آرسنیک و سرب در برنج

طبق نتایج آزمایش‌های گذشته روی برنج‌های داخلی و وارداتی بازار استان‌های مختلف ایران، کمترین و بیشترین میزان آرسنیک به ترتیب مربوط به استان‌های گلستان و گیلان بود. گرچه میانگین مقدار آرسنیک در مجموع نمونه‌های مورد آزمایش در کشور کمتر از حد مجاز بود، اما در استان‌های گیلان، مازندران، اصفهان و خوزستان بیش از حد مجاز گزارش شد. در اکثر گزارش‌ها، میانگین سرب در برنج بالاتر از حد مجاز اعلام شد. همچنین کمترین و بیشترین میزان سرب به ترتیب مربوط به نمونه‌های شهرکرد و مازندران بود.

خطر سرطان‌زایی آرسنیک در برنج حدودا 18 برابر بیشتر از سرب برآورد شده است؛ بویژه این‌که برخلاف سرب، غلظت آرسنیک پس از پخت برنج به علت فعل و انفعالات شیمیایی افزایش می‌یابد. احتمال خطر پذیری سرب و آرسنیک در برنج، معمولا در زنان بیشتر از مردان است؛ زیرا زنان وزن کمتری نسبت به مردان داشته و لذا در صورت دریافت مقدار مشخصی از یک عنصر سمی، نسبت مقدار آلاینده به وزن بدن بالاتر بوده و سمیت بیشتری بروز می‌کند. بیشترین خطر در گروه سنی 15 تا 24 سال و کمترین خطر در گروه سنی 45 تا 54 سال است؛ زیرا هر چه وزن طبیعی بدن افزایش یابد میزان خطر کمتر می‌شود. از طرفی، سرانه مصرف برنج در گروه‌های 15 تا 24 سال بیشتر از سایرین است.

مقدار سرب و آرسنیک در اکثر نمونه‌های برنج‌های وارداتی بیشتر از برنج‌های ایرانی بوده است. گاهی بارندگی‌های شدید و سیلاب و نیز بقایای خاکستر آتشفشان‌ها در کشورهایی نظیر هند و تایلند موجب آلودگی بعضی از مزارع برنج می‌شود.

دکتر بهادر حاجی‌محمدی

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران