هجوم به‌بازار‌شام در‌غیاب ایران

ایران همانند مرحله جنگ داخلی سوریه از جمله نخستین کشورهایی بود که آمادگی خود را برای مشارکت در فرآیند بازسازی سوریه اعلام کرد. براساس برخی گزارش‌ها که رسانه‌های خارجی منتشر کرده‌اند، ایران هشت میلیارد دلار در این زمینه اختصاص داده، در حالی که عربستان و ترکیه به عنوان رقبای ایران قصد دارند سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در دوران بازسازی سوریه انجام دهند. پیش از جنگ داخلی سوریه، ایران سرمایه‌گذاری‌های مهمی در حوزه نیروگاه‌های برق و همچنین صنایع خودرو در این کشور انجام داده بود. با این‌که عربستان و ترکیه مبالغ بالایی برای سرمایه‌گذاری در بازسازی ترکیه در نظر گرفته‌اند، اما ترجیح دولت سوریه بر سرمایه‌گذاری‌های ایران است و این واقعیت، ایران را در سوریه بعد از جنگ نسبت به سایر کشورها در موقعیت مناسبی قرار داده است.
عدنان محمود، سفیر سوریه در ایران هم با مهم توصیف کردن توافق اقتصادی و تجاری برای دو کشور گفته است: طبق توصیه بشار اسد، باید به شرکت‌های ایرانی در فرآیند بازسازی سوریه اولویت داده شود. براساس برخی اخبار، تقریبا 180 شرکت ایرانی قصد دارند در سوریه کارخانه مصالح ساختمانی برای شرکت در بازسازی کشور پس از خرابی‌های جنگ بسازند.
با این حال، روند تصمیم‌گیری‌ها برای مشارکت ایران در بازسازی سوریه راضی‌کننده نیست.

حجم پایین تجارت 2 کشور
واردات ایران از سوریه در 9 ماهه امسال سه میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 62 درصد کاهش نشان می‌دهد. در هشت‌ماهه سال گذشته ایران هشت میلیون دلار کالا از سوریه وارد کرده بود.
ایران در 9 ماهه اول امسال 116 میلیون دلار کالا به سوریه صادر کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 40 درصد کمتر شده است. بررسی مبادلات تجاری تهران- دمشق نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۹ بالاترین میزان مبادلات دو کشور به ۵۴۵ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار رسید که از این رقم سهم ایران ۹۴ درصد و بقیه مربوط به طرف سوری بود. آغاز جنگ داخلی در سوریه باعث شد مبادلات دو کشور در سال ۱۳۹۳ تا حوالی صد میلیون دلار نیز کاهش یابد. سوریه رتبه 86 کشورهای صادرکننده کالا به ایران و رتبه 27 کشورهای واردکننده کالا از ایران است. حجم مبادلات تجاری دو کشور در 9 ماهه سا ل 1396 حدود 204 میلیون دلار بود که با کاهش 41 درصدی در سال جاری مواجه شده و به 119 میلیون دلار رسیده است. هرچند سهم سوریه از تجارت ایران رقم کوچکی است، اما ایران همواره جزو شرکای اصلی تجاری سوریه بوده است. اقلام عمده صادراتی ایران به سوریه شامل روغن‌های سبک، آرد گندم، مکمل‌های دارویی، هادی‌های برقی، شیر خشک صنعتی به شکل پودر، مخمرهای فعال، اوره، بوتان، پروپان، شیرآلات بهداشتی و آنتی‌سرم‌ها می‌شود. اقلام عمده وارداتی ایران از سوریه نیز شامل روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، قراضه و ضایعات باتری، اسیدهای چرب، پلی اورتان‌ها، پارچه، مصنوعات پلاستیکی و ورقه‌های داغ‌زنی است.
این آمار نشان می‌دهد حجم تجارت خارجی ایران و سوریه روند نزولی دارد و قطعا راضی‌کننده نیست.

استفاده از پیمان‌های پولی
شرط گسترش روابط تجاری ایران و سوریه در سطح بخش خصوصی، رفع موانع نقل و انتقال پول و روابط بانکی است. انعقاد پیمان دوجانبه پولی میان ایران و سوریه از مدت‌ها قبل مطرح شده اما تاکنون عملیاتی نشده است. در این زمینه حسن دانایی فرد، دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق و سوریه اعلام کرده است: آماده استفاده از پول‌های ملی و تأسیس بانک مشترک با سوریه هستیم.
دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق و سوریه با انتقاد از حجم تجاری دو کشور گفت: باید بانک مشترک بین ایران و سوریه داشته باشیم و ظرفیت تجاری دو کشور بسیار بیش از رقم فعلی است و باید از آنها استفاده کنیم.

نقش بخش خصوصی ایران
در بازسازی سوریه قطعا بخش خصوصی ایران نقش مهمی دارد، اما ایران و سوریه هنوز اتاق بازرگانی مشترک ندارند.
اتاق بازرگانی ایران در دو سال گذشته اقدام به تشکیل ستاد بازسازی سوریه در زمینه‌های مختلف خدمات فنی و مهندسی، برق، صنعت، کشاورزی و ... کرده و به دنبال آن است تا روابط اقتصادی در این زمینه‌ها توسعه بیشتری داشته باشد.
بخش خصوصی ایران ظرفیت فعالیت در زمینه خدمات فنی و مهندسی از جمله بخش‌های جاده‌سازی، پل‌سازی و احداث واحدهای مسکونی و همچنین سیستم تصفیه آب، صنایع غذایی، پتروشیمی، معدن، لوازم خانگی، سیمان و حمل‌ونقل را دارد.
با وجود تمایل اتاق بازرگانی ایران، اما هنوز فرآیند تشکیل اتاق مشترک ایران و سوریه به نتیجه نرسیده است.

ظرفیت‌های بدون استفاده
ایران و سوریه با وجود داشتن توافق‌نامه تجارت آزاد، اما از این ظرفیت استفاده نکرده‌اند. به‌جز چند کالای مهم میزان تعرفه‌های گمرکی بین ایران و سوریه 4 درصد است. روابط بانکی و مشکل انتقال پول از دیگر مشکلات پیش‌روی روابط تجاری دو کشور است. برخی فعالان اقتصادی، پیشنهاد تشکیل بانک مشترک ایران و سوریه را مطرح کرده‌اند.

توان بالای بخش خصوصی برای بازسازی سوریه
دکتر حسین سلاح ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران از تشکیل شورای مشترک ایران و سوریه خبر داد و گفت: اتاق بازرگانی ایران قصد دارد به‌صورت سازمان‌یافته و منسجم توان و تجربه خود را برای بازسازی سوریه به کار بگیرد و نقش موثری در این زمینه ایفا کند.
وی به ظرفیت بزرگ اقتصاد سوریه اشاره کرد و افزود: اکنون اعضای شورای ایران و سوریه رفت و آمدهای زیادی به این کشور برای به نتیجه رسیدن مذاکرات خود دارند و به‌زودی یک هیات بلندپایه اقتصادی همراه معاون اول رئیس‌جمهور به سوریه سفر خواهد کرد.
به گفته این فعال اقتصادی، با توجه به آسیب جدی و عمیقی که از یک جنگ طولانی به اقتصاد سوریه وارد شده، تقریبا همه زیرساخت‌ها و بخش‌های عمرانی این کشور نیاز به بازسازی دارد و بخش خصوصی ایران می‌تواند در این مورد نقش مؤثری ایفا کند.
سلاح ورزی در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که بخش خصوصی ایران در کدام حوزه‌های اقتصادی کشور سوریه می‌تواند وارد شود، تصریح کرد: طرح‌های راه سازی، پل‌سازی، صنعت ساختمان و موارد وابسته مانند فولاد، سیمان، کاشی و سرامیک، تأسیس و تعمیر مراکز بهداشتی و درمانی و تأسیسات آب و برق از جمله مواردی است که بخش خصوصی روی آن تحقیق کرده و قصد دارد با برنامه به آن ورود کند.
وی اضافه کرد: صنعت احداث و مهندسی موضوع دیگری است که بخش خصوصی به‌صورت ویژه قصد دارد در سوریه اجرا کند و تجربه‌های خوبی در این زمینه کسب کرده است.
نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران از تشکیل اتاق مشترک ایران و سوریه تا یک سال آینده خبر داد و گفت: اگر میزان همکاری‌های اقتصادی ایران و سوریه زیاد باشد پس از فعالیت یک‌ساله شورا، اتاق بازرگانی مشترک تشکیل خواهد شد.
این فعال اقتصادی تاکید کرد: برای این‌که بتوانیم با کشور سوریه همکاری اقتصادی داشته باشیم، باید چند موضوع حل‌وفصل شود که مهم‌ترین آنها، ارتباطات پولی و بانکی، حمل‌ونقل و مسائل گمرکی و تعرفه‌ای است. برای حل این موضوع راهکارهایی از سوی اتاق بازرگانی ایران ارائه‌شده و امیدواریم پس از مذاکرات با مقامات این کشور به نتیجه برسد.

سطح روابط اقتصادی نسبت به سطح روابط سیاسی بسیار اندک است
کیوان کاشفی، رئیس شورای بازرگانی ایران و سوریه از بازسازی سوریه به دست جوانان ایرانی خبر داد و گفت: پس از برقراری آرامش در کشور سوریه بخش خصوصی ایران به فکر بازسازی این کشور افتاد و بررسی‌هایی را در این زمینه انجام داد.
وی به روابط سیاسی و اجتماعی ایران و سوریه اشاره کرد و افزود: با توجه به نزدیک بودن روابط سیاسی ما و این کشور به فکر توسعه روابط اقتصادی نیز افتادیم که به نظر می‌رسد یک حلقه مفقوده در روابط بین‌المللی ما محسوب می‌شد. سطح روابط اقتصادی ما نسبت به سطح روابط سیاسی بسیار اندک است.
کاشفی با تاکید بر اینکه برای شروع فعالیت ابتدا شورای مشترک بازرگانی تشکیل دادیم و به زودی اتاق مشترک راه‌اندازی خواهد شد، گفت: به دلیل اینکه فعالیت اقتصادی ایران و سوریه بسیار اندک بود و شرکت‌های قوی با هم مراوده‌ای نداشتند تصمیم گرفتیم ابتدا یک شورا و کمیته تشکیل شود و ظرف مدت شش تا هشت ماه اتاق مشترک راه‌اندازی شود.
وی اضافه کرد: در این راستا کمیسیون اقتصادی شکل گرفت و تشکل‌های تخصصی مانند احداث، برق، خدمات فنی و مهندسی، لوازم ساختمانی و مواد غذایی اعلام آمادگی کردند که در این کشور حضور یابند.
اتاق بازرگانی ایران هم بر اساس اولویت تشکل‌ها را انتخاب کرد و به‌این ترتیب اعضای کمیته مشترک معرفی شدند.
رئیس شورای ایران و سوریه از مذاکرات دو هفته پیش هیات تجاری ایران با مقامات این کشور گفت و ادامه داد: اتاق بازرگانی سوریه هم ده تاجر سوری را برای همکاری با ایران معرفی کرد تا تاجران بتوانند فعالیت مداومی باهم داشته باشند و اتاق بازرگانی تشکیل شود.
کاشفی با تاکید بر اینکه برای حضور تاجران ایران در سوریه سه کار مهم را پیگیری می‌کنیم، تصریح کرد: حمل‌ونقل، مبادلات بانکی و راه‌اندازی دوباره خطوط هوایی بین دو کشور از جمله مواردی است که اتاق بازرگانی ایران پیگیری می‌کند. در بحث حمل‌ونقل اکنون کالاها یا از طریق خاک ترکیه به سوریه می‌رود یا از مسیرهای دریایی که هزینه هر کانتینر حدود چهار هزار دلار می‌شود که ما به دنبال ترانزیت از طریق خاک عراق هستیم که منجر به کاهش هزینه‌ای بالغ بر 2800 دلار در هر کانتینر است. عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران گفت: یکی از برنامه‌هایی که آقای ظریف وزیر امور خارجه ایران در سفر به عراق قرار است پیگیری کنند همین موضوع است و امیدواریم که به نتیجه برسد.
وی به موضوع تبادلات بانکی اشاره کرد و افزود: فعلاً صرافی‌های دو کشور برای مبادلات پولی معرفی شدند. این در حالی است که مقامات سوری به دنبال تأسیس بانک‌های ایرانی در خاک کشور خود هستند و این موضوع نیز در برنامه ما قرار دارد.

خرید یک ساختمان برای تجار ایرانی
برقراری و راه‌اندازی خطوط هوایی دو کشور موضوع دیگری بود که کاشفی به آن اشاره کرد. وی معتقد است اکنون که آرامش در سوریه برقرار شده باید همه شرکت‌های هواپیمایی در این مسیر تردد داشته باشند.
کاشفی تصریح کرد: تقریبا همه اقدامات اتاق بازرگانی برای افزایش حجم تجارت با سوریه نهایی شده و یک ساختمان 10 طبقه در این کشور در نظر گرفتیم که به زودی خریداری می‌شود تا شرکت‌های ایرانی بتوانند خیلی زود فعالیت خود را در این کشور آغاز کنند.
وی به بیان پیشینه کشور سوریه در زمینه تجارت پرداخت و گفت: یکی از رقبای اصلی ما در بازار عراق کشور سوریه بود و این نشان‌دهنده فعالیت تجار قوی در این کشور است.
عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران با توجه به اظهارنظر مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه اگر نیروهای ایرانی سوریه را ترک نکنند هیچ کمکی برای بازسازی سوریه نمی‌پردازیم، اشاره و تصریح کرد: رجزخوانی‌های سیاسی آمریکا با شروع فعالیت اقتصادی ایران به پایان خواهد رسید. مردم و دولت سوریه از جوانان ایرانی ممنون هستند که هشت سال در مقابل کفار جنگیدند و در این شرایط ایران مقدم‌تر از کشورهای دیگر برای حضور در مباحث اقتصادی است.