نوجوانان در معرض دودهای‌خانگی!

ما نمی‌دانیم مصرف دقیق سالانه انواع موادمخدر در کشورمان چه میزان است اما تقریبا با اطمینان می‌دانیم که سالانه بیش از سه میلیارد پاکت سیگار در ایران به ارزش حداقل ۶۰هزار میلیارد تومان دود می‌شود و به هوا می‌رود. البته این که از این دودها چه گروه‌های سنی بیشتر کام می‌گیرند نیز به‌روشنی بر ما معلوم نیست، ولی می‌دانیم سن مصرف این دودها سال به سال در کشورمان پایین آمده و اکنون باید بیش از همه دلواپس نوجوانان باشیم.

در دیداری که مسئولان دادستانی کل کشور و برخی از اعضای جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اخیرا داشته‌اند این نکات بار دیگر مورد توجه قرار گرفته و راه‌های پیشگیری از مصرف دخانیات مرور شده است به این امید که مصرف محصولات دودزا، سیری نزولی در پیش بگیرد و گروه‌های در معرض آسیب که کودکان و نوجوانان در صدر آن قرار دارند تا حد امکان مصون بمانند. با این حال اما آمارهای رسمی که شاید بازتاب دهنده همه حقیقت نیز نباشند، چندان امیدوارکننده نیستند، مخصوصا آماری که نشان می‌دهد نوجوانان به‌صورت عمده در خانه‌های‌شان در معرض دود سیگار و البته قلیان قرار دارند.

خانه ناامن

بسیاری از کشورها هنوز نتوانسته‌اند مثل ژاپن در محله‌های مختلف شهر، مکان مخصوص سیگار کشیدن تعبیه کنند و حرمت این حریم را سفت و سخت نگه دارند به‌طوری که سیگاری‌های ژاپنی و غیرژاپنی فقط در این محدوده‌ها سیگار دود می‌کنند. ما هم که یکی از همین کشورها هستیم به‌جز فضاهای سربسته مثل مترو، اتوبوس یا سالن‌های سینما و تئاتر در بقیه مکان‌های عمومی مجبور به تحمل دود دست دوم سیگار هستیم و حتی یافتن رستوران‌ها یا کافی‌شاپ‌های بدون دخانیات برای خیلی از ما دشوار است. در این میان افراد زیادی هستند که در چاردیواری خانه‌های‌شان نیز حریم امن سلامت ندارند و باید دود سیگار و قلیان را به اجبار استنشاق کنند. در جلسه‌ای که به‌تازگی در دفتر پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور برگزار شد، این گروه مورد توجه قرار گرفت و در مورد یک گروه سنی نیز به‌طور ویژه هشدار داده شد.
موضوع این است که «۲۴درصد نوجوانان کشورمان در منزل با دود دخانیات مواجهه دارند» که تقریبا معادل یک‌چهارم نوجوانان یعنی یک نفر از هر چهار نفر است. این وضعیت معلوم است که مستقیم و غیرمستقیم بر دیدگاه‌ها و رفتار نوجوانان اثر می‌گذارد و با شانس بالا، احتمال گرایش آنها به دخانیات را افزایش می‌دهد.

آموزشی که نیست

درباره این موضوع که چرا افراد کم سن و سال به مصرف دخانیات گرایش پیدا می‌کنند تا به حال پژوهش‌های زیادی انجام شده که با دلایل گرایش به مواد مخدر مشابهت‌های زیادی دارد. در یکی از این تحقیقات که آیت بختیاری فر، جامعه‌شناس راوی آن است، ذکر شده که « تفریح و لذت جویی، فرار از مشکلات، بیکاری و دسترسی آسان» در تمایل افراد به مصرف دخانیات نقش عمده دارد.

در مورد این که چه عواملی می‌تواند نقش سپر محافظت کننده در برابر گرایش به دخانیات و نیکوتین را بازی کند نیز تحقیقات متعددی انجام شده که این جامعه‌شناس آنها را اینچنین توصیف می‌کند: «احساس آسایش و احترام، گرایش‌های دینی، دلبستگی به خانواده و ارتباط نداشتن با افراد مصرف‌کننده».

ارتباط نداشتن با مصرف‌کنندگان دخانیات البته موضوعی کلیدی است که رابطه معناداری با آمار ۲۴درصدی نوجوانانی دارد که در منزل‌شان سیگار دود می‌شود. به این ترتیب که باید این گروه از نوجوانان را که الگوهای عملی را مقابل دیدگان خود دارند به تعبیر بختیاری فر، «افراد غیرسیگاری در معرض خطر» بدانیم، کسانی که هرگونه لغزش یا مستعد شدن فضا می‌تواند از آنها سیگاری‌های جدید بسازد. به همین علت است که دکتر زهرا حسامی، پژوهشگر حوزه دخانیات به جام جم توضیح می‌دهد راه نجات این افراد در جدی گرفتن آموزش است. او می‌گوید: «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات به آموزش، نقش محوری داده اما چون این قانون اجرا نمی‌شود، شناخت مردم و مسئولان از محتوای قانون ناچیز است و درنتیجه آموزش نیز فراموش می‌شود».
در این میان اما نباید از تفسیر محمدتقی دبیری، کارشناس حوزه دخانیات نیز غافل شد که می‌گوید: «بخشی از چالش گرایش افراد کم سن و سال به دخانیات به زشتی‌زدایی از مصرف سیگار در برخی فیلم‌ها و سریال‌ها برمی‌گردد»، موضوعی که در واقع به تولید آزادانه الگوهای نامناسب برای جامعه به‌ویژه گروه‌های در معرض آسیب اشاره دارد.

این قلیان نابه‌کار

هر چه از سیگار می‌گوییم از قلیان باید بیشتر بگوییم مخصوصا که آمارهای رسمی در کشورمان می‌گوید سالانه بیش از۶۰هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات (که بخشی از آن در قالب قلیان دود می‌شود) در کشورمان جان می‌بازند و اگر با همین فرمان حرکت کنیم تا ۱۰سال آینده این رقم به ۲۰۰هزار قربانی می‌رسد. به محاسبات بانک جهانی و سازمان جهانی بهداشت نیز که رجوع کنیم هر دو گفته‌اند« دو ، سه برابر مبلغی که خرج خرید دخانیات می‌شود، باید برای درمان بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار و قلیان هزینه کرد» که این رقم در مورد کشور ما می‌تواند تا رقم هولناک ۱۸۰هزار میلیارد تومان در سال هم افزایش یابد.اما در ازای این همه هشدار و عدد و رقم گویا، ما چه کرده‌ایم جز تماشای آنچه روی می‌دهد؟ مثلا ما نشسته‌ایم که از سال ۹۰ تا ۱۴۰۰ افزایش زنان مصرف کننده قلیان(۱۸سال و بالاتر) در ایران تا ۵۷درصد و تعداد مردان مصرف کننده قلیان و تنباکو تا ۱۷.۸درصد رشد کند. طی یک دهه در واقع مسئولان ما که قانون مبارزه با دخانیات را اجرا نمی‌کنند و خانواده‌های ما که نه از قانون خبر دارند و نه وقعی به تاکیدات آن می‌نهند هر دو دست روی دست گذاشته‌اند تا طی یک دهه سونامی مصرف قلیان شکل بگیرد، ابزاری که دودی با ۷۵۰۰ماده سمی تولید می‌کند. اکنون نیز گویی باز نشسته‌ایم و بی‌اعتنا به سرنوشت نسل نو، پشت‌سر هم دود می‌کنیم و دود می‌کنیم در حالی که دست‌کم ۲۴درصد نوجوانان ما در معرض دود مستقیم سیگار آن هم درست در خانه‌های خود قرار دارند. آیا هنوز زنگ هشدار در مورد تبعات این اتفاق برای ما به صدا درنیامده است؟

روزنامه جام جم