ماجرای یک شورای عالی

اعضای شورا چه کسانی‌اند؟
شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مرکب از دو نوع اعضاست؛ اعضایی که به سبب جایگاه حقوقی‌شان عضو این شورا هستند. وزیر ارشاد، رئیس سازمان صداوسیما، مسؤول نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها، روسای کمیسیون‌های فرهنگی، بهداشت و آموزش مجلس شورای اسلامی و حتی خود شخص رئیس‌جمهور از اعضایی محسوب می‌شوند که به دلیل مسؤولیت نهادی که بر عهده دارند به عضویت شورا درآمده‌اند. به‌جز این افراد، افرادی هم وجود دارند که عضو حقیقی محسوب می‌شوند و مهم نیست چه مسؤولیتی دارند. دو نفری که در مقدمه گزارش بحث‌شان شد و گویا به جلسه اخیر تشکیل نشده شورا در سال جدید هم دعوت نشده‌اند در زمره افراد و اعضای حقیقی شورا محسوب می‌شوند.
بعد از 5 ماه
برای اطلاع از عملکرد و وضعیت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، شاید آرشیو مصوبات و جلسات شورا، گزینه مناسبی برای بررسی باشد. طبق این لیست، آخرین جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مربوط به 11 دی97 است. جلسه‌ای که البته موضوع اصلی آن هم انتخاب دبیر جدید شورا بوده است. با این احتساب اگر این جلسه را هم در نظر نگیریم، آخرین جلسه به تاریخ 17مهر سال گذشته بازمی‌گردد.
بدون رئیس‌جمهور هرگز!
به عبارت ساده‌تر، مهم‌ترین قرارگاه فرهنگی کشور حدود پنج ماه یا به عبارت دیگر حدود هفت ماه است که هیچ جلسه‌ای نداشته است. در مقام مقایسه شاید بد نباشد بدانیم در دی ماه 96 تا اردیبهشت 97 نشان می‌دهد که شورا دو جلسه برگزار کرده است. اطلاعات ما در جام‌جم حاکی از علاقه شدید آقای رئیس‌جمهور برای حضور در این جلسات است. اتفاقی که نفس آن می‌تواند یک اتفاق مبارک تلقی شود. با این حال ظاهرا همین نقطه قوت هم در سال‌های اخیر تبدیل به چشم اسفندیار شورا شده است. فارغ از بعضی از اختلافات آقای رئیس با بعضی اعضای شورا مانند نمونه‌ای که شرحش در بالا رفت، مشغله‌های متعدد نفر اول دستگاه اجرایی کشور خود مانع مهمی برای تشکیل این جلسات شده است. با این اوصاف به نظر می‌رسد جناب رئیس‌جمهور علاقه‌ای ندارد که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بدون حضور او تشکیل جلسه داده یا مصوبه‌ای را تصویب کند.
چاره چیست؟
فارغ از همه اختلافات درونی که در هر سازمان و نهادی وجود دارند سؤال اساسی آنجاست که اگر رئیس‌جمهور واقعا زمان کافی برای برگزاری مرتب این جلسات ندارد؟ آیا باید منتظر ماند تا وقت نفر اول دستگاه اجرایی کشور خالی شود و در ادامه، برنامه‌ریزی برای برگزاری جلسه شورایی در این جایگاه شود؟ آیین‌نامه داخلی شورا برای چنین مساله‌ای هم تدبیر لازم را اندیشیده است. مهم‌ترین اعضای شورا را می‌توان سران سه قوه دانست. هرچند رئیس جمهور در مقام رئیس قوه مجریه، رئیس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم محسوب می‌شود اما طبق آیین‌نامه، روسای قوای مقننه و قضاییه به ترتیب نایب‌های اول و دوم آقای رئیس محسوب می‌شوند. به بیان ساده‌تر، علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نایب اول و صادق آملی لاریجانی (تا همین چند وقت قبل) و سیدابراهیم رئیسی از زمان نصب در ریاست قوه قضاییه نایب‌رئیس دوم شورا محسوب می‌شوند. روی دیگر این صحبت‌ها به آن معناست که این نواب می‌توانند پیگیری و مطالبه برگزاری مرتب و منظم جلسات را داشته باشند.
برادران غایب
اینجاست که مشکل دیگری بروز می‌کند. اعضایی که در کنار رئیس‌جمهور به عنوان مهم‌ترین اعضای شورا محسوب می‌شوند خودشان در زمره اعضای نامنظم قرار گرفته‌اند. علی لاریجانی، رئیس مجلس و نایب‌رئیس اول شورا از ده جلسه گذشته در 9 جلسه غایب بوده است. تنها حضور دکتر لاریجانی در ده جلسه گذشته به جلسه یازدهم دی‌ماه سال گذشته باز‌می‌گردد که قرار بوده دبیر جدید شورا انتخاب شود. صادق آملی لاریجانی(رئیس سابق قوه قضاییه) که در دوران مسؤولیتش در دستگاه قضا، نایب‌رئیس دوم شورا محسوب می‌شده هم کارنامه متفاوتی ندارد و در ده جلسه گذشته شورا هیچ حضوری نداشته و کلا غایب بوده. با این احتساب ظاهرا امید این‌که نواب رئیس باید محل تاثیر باشند هم چندان نزدیک به واقعیت نیست مگر این‌که رئیس جدید قوه قضاییه سیره دیگری در پیش بگیرد.
امضا نمی‌کنم!
درست است که بخشی از وظایف شورا ناظر به برگزاری جلسات و حضور اعضای حقیقی و حقوقی آن و تصویب تصمیم‌های اتخاذ شده است اما در زمان برگزار نشدن این جلسات هم باید فرآیندهای اداری و قانونی آن انجام گیرد. یکی از این امور، امضا و ابلاغ مصوباتی است که در جلسات گذشته شورا به تصویب اکثریت اعضا رسیده‌اند. رئیس‌جمهور در مقام ریاست شورا باید این مصوبات را امضا و برای اجرا به دستگاه‌های مربوط اجرایی ابلاغ کند. ظاهرا کمیت این بخش قضیه هم لنگ است. حدود ده مصوبه از مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی توسط آقای رئیس‌جمهور امضا نشده‌اند. مصوباتی که بعضا از تصمیم‌های مهم شورا هم محسوب می‌شوند. تعدادی از مصوبات مربوط به سند نقشه جامع علمی کشور و تغییرات جدید در اساسنامه سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان از جمله مهم‌ترین این مصوبات محسوب می‌شوند.
اصلاح ساختار شورا چاره‌ساز است؟
بخشی از موارد تشریح شده در بندهای قبل شاید ادعای بعضی منتقدان را به ذهن متبادر کند که خروجی‌ها و مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با ساختار فعلی خود، تضمین اجرایی چندانی ندارد. این‌که آیا چنین نقدی تا چه درست است یا نه، شایسته تامل بیشتری است، روند فعلی اما گویای این است که ظاهرا پیش و بیش از ساختار،‌ نقد را باید به بعضی از مهم‌ترین اعضای شورا وارد دانست که در جایگاه مهم‌ترین قوای حاکمیتی نظام یا به اهمیت عضویت در شورایی در این سطح واقف نیستند یا این‌که محلی از اعراب برای شورا قائل نیستند. به نظر می‌رسد حل این مشکل، مقدم بر اصلاح ساختار شوراست.

ستادی که شورا شد
بهار 1359 بود. هنوز حال و هوا و التهابات انقلاب و وقایع سیاسی نخوابیده بود که پیام منتشر شده از امام خمینی(ره) خیلی‌ها را متعجب کرد. امام در همان اولین ساعات پس از تحویل سال در فروردین 59 و اولین روز عید با انتشار پیامی خواستار انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر کشور و تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب شده بود. 85 روز بعد بود که پس از دیدار مقدماتی شورای انقلاب با بنیانگذار جمهوری اسلامی و در ادامه هم برچیده شدن دفاتر گروهک‌های مختلف سیاسی در دانشگاه‌ها، با دستور امام خمینی(ره) سنگ بنای جایگاهی گذاشته شد که امروز به نام شورای‌عالی انقلاب فرهنگی شناخته می‌شود: «ستاد انقلاب فرهنگی.»
وظیفه ابتدایی ستاد انقلاب فرهنگی، تعیین سیاست‌ها و خط مشی‌های کلی فرهنگی در دانشگاه‌ها بود. با این حال در شهریور سال ۶۲ با توجه به نظر امام(ره) مبنی بر لزوم ترمیم و تقویت ستاد و به خصوص حضور مسؤولان اجرایی در آن و به دنبال نامه رئیس‌جمهور وقت (آیت‌ا... خامنه‌ای)، امام(ره) طی نامه‌ای به پیشنهاد رئیس‌جمهور مبنی بر ترمیم و تکمیل ستاد انقلاب فرهنگی پاسخ دادند و از این تاریخ ستاد با ترکیب جدید به فعالیت خود ادامه داد. نخست‌وزیر، وزرای فرهنگ و آموزش عالی و فرهنگ و ارشاد اسلامی از کسانی بودند که به ترکیب اضافه شدند. در سال 63 با فرمان امام(ره)، نقش‌های شورا هم گسترده‌تر شد: «خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه‌دار غرب مبارزه کرد.» تکمیل و تصحیح این مرتبه ستاد توسط امام خمینی(ره)، تبدیل همان مسیری است که در ادامه توسط حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای هم پیگیری شد تا جایی که این شورا از دید رهبر انقلاب به عنوان قرارگاه اصلی فرهنگی کشور معرفی می‌شود.

محمدصادق علیزاده

فرهنگ و هنر