دو گمانه درباره اعتراضات مصر

به‌‌دنبال آن بود که گروه‌های اسلامگرا به‌خصوص اخوان‌المسلمین موفق شد قدرت را در مصر در قبضه خود بگیرد. آنها علاوه بر کرسی‌های مجلس توانستند ریاست‌جمهوری را هم به‌دست بگیرند، اما بعد از گذشت یک‌سال نظامیان به رهبری عبدالفتاح السیسی در این کشور کودتا کردند و با کنار زدن محمد مرسی که رئیس‌جمهور منتخب مردم مصر بود قدرت را به‌دست گرفتند‌‌. از همان زمان گرچه اسلامگرایان سرکوب شدند، اما موج اسلام‌خواهی هرگز در کشور مصر خاموش نشد و همچون آتش زیر خاکستر باقی ماند.
اعتراضات جمعه‌شب در مصر شاید رنگ و لعاب اسلامی نداشته باشد یا کمتر داشته باشد، اما در همان حال بیانگر نارضایتی عمیق مردم مصر از وضعیت موجود در این کشور بوده و نشان می‌دهد که بخش اعظمی از این نارضایتی ریشه‌های اسلامی دارد و همچنان به دنبال راهی برای آشکار شدن و بروز و ظهور است‌. اینک با گذشت شش سال از آن تاریخ، به‌طور همزمان شاهد تظاهرات مردمی در چند شهر مصر بخصوص قاهره و اسکندریه هستیم که در نوع خود پدیده متفاوتی است. برخی گمانه‌ها حکایت از آن دارد که برخی رقبای السیسی از طریق بخش امنیتی این تظاهرات را پشتیبانی کرده است. مدتی است شخصی به نام محمدعلی که او نیز ممکن است به بخش امنیتی و پلیس وابسته باشد؛ مردم مصر را تحریک می‌کند تا به خیابان‌ها بریزند و علیه السیسی تظاهرات کنند.
این تظاهرات ساعاتی بعد از خروج ژنرال السیسی از مصر و عزیمت وی به نیویورک صورت گرفته است و می‌تواند این گمانه را تقویت کند که عده‌ای در داخل دولت عمیق مصر با السیسی اختلافاتی دارند و در‌صدد برکناری او هستند. به عبارتی دیگر اختلافات درونی هیات حاکمه در مصر فرصت غیبت السیسی و سفر او به نیویورک را غنیمت شمرده و قصد داشته باشد با عدم سرکوب معترضان و میدان دادن به این‌گونه اعتراضات راه را برای حذف او و جایگزین کردن فرد دیگری که مورد وثوق ارتش باشد هموار سازد.
با این حال باید توجه داشت که طی سال‌های گذشته همواره طرفداران اخوان‌المسلمین به‌رغم همه فشارها و سرکوب‌ها هرگز دست از اعتراضات خود نکشیدند و به‌خصوص در شبکه‌های مجازی و در خارج از کشور مصر آنها همواره بر مخالفت خودشان با نظامیان کودتا‌گر تاکید داشته و خواستار احیای حقوق‌شان بودند. به همین دلیل می‌شود گفت ادامه تلاش‌های مستمر آنها نقشی غیر‌مستقیم در پس‌زمینه همین اعتراضات کنونی داشته باشد و حال با به وجود آمدن نوعی شکاف و
دو دستگی در هیات حاکمه مصر فرصت پیدا کرده است تا خود را نشان دهد‌.
سرکوب شدید اخوان‌المسلمین در میادین النهضه و رابعه بسیاری از خانواده‌های آنها را داغدار کرد و در مجموع می‌شود گفت بقایای اخوان‌المسلمین در مصر یک جمعیت چند میلیونی را تشکیل می‌دهند که طی سال‌های گذشته هرگز دست از مخالفت با ارتشبد السیسی برنداشته‌اند‌.
حال شاید اعتراضات در ظاهر رنگ و بوی اسلامی نداشته باشد، اما باید توجه داشت چیزی که این اعتراضات را با مخالفت‌های گروه‌های اسلامگرا پیوند می‌دهند تاکید مشترک آنها بر برکناری السیسی است. بافت فرهنگی و دینی مردم مصر به گونه‌ای است که همچنان نیروهای اسلام‌خواه در این کشور دارای پتانسیل نیرومندی بوده و مترصد اوضاع هستند‌. از این رو هر اتفاقی از نوع اعتراضات جمعه شب می‌تواند کمک کند تا مانند جرقه‌ای یک آتش زیر خاکستر را روشن سازد و با میدان کشاندن گرو‌ه‌های اسلام‌خواه یک‌بار دیگر تحولات مصر را به سمت جدیدی هدایت کند.

مجتبی امانی
رئیس پیشین نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در قاهره