از وجوه تمایز قابل‌توجه این دوره با سنوات گذشته دانست و گفت: در گذشته تا این اندازه نگاه تخصصی به حوزه‌ها را شاهد نبودیم، اما اکنون با رویکردی که اتخاذ شده و البته جای بهترشدن هم دارد، شرایط بهتری برای پیگیری مطالبه‌محور موضوعات براساس اسناد بالادستی فراهم شده است. وی از هدفمندی گزارش‌های خبری مناسبتی نیز سخن گفت و افزود: به عنوان مثال، پیش از این اخبار تخصصی حوزه قرآن در تلویزیون بیشتر در بخش اخبار قرآنی شبکه قرآن پخش می‌شد، اما اکنون شاهدیم اخبار حوزه‌های تحصصی نماز، قرآن و معارف اسلامی‌به بخش‌های دیگر خبری هم تسری یافته و به‌شکل گسترده‌تری منتشر می‌شوند. نعمتیان ادامه داد: تغییر محسوس دیگری که ایجاد شده، توسعه ارتباطات برون‌سازمانی است. ما در این دوره تلاش کردیم مطالبه‌محور عمل و اسناد بالادستی را که در حوزه ما بیشتر برپایه سخنان و تأکیدات رهبر معظم انقلاب است به‌طور ویژه پیگیری کنیم. ما به‌طور خاص، جریان‌سازی در حوزه‌ها و موضوعات مختلف ازجمله مناسبت‌های مذهبی، برگزاری اجلاس نماز یا حفظ قرآن کریم را نیز دنبال می‌کنیم و برای‌مان مهم است که روایت اول را به دست بگیریم. سردبیر گروه تخصصی قرآن و معارف خبرگزاری صداوسیما با بیان این‌که تغییردادن ذائقه مخاطب در قبال گزارش‌های مناسبتی و مذهبی کار راحتی نیست، اما وقتی در طول مسیر ثمرات و برکات آن را می‌بینیم انگیزه پیدا می‌کنیم و امیدوارانه پیش می‌رویم، گفت: البته که هنوز با نقطه مطلوب، فاصله داریم. همه این رویکرد‌های تحولی باید به استان‌ها هم تسری پیدا کند. 

فرصت‌های نو برای دیده‌شدن همه
میترا لبافی که چندین سال است کارش با حوزه کتاب گره خورده، گفت: در معاونت سیاسی تغییرات زیادی رخ داد که مهم‌ترینش تخصصی‌ترشدن تحریریه‌های خبر است. برای نمونه، پیش‌ازاین ما اخبار علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ورزشی داشتیم؛ ولی در حال حاضر، توجه به زیرمجموعه‌ها بیشتر شده و به همین دلیل، خبر‌ها عمق پیدا کرده و گزارش‌های خبری برای موضوعات فرهنگی و هنری ریز شده. اگر پیش از این یک یا دو خبرنگار مسئولیت حوزه کتاب را برعهده داشتند، امروز حدود ۱۰ نفر در این گروه متمرکزند و به همین ترتیب، این اتفاق در سایر گروه‌ها هم جاری و ساری است. وجه مقایسه‌ای این دوران با گذشته را لبافی در آن دانست که در گذشته نیرو‌های زیادی در گوشه و کنار معاونت سیاسی در بخش‌های متفاوتی پراکنده فعالیت می‌کردند که امکان بروز استعداد‌ها و توانمندی‌های‌شان را به‌دلیل تقسیم‌بندی‌های شغلی نداشتند. برای نمونه، سهم کاری افرادی که در واحد‌هایی مانند پژوهش اخبار استان‌ها و اخبار خارجی بودند، مشخص بود؛ اما امروز توجه معاونت سیاسی به تولید برای آنتن و استفاده بهینه از افراد تحصیلکرده در گوشه و کنار معاونت سیاسی و حتی همکاران باشگاه خبرنگاران هم که ممکن بود فرصت حضور در صداوسیما را در درازمدت پیدا کنند یا حتی پیدا نکنند، این امکان را برای همه فراهم کرده است تا در خروجی آنتن مشارکت کنند. این اتفاق خوش‌یمن باعث شد این گروه هم گزارش‌های خبری تولید کنند و کارشان را در خدمت شبکه‌ها و برنامه‌های خبری قرار دهند. نکته دوم برای خود ما که اینجا بودیم و در بخش‌های خبری ۲۲، ۱۴ و ۲۱ گزارش تهیه می‌کردیم، این بود که کمتر پیش می‌آمد بتوانیم برنامه‌ای در شبکه خبرداشته باشیم یا همکارانی که در شبکه خبر بودند، باید در همان واحد‌ها همکاری می‌کردند. اکنون این هم‌افزایی خبرنگاران ایجاد شده است. 

موضوعات خبری را تا حصول نتیجه پیگیری می‌کنیم
مهم‌ترین ویژگی تحول در معاونت سیاسی را فرزاد آذری بقا در یک کلام خلاصه کرد: «سند تحول». او توضیح داد: این یعنی پیگیری‌ها در معاونت سیاسی در دوره تحول براساس قوانین و اسناد بالادستی صورت می‌گیرد؛ به این معنا که هر موضوعی که پیگیری می‌شود، در قوانین جاری کشور دیده شده و پیگیری‌ها برای انطباق اجراییات با این اسناد بالادستی انجام می‌شود. این رویه موجب شده فاصله تصمیم‌هایی که در اسناد بالادستی گرفته می‌شود، تا اجرای آن‌ها کمتر شود و پیگیری‌ها بر اسناد منطبق شوند. این خبرنگارباسابقه خبرگزاری افزود: یکی دیگر ازتغییرات اساسی این دوره پیگیری تا حصول نتیجه است؛ یعنی به‌جای این‌که یک خبرنگار پنجاه موضوع مختلف را پیگیری کند، یک موضوع را پنجاه بار پیگیری می‌کند تا به نتیجه برسد و تا وقتی که به نتیجه نرسد، این پیگیری‌ها ادامه پیدا می‌کند. ازدیگرسو، این اسناد بالادستی‌اند که موضوعات پیگیری ما را مشخص می‌کنند، نه سلیقه و نه حتی مسائل روزمره‌ای که اتفاق می‌افتد. برای مثال، در حال حاضر طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان درحال اجرا شدن است و ما از ابتدا ما در حال پیگیری هستیم. شاید تا الان بیش از صد گزارش در این باره تولید کرده و شاید بیش از ۲۰برنامه گفت‌وگومحوردراین باره کار شده‌است و تا حصول نتیجه ادامه پیدا خواهدکرد.