خودم را کنترل می‌کنم تا تو هم کنترل شوی!

بسیاری از والدین به اشتباه گمان می‌کنند با توسل به ترفندهای سختگیرانه تربیتی می‌توانند فرزندشان را کنترل کرده و تغییر دهند در حالی که این امر تنها با تغییر رفتار خودشان حاصل می‌شود، به این معنی که فقط با تغییر رفتار خود می‌توانند رفتار فرزندانشان را نیز تغییر دهند، مثلا اگر تا امروز هنگام عصبانیت واکنش شدیدی نشان می‌دادید و به‌دلیل خشم زیادتان کودک خود را تنبیه می‌کردید، از این پس سعی کنید نه به‌دلیل خشم‌تان بلکه به‌منظور تربیت درست، با انجام رفتارهای درست، کودک را متوجه رفتار اشتباهش کنید. تجربه نشان داده خود‌کنترلی عاطفی و در‌دست گرفتن کنترل احساسات، کلید اصلی موفقیت در تربیت کودک محسوب می‌شود. روان‌شناسان معتقدند والدین با خود‌کنترلی عاطفی یا کنترل احساسات خودمی‌توانند شرایط را بهتر مدیریت کرده و به کودک نیز آموزش دهند که چگونه هنگام مواجهه با مشکلات عملکرد بهتری داشته باشد مثلا تجربه نشان داده است والدینی که هنگام عصبانیت و خشم می‌توانند احساسات‌شان را کنترل کنند؛ نه‌تنها در تربیت فرزندانشان موفق‌تر عمل می‌کنند بلکه با تسلط بیشتر بر خود می‌توانند مدیریت بهتری بر شرایط زندگی و خانوادگی‌شان داشته باشند. در ادامه یادداشت به اصول و راهکارهای چندی از روش تربیت علمی خود‌کنترلی اشاره می‌کنیم.

غنی‌سازی سواد عاطفی کودک

بهداشت و ایمنی عاطفی در خانواده نقش بسزایی در رشد و موفقیت کودک دارد. تحقیقات نشان می‌دهد والدینی که تامین‌کننده و حافظ حس اعتماد و امنیت در کودکانشان هستند و برحسب نیازهای منطقی فرزندانشان پاسخگو می‌باشند یا همیشه در تلاشند ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای با آنها داشته باشند، بیش از دیگر والدین، ضامن سعادت زندگی عاطفی و اجتماعی فرزندشان در آینده هستند. روان‌شناسان معتقدند فرزندی که از سواد عاطفی خوبی برخوردار بوده و قادر است بین داشته‌ها و خواسته‌های خود و دیگران تعادل برقرار کند و ابعاد متفاوت ارتباط خود با آنها را به‌خوبی کنترل و مدیریت کند، بی‌تردید در ارکان مختلف زندگی اجتماعی نیز موفق‌تر عمل خواهد کرد.

والدینی با حضوری پررنگ

درگیری‌های ذهنی متعدد والدین به‌طور ناخودآگاه بر رفتار آنان با فرزندانشان تاثیرمی‌گذارد. اگر توجه کرده باشید زمانی که دغدغه‌های فکری و شغلی‌تان زیاد است، زمان کمتری را با فرزندانتان سپری می‌کنید یا خیلی زود کنترل خود را نسبت به آنان از دست می‌دهید، همین بی‌توجهی‌ها و بی‌حوصلگی‌ها عاملی است که می‌تواند فاصله عمیقی را بین شما و فرزندتان به وجود آورد، برای اجتناب از این وضعیت توصیه می‌کنیم حدود و مرزهای زندگی خانوادگی، شخصی و شغلی خود را تعیین کنید و ساعاتی از روز را تنها و تنها به کودکانتان اختصاص دهید.

تربیت با اصولی یکسان

نه‌تنها پدر و مادر، باید هردو در اصول و مقررات تربیتی همگام، همراه و هماهنگ با یکدیگر باشند بلکه باید هر یک از آنان در اصول تربیتی قراردادی خود همیشه یکسان عمل کنند، این که روزی یک رفتار فرزندمان را تشویق و تمجید و روزی دیگر همان رفتار را تنبیه و توبیخ کنیم، ماحصلی جز سردرگمی و حیرانی برای فرزندمان نخواهیم داشت، به‌طوری که او هرگز نخواهد دانست کدام رفتار مطلوب و کدامیک نامطلوب است.

از سوی دیگر، وقتی رفتارهای متفاوتی با فرزندان خود دارید، به شکل‌های متفاوتی از آنها پاسخ دریافت می‌کنید و وقتی برآشفته می‌شوید و بدون تفکر واکنش نشان می‌دهید، فقط اوضاع را بحرانی‌تر می‌کنید؛ بنابراین توصیه می‌کنیم به رفتارهای خود با کودکتان توجه کنید و با آگاهی بیشتری به فرزندان خود پاسخ دهید تا بتوانید به‌صورت کامل آنها را کنترل و در اختیار خود بگیرید.

قاطعیت مثبت و موثر

کودکان با متوسل شدن به تدابیر مثبت و منفی چون احترام، اطاعت و پیروی از دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌ها، جلب توجه، التماس کردن، لجبازی و نافرمانی و... در همه حال سعی می‌کنند والدین‌شان را در جهت خواسته‌ها و انتظارات خود هدایت کنند، اما با این حال والدین آگاه به هوش هستند و بخوبی می‌دانند که همه خواسته‌های کودک قابل اجرا نیست و حتی اجابت برخی از آنها نیازمند گذر زمان و مهیا کردن شرایطی است. معمولا آنان آموزش و تفهیم این مهم را در صدر اولویت‌های تربیتی خود قرار می‌دهند و به فرزندانشان یاد می‌دهند که همیشه قرار نیست چیزی را که مطالبه می‌کنند، دریافت کنند. این دسته از والدین در کلام و عمل به فرزندانشان نشان می‌دهند که نه شنیدن از والدین هرگز به ضرر آنها نیست. آنان قاطعانه روی پاسخ‌های منفی و جواب‌های «نه» خود به فرزندان می‌مانند و به فرزندانشان می‌آموزند که به‌خاطر عدم‌اجابت انتظاری یا به‌خاطر نه شنیدن در بعضی مسائل، احساس دلخوری و ناراحتی نکنند بلکه باید منتظر شرایط بهتری باشند. این روش یکی از کاربردی‌ترین اصول تربیتی است که به این طریق، کودکان راهنمایی‌هایی والدین را بیشتر می‌پذیرند و در اجرای فرامین و قوانین آنها بسیار مصمم می‌شوند.

بروز احساسات در فضایی امن

مطالعات متعدد روان‌شناختی از اثرات مثبت محیط آرام بر تربیت کودک خبر می‌دهند. اگر والدین فضای آرام و امنی برای فرزندان خود فراهم کنند، کودک در محیط خانه احساس امنیت کرده و براحتی می‌تواند احساسات مثبت و منفی خود را تجربه و بروز دهد. با عکس‌العمل مناسب در برابر این احساسات می‌توانید به فرزندانتان آموزش دهید که با پذیرش احساسات خود به‌عنوان بخشی از طبیعت بشری، بدون ترس یا مقابله با آنها، چگونه، به چه طریق و چه زمانی احساسات خود را بیان کنند تا کنترل بیشتری بر آنها داشته باشند. البته لازم به یادآوری است که موفقیت در این امر، وابستگی تام به این موضوع دارد که خود شما نیز در شناخت احساسات و کسب مهارت‌های ابراز آنها اطلاعات مفیدی داشته باشید.

نسرین صفری – روانشناس بالینی