مانیل یعنی جای نیلوفر

در بین این مناطق اما حضور تاریخی ایرانیان در شرق دور، به‌خصوص جنوب شرق آسیا تاثیر‌گذار‌تر و پر‌شمار‌‌تر بوده است، چه این‌که این حضور منشأ برکات بیشمار و تاثیر‌گذاری‌های کلیدی شد که تا کنون نیز ادامه دارد. اهمیت و عمق این نفوذ فکری-فرهنگی تا آنجاست که بررسی آن در جنوب شرق آسیا حتی به شکل مرور آنها، نیازمند وارسی جداگانه هر کشور در گزارشی جداگانه است؛ به عنوان مثال حضور خاندان مازندرانی و قمی در تایلند باعث شد که همچنان پست‌های کلیدی دربار این کشور در دستان نواده‌های آنان حتی در قرن 21 باشد.
آنچه در این گزارش به آن می‌پردازیم، تاثیر حضور ایرانیان در فیلیپین و قرابت‌های تاریخی دو کشور است.
حضور ایرانیان در هر نقطه‌ای، بیشتر تاثیر‌گذار بوده است تا تاثیر پذیر، این خصوصیت نه از سر غرور ایرانیان که مبتنی بر فرهنگ و درونمایه غنی آنان بوده است؛ حضور ایرانیان در مجمع الجزایر فیلیپین نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. اندیشمندان تاریخ، حضور ایرانیان را در فیلیپین، مربوط به یکهزار سال گذشته می‌دانند که حضور آنها همچنان در این کشور حس می‌شود.
محققان، مسیر آغازین این حضور را هند‌و‌چین عنوان کرده‌اند. آنان اذعان دارند که ایرانیانی که در هند ساکن شدند و فرهنگ خود را به آنجا بردند، پس از چندین سال وارد مراوده‌های تجاری- فرهنگی با مناطق غربی چین شدند و از پس آن، قدم به جنوب شرق آسیا گذاشتند.
آمیخته شدن آنان با فرهنگ هندو‌ها به واسطه اسکان آنان در این منطقه باعث شد تا جنوب شرقی‌ها که فرهنگشان به شکل مستقیم تاثیر گرفته از هندی‌ها بود، بهتر با ایرانیان ارتباط برقرار کنند.
از طرفی بکر بودن این مناطق و حضور دو تمدن قوی در سراسر این قلمرو آبی-خاکی (که مهد اصلی آنان کامبوج و اندونزی امروز بوده است) که اقتصاد این مناطق را مدون و منظم کرده بود، به بستری برای ظهور و بروز ایرانیان تبدیل شد. گرچه چنته پر ایرانیان در زمینه فرهنگ و هویت باعث شد حتی تاثیر ایرانیان بر مناطق قبایلی دورافتاده از این دو تمدن بزرگ نیز دیده شده و باقی بماند.

فرهنگ دینی
فیلیپین به عنوان مجمع الجزایری دور افتاده از دو تمدن بزرگ جاوه و آنگور، از سوی غربی‌ها، لوحی سفید معرفی می‌شود که اسپانیایی‌های اشغالگر تمدن و فرهنگ را روی آن نوشتند، اما واقعیت آن است که سال‌ها قبل از حضور اشغالگران اسپانیایی، این ایرانیان بودند که نفوذ بسیاری در آن منطقه و در بین قبایل تاگالوگ و مالایی فیلیپین داشتند، تا به آنجا که این قبایل خود از سر شوق به دین تجار ایرانی در آمده و اسلام اختیار کرده بودند.
تاثیر حضور تجار ایرانی در مناطق جنوبی فیلیپینی باعث شد قبایل حاضر در بزرگ‌ترین جزیره این کشور به کیش آنان در بیایند. مسلمانان جنوب فیلیپین که آیین جدید را انتخاب کرده بودند، خود به شکل خود جوش کمر به نشر آن بستند تا جایی که اسلام را به شمالی‌ترین نقاط فیلیپین بردند؛ تاریخ‌نگاران اسپانیایی آورده‌اند که زمان انتخاب مانیل برای پایتختی این کشور در شمال فیلیپین، حضور قبایل مسلمان در اطراف آن کار را برای اسپانیایی‌های مسیحی سخت کرده بود، چرا که مسلمانان اجازه حضور اشغالگران را که آمده بودند به زور مردم را به آیین مسیحیت دربیاورند، نمی‌دادند.
این آیین جدید نیز البته غنای بسیار بالایی داشت. قرائتی که تجار ایرانی به جنوب شرق و فیلیپین بردند، نه نگرشی سطحی که اسلامی جامع الشرایط بود و دقیقا از این روست که جنبش اسلامی مورو، از قرن 15 میلادی برای مبارزه با مسیحیت تحمیلی اسپانیایی‌ها تا کنون نیز قوام و دوام داشته است. تاریخ جنگ‌های مسلمانان با اسپانیایی‌های اشغالگر بی‌شباهت به جنگ‌های صلیبی نیست، علاوه بر این‌که انگیزه‌های ضد‌استعماری را نیز باید به آن اضافه کرد.

نفوذ زبان فارسی
حضور ایرانیان در این کشور، تنها در حوزه دین باقی نماند، زبان فارسی در سراسر جنوب فیلیپین آنچنان تاثیری گذاشت که نام بزرگ‌ترین شهرهای فیلیپین همچنان متاثر از زبان فارسی است. اکنون زبان‌شناسان بیش از یکصد لغت پرکاربرد فعلی فیلیپین را اساسا فارسی ذکر کرده‌اند. آبتابه (آفتابه)، پالاوان (پهلوان) ـ نام یکی از شهر‌های فیلیپین نیز هست ـ ، سیاست (سیاست)، حکوم (حقوق)، آرا (آرا)، فرمان (فرمان، دستور)، آب دست ( وضو) ـ علی‌رغم کاربرد کلمه وضو در میان مالزیایی‌ها و اندونزیایی‌ها، اما فیلیپینی‌ها از کلمه آب دست به‌جای لغت وضو استفاده می‌کنند ـ ، آو (آب)، باید (باید) و ده‌ها فعل و حرف اضافه مانند این، آن و... که تماما فارسی‌اند.
مراوی، پالاوان، کوتا باتو و حتی پایتخت فیلیپین، یعنی مانیل نیز نامشان فارسی است. شهر ماراوی که تنها شهر تماما مسلمان‌نشین فیلیپین است، نامش را از مرو (شهر مرو که در قلمرو ایران بود) گرفته است، پالاوان همان پهلوان است، کوتا باتو از کوتا (قلعه) باتو (سنگ) در زبان فارسی باستان آمده است و مانیل نیز به معنی جایگاه نیلوفر آبی است (مای ـ نیل که نیل از کلمه فارسی نیلو و نیلوفر است.)
در این بین اسپانیایی‌ها کوشیدند تا در‌هم‌تنیدگی فرهنگی میان ایران و فیلیپین را به طرق مختلف از بین ببرند، در این راه گاهی از جنگ، گاهی تطمیع و گاهی اجبار در پیاده‌سازی طرح‌های ملی مانند آموزش اجباری زبان اسپانیایی یا انگلیسی و نیز اعزام وسیع کشیش به همراه پول سرشار برای تزریق آیین استعمارگران استفاده کردند؛ چند قرن بعد نیز که فیلیپین را با چند میلیون دلار به آمریکا واگذار کردند، آمریکایی‌ها کوشیدند تا این پیوند را از بین ببرند، اما کماکان شاهد حضور فرهنگ ایران در این کشور هستیم، حضوری پیچیده و چند بعدی، چه این‌که تحلیلگران سیاسی امروز فیلیپین، دو قیام بزرگ مردمی در فیلیپین که بر علیه استعمار و دیکتاتور دست نشانده صورت گرفت را به شکل مستقیم چه از نظر محتوا و چه از نظر شکلی متاثر از وقوع انقلاب اسلامی ایران می‌دانند که پرداختن به این موضوع نیز خود فرصتی دیگر می‌خواهد.

محمد جوادیان
جام‌جم