به تماشای تبریز ، تاریخ ، تعزیه

از آیین‌های عاشورایی آذربایجان‌شرقی حدود 9 مورد آن در فهرست آثار ملی معنوی کشور به ثبت رسیده که شامل آیین‌های عزاداری تیمچه مظفریه تبریز، شاخسی - واخسی (شاه حسین - وای حسین) تبریز، مشعل گردانی روستای شیشوان عجبشیر، تخته زنی روستای فیروز سالار آذرشهر، علم گردانی روستای سیه‌سران جلفا، شبیه خوانی شهر بخشایش، علم بندی و ا... ا... حسینا شهرستان مراغه و شمع‌گذاری (شمع پایلاما) می‌شود.

بدون شک در هریک از این مراسم، نمادها و نشانه‌هایی استفاده می‌شود که این نمادها با زبان بی‌زبانی روایات تاریخی و مذهبی مردم منطقه را با رنگ و بوی فرهنگی به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و بازمعرفی آنها می‌تواند برای افراد از مناطق مختلف کشور و جهان جالب باشد. در همین راستا تبریز که این روزها میزبان گردشگران کشورهای اسلامی است، سعی دارد با معرفی این آثار در موزه محرم، مسافران و گردشگران این شهر و علاقمندان آیین‌های سنتی را برای لحظاتی چند با حال وهوای عاشورایی این خطه و آیین و آداب و رسوم مردمانش از دیرباز تاکنون آشنا کند.

موزه مردم‌شناسی محرم تبریز از جمله موزه‌های مردم‌شناسی کشور است که همه‌ساله در ایام محرم از آن به‌عنوان حسینیه استفاده می‌شود و با برگزاری مراسم عزاداری نقش بسزایی در معرفی فرهنگ مردم ایران در ایام محرم دارد.

این بنا، منزل شخصی مرحوم دکتر ابوالقاسم صحتی بوده و معماری آن به دوره قاجار
برمی گردد و با 409 مترمربع مساحت در سه طبقه و در محله قدیمی راسته کوچه احداث شده و با نمای آجری پرکار یکی از زیباترین خانه‌های قدیمی تبریز محسوب می‌شود.

این خانه در زمان حیات دکتر ابوالقاسم صحتی و اوایل دوره پهلوی در ماه محرم به‌عنوان حسینیه جهت برپایی مراسم عزاداری استفاده می‌شد، اما در سال‌های اخیر به‌دلیل قدمت زیادش قادر به پذیرایی از هیات‌های حسینی نبود تا این که بعد از بازسازی توسط میراث فرهنگی استان، مجددا به روزهای زنده سابق خود بازگشت و شور و نوای یاحسین دوباره در این مکان طنین انداز شد.

مراسم ماه محرم سرشار از نمادهایی است که در دسته‌گردانی‌ها، تعزیه (شبیه)‌خوانی‌ها و در قالب‌های حرکات و رفتار، رنگ، صدا و کلام آشکار است. اگر بازدیدکننده این موزه باشید، در ورودی حیاط موزه محرم، تصویری از ذوالجناح نماد اسب باوفای امام حسین(ع) نگاهتان را به سمت خود جلب می‌کند، تصویری که یادآور بازگشت بدون سوار به سمت خیمه‌ها و حضرت زینب(س) است.

نمادهای مذهبی چون انواع طوق، علم، انواع پرچم، گهواره‌های کوچک نذری، شمع و چراغ از جمله آثار این موزه است که هر کدام در یک رسم و آیین از رسوم مذهبی و محرمی مردمان خطه آذربایجان به کار می‌رفته و نشانگر فرهنگ سوگواری و تعزیه خوانی مردم این خطه است.

همچنین از آثار موجود در این موزه می‌توان به تشت مسی که در آیین طشت گردانی استفاده می‌شود و همچنین ظروف مسی پذیرایی از عزاداران، تصاویر و عکس‌های قدیمی مربوط به مراسم عزاداری و شبیه‌خوانی شهرستان‌ها، انواع شمشیرها، زره‌های جنگی، لباس‌های مربوط به شبیه‌خوانی، سپر و چوب‌دستی و ... اشاره کرد.

نکته قابل تامل این‌که، آثار این موزه باوجود تاریخی بودن، همچنان مورد استفاده هستند، به این ترتیب که خانه صحتی محل نگهداری وسایل هیات‌های باسابقه آذربایجان در طول سال به‌صورت امانی است که در ماه محرم جهت استفاده به خود هیات‌ها تحویل داده می‌شود و بعد از اتمام مراسم مجددا به موزه برگردانده شده و در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.

موزه مردم‌شناسی محرم تبریز در انتهای خیابان شهید مطهری، نبش ایستگاه آتش‌نشانی، داخل کوچه شهید احمد گوگانی و پلاک 22 قرار دارد. در نزدیکی این موزه می‌توانید از موزه مشروطه و از بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان در تبریز نیز بازدید کنید.

منزل مرحوم دکتر صحتی در سال 78 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و عملیات مرمت و بازسازی بنا از همان سال آغاز شد و پس از تجهیز به عنوان موزه مردم‌شناسی محرم مورد استفاده قرار گرفت.

سعیده دلال‌علیپور

جام‌جم