برای 7سین امسال ماهی قرمز بخریم؟

معمولا اعضای بزرگ‌تر، مسن‌تر و تحصیلکرده‌تر هر خانواده که شاید با قسمت‌های احساسی نوروز ارتباط کمتری برقرار می‌کنند و ماجرا را از دریچه عقل و منطق می‌بینند، در پاسخ به این سوال ابروها را بالا می‌دهند و می‌گویند: «گناه دارند این ماهی‌ها... می‌خریم و دو روز بعد می‌میرند.» عده‌ای هم که بیشتر به فکر اجرای رسم و رسوم سنتی و اصیل نوروز هستند از زاویه دیگری ماجرا را نگاه می‌کنند و می‌گویند «اصلا ماهی قرمز چه ارتباطی دارد با نوروز و فرهنگ ایرانی؟! یک جزء وارداتی به سفره هفت‌سین ما از کشورهای شرقی است که هر سال موجب کشته شدن میلیون‌ها ماهی می‌شود، آن هم بر سر هیچ.» طرفداران محیط‌زیست هم دغدغه‌ای جدی و علمی را مطرح می‌کنند و آن این که خانواده‌ها این ماهی‌ها را با پایان تعطیلات نوروز در حوض پارک‌ها و نهرهای طبیعی و... رها می‌کنند که این کار علاوه بر وارد کردن شوک به ماهی، در صورت زنده ماندنش منجر می‌شود گونه‌ای مقاوم و رقیب دیگر گونه‌های بومی ماهی به طبیعت وارد شود و زندگی دیگر آبزیان و روابط تغذیه‌ای موجودات زنده در اکوسیستم‌ها را به‌هم‌بزند.

آیا توصیه می‌کنیم ماهی قرمز بخرید؟

راستش را بخواهید همه این دغدغه‌ها بحق و کاملا صحیح است. اما فکر می‌کنم به ماجرای ماهی‌های قرمز و هفت‌سین از زاویه دیگری هم می‌شود نگاه کرد. این روزها شهرنشینی، ما و کودکان امروزی را خیلی بیشتر از گذشته از طبیعت دور کرده است. از طرفی نگهداری حیوانات خانگی تناسبی با فرهنگ و عرف ما ندارد؛ در خانه‌های آپارتمانی کوچک ما که بر زمینش فرش خوش نقش و نگار پهن شده و روی آن نماز خوانده می‌شود، بالطبع جایی برای نگهداری حیوان خانگی نیست. بسیاری از اطرافیان ما به مو و پر حیوانات آلرژی دارند یا اصلا به علت همان دوری از طبیعت حتی از قناری و طوطی در قفس می‌ترسند. از طرفی، بر خلاف فرهنگ باستانی و آموزه‌های اسلامی، کودکان امروز ما در جامعه‌ای حیوان‌ستیز پرورش می‌یابند؛ جامعه‌ای که ضرب‌المثلش «سنگ مفت و گنجشک مفت» است. گاهی بد نیست چشم‌هایمان را باز کنیم و بدی‌هایمان را هم ببینیم. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که بسیاری از حیوانات نماد کم‌عقلی، کم‌حافظگی، نفهمی، حیله‌گری، نمک‌نشناسی، بد‌شگونی و بسیاری از صفات منفی دیگر محسوب می‌شوند. بدون این که مراقب باشیم در لطیفه‌هایمان یا در متلک انداختن‌هایمان از اسامی حیوانات استفاده می‌کنیم و تقریبا اسم هر حیوانی معادل نوعی دشنام است؛ حتی همان اسب که مشهور است حیوان نجیبی است! اینها در ناخودآگاه کودکان ما نرم نرمک ثبت می‌شود و ناخواسته با شخصیتی حیوان‌ستیز بزرگ می‌شوند.

در چنین شرایطی چرا باید تعجب کنیم از این که خرس مادری با توله‌هایش توسط چند شکارچی سفاک به تلخ‌ترین شکل کشته می‌شوند؟ یا کودکانی که از سر بازیچه و نادانی گربه‌ها را سنگ می‌زنند؟ کبوترها، گنجشک‌ها، گربه‌ها و تقریبا
هر حیوانی در طبیعت کشور ما از دیدن انسان دوپا گریزان است. چرا؟ چون به تجربه دریافته انسان موجود خطرناکی است. چون اتفاقا می‌فهمد و ابدا کم‌حافظه نیست. این در حالی است که در سفر به کشورهای دیگر یا دست کم در مستندهای ساخته شده در آن سوی آب می‌بینید، پرندگان در بسیاری از کشورها جزئی از زیبایی‌های شهر هستند. در مشهد و در حرم امام رضا (ع) نیز دیده‌اید که کبوترها چون آزاری نمی‌بینند از انسان‌ها نمی‌ترسند. زمین همان‌قدر که برای شهرنشینان امن است، برای حیواناتی که مخلوق خداوند هستند نیز جای زندگی است.

وضع خاص ما در ایران در تعامل با طبیعت شرایطی ایجاد کرده است که می‌گویم بهتر است به جای
قهر کردن با تنگ ماهی قرمز، به این جانور زیبا، بی‌خطر و بی‌آزار به چشم فرصتی طلایی برای بازگشت به طبیعت و آشتی با حیات وحش نگاه کنیم. فرصتی برای آشنایی خودمان و کودکانمان با بخش کمتر تجربه‌شده‌ای از جهان پیرامون که شهرنشینی آن را از ما دریغ کرده است. برای این که کودکمان از دیدن حیوانات نترسد، سنگشان نزند، باهوش بودن و زرنگی و قدرشناسی و زیبایی ماهی قرمز 20 گرمی را در تنگ بلورین ببیند. چنین کودکی وقتی بالغ شد، قطعا نمی‌تواند از شلیک گلوله به سوی آهویی باردار لذت ببرد و با قساوت هر چه تمام‌تر این مخلوق زیبا را پوست بکند.

اگر حوصله نگهداری از ماهی ندارید...

قطعا خرید ناآگاهانه و کورکورانه ماهی‌های قرمز که چند روز پس از خرید بمیرند و سودش فقط به جیب دلالان برود، اقدام درستی نیست. اگر واقعا امکان و حوصله نگهداری از ماهی قرمز در آکواریوم کوچک یا ظرفی نسبتا بزرگ را ندارید و قرار است در تنگ نیم‌لیتری زندانی و شکنجه‌شان کنید، همان بهتر که از خیر این کار بگذرید! اما اگر فقط به توصیه‌های ساده زیر توجه کنید، 15روز تعطیلات عید فرصت خوبی برای آشتی با طبیعت است و به احتمال زیاد ماهی قرمزتان تا چند سال مهمان هفت‌سین‌تان خواهد بود.

از آکواریوم‌فروشی‌ها ماهی بخرید

معمولا ماهی‌های قرمز در شرایطی غیراستاندارد از برکه‌های پرورشی در استان گیلان یا حوضچه‌های کاشان و محلات صید می‌شوند و به لگن‌ها و آکواریوم‌های پرتراکم ماهی‌فروشان در سوپرمارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها، گلفروشی‌ها و‌... راه پیدا می‌کند.

اینها در طبیعت ماهیانی به نسبت سخت‌جان هستند تراکم بالای نگهداری ماهی‌ها در مخازن انتقال و همین‌طور ظرف فروشگاه که اکسیژن پایین، استرس بالا و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها را در خود دارد، شرایطی ایجاد می‌کند که ماهی در ضعیف‌ترین شکل ممکن به فروش برسد. در نتیجه خیلی‌هایشان وقتی به خانه ما می‌رسند قبل از تحویل سال می‌میرند. چاره اینجاست که وقتی می‌بینید در محل فروش، ماهی‌ها با تراکم بالایی نگهداری می‌شوند و در شرایط کم‌اکسیژن، دهان خود را به سطح آب رسانده‌اند و سعی می‌کنند اکسیژن هوا را ببلعند، این یعنی اوضاع نگهداری خیلی خراب است! پیشنهاد می‌کنم سعی کنید ماهی‌ها را از آکواریوم‌فروشی‌ها بخرید که به طور حرفه‌ای با اصول نگهداری و تغذیه ماهی آشنایی دارند و لزوما برای سود شب عید، فروش ماهی‌ها را به اقلام فروششان اضافه نکرده‌اند.

ماهی‌های ‌قرمز که این روزها فروش می‌روند حدود 11 ماه سن دارند. اینها اگر درست پرورش داده شده باشند و اصولی تغذیه شده باشند باید اندازه‌ای در حدود انگشت اشاره شما داشته باشند. ماهی‌های کوچک‌تر اگر اندازه کوچک‌شان به نژادشان مربوط نباشد، معمولا تغذیه مناسبی نداشته‌اند و شرایط پر استرس انتقال و فروش نیز احتمالا مرگشان را خیلی زود رقم خواهد زد؛ بنابراین بهتر است از خیر خریدشان بگذرید.

علائم بیماری: پولک‌های ریخته، باله‌های رشته‌رشته و چشم برآمده

پولک‌ها یا فلس‌های بدن ماهی در حین انتقال و سایش ممکن است کنده شوند. این فلس‌ها همچون پوست بدن ما محافظ بدن ماهی از ابتلا به بیماری‌ها و از دست دادن غلظت موجود در بدن نسبت به آب شیرین محیط بیرون هستند. اگر بدن ماهی، فلس‌هایش ریخته باشد، قسمت‌هایی شبیه زخم در نزدیکی دم یا باله‌هایش وجود داشته باشد، در این صورت احتمال ابتلا به قارچ‌ها و انگل‌ها در ماهی وجود دارد. بعلاوه بدن ماهی باید سالم و کشیده (و نه خم شده) باشد و باله‌هایش نیز سالم و تمیز باشد و نه پاره‌پاره. باله‌های ریش‌ریش از احتمال بیماری و کمبودهای غذایی بد خبر می‌دهد. به چشم‌های ماهی نیز دقت کنید که کاملا سالم و طبیعی باشد. وجود انگل یا کمبودهای تغذیه‌ای می‌تواند به بروز نابینایی و آب مروارید (کاتاراکت) در یکی از چشم‌ها یا هر دو چشم ماهی منجر شده باشند که در این صورت مرگ ماهی قریب‌الوقوع خواهد بود.

راهنمای نگهداری و تعویض آب

هر ماهی قرمز حداقل به پنج لیتر آب و در شرایط ایده‌آل به ده لیتر آب نیاز دارد. از آنجا که موجوداتی اجتماعی هستند، بهتر است تنها نباشند و حداقل دو ماهی داشته باشید.

در تعویض آب وسواسی عمل نکنید. آبی که از نظر شما کدر است، از نظر ماهی شرایط مطلوبی دارد. در حجمی به ماهی غذا بدهید که هر یک هفته تا ده روز یک بار لازم باشد آبش را عوض کنید. حتما از آب هم‌دما و کلرزدایی شده برای تعویض آب استفاده کنید. برای تعویض، ماهی را با دست نگیرید. آب کدر ظرفش را با استفاده از شیلنگ یا کج کردن ظرف تا کمترین حد ممکن پایین بیاورید و بعد بتدریج آب تازه شفاف را جایگزین کنید. دمای مناسب برای زندگی ماهی‌های قرمزبین 15 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. در آشپزخانه یا اتاق خواب، جایی آرام و نزدیک به پنجره ظرفشان را قرار دهید تا تغییر روشنایی شب و روز را تجربه کنند. لازم نیست شب‌ها برایشان لامپ روشن باشد. آنها هم به تاریکی و استراحت نیاز دارند؛ بنابراین به وقت استراحت مزاحمشان نشوید.

به جای ترساندن ماهی، برایش غذا بریزید و اهلی‌اش کنید

مهم‌ترین اصل در نگهداری از هر ماهی، خزنده، پرنده یا پستانداری این است که با او انسانی رفتار کنیم و با این پیش فرض که «حیوان است و نمی‌فهمد» آزارش ندهیم. برخی مطالعات حاکی از این است که ماهی خیلی هم کم حافظه نیست و تا حدود ده روز تجربه‌های محیطی را به ذهن می‌سپارد. ترساندن ماهی در محیط زندگی جدید در کنار تجربیات استرس‌آور قبلی‌اش باعث می‌شود دیرتر غذا بخورد و این غذانخوردن ممکن است به بهای جانش تمام شود. یک ماهی سرحال تقریبا تا 15روز می‌تواند غذا نخورد و زنده بماند. البته در این مدت چربی‌های بدنش را مصرف می‌کند. گاهی از سر ناچاری یا کنجکاوی حتی ممکن است مدفوعش را بخورد که البته زیانبار است و نباید در اثر بی‌غذایی این اتفاق بیفتد. بعد از 15 روز بی‌غذایی ماهی برای تأمین انرژی سراغ مصرف پروتئین‌های بدنش می‌رود که وضع خطرناکی است و در شرایط گرسنگی مفرط قرار می‌گیرد.

پس از ورود ماهی به خانه، وقتی استرس اش کم شد مقدار بسیار کمی خرده نان به عنوان غذا در آبش بریزید. قاعدتا بلافاصله نخواهد خورد. بگذارید به حال خودش. توجه داشته باشید ماهی شما روزانه باید به اندازه یک تا
2 درصد وزن بدنش غذا بخورد. یعنی اگر ماهی شما 30 گرم وزن داشته باشد، هر روز حدود نیم گرم غذا نیاز دارد. اندازه قطعات غذا باید حدود نصف قطر دهان ماهی باشد. ماهی‌های قرمز همه‌چیزخوار هستند و مهم است متنوع غذا بخورند: نان خشک، پلوی پخته، سبزی ریز شده، میوه، گوشت و مرغ پخته، ژامبون و کلا هر چه فکرش را کنید معمولا می‌خورند. فقط مهم این است اعتمادشان را جلب کنید. بعلاوه مراقب باشید زیاد از حد غذا ندهید. غذای زیاد منجر به ادرار و مدفوع زیاد و کثیف شدن زود به زود آب ظرفشان خواهد شد. بعد از حدود یکی دو ماه خواهید دید صبح‌ها وقتی برای صبحانه بیدار می‌شوید، ماهی در ظرف به طرف شما می‌آید و دهانش را آن‌قدر باز و بسته می‌کند تا توجه شما را جلب کند و از شما غذا بگیرد. این یعنی ماهی شما اهلی شده و احتمالا مدت‌ها مهمانتان خواهد بود. غذادادن به حیوانی مثل ماهی، تجربه‌ای بسیار آرامش‌بخش در دوستی با طبیعت است.

وقت سفر ماهی را چه کنیم؟

باور غلطی وجود دارد که می‌گوید وقتی سفر می‌روید ماهی را در یخچال بگذارید! البته این کار گاهی جواب می‌دهد. علتش این است که دمای چهار درجه یخچال، متابولیسم و دفعات تنفس ماهی و تپش قلبش را به کمترین حد می‌رساند که البته به نفع سلامت ماهی نیست. این سرد و گرم شدن‌ها و تغییر دادن محل ظرف و محبوس بودن فضای یخچال ممکن است به مرگ آنها بینجامد. در آب ماهی، نمک یا قند نریزید. این کار موجب بر هم خوردن تبادلات بدن ماهی با محیط بیرونی شده و ضعیف‌شدن و مرگشان را رقم می‌زند.

در صورتی که به مسافرت کوتاه سه چهار روزه می‌روید کافی است از قبل آب ماهی را تعویض کنید و برایش غذا ریخته باشید. اما اگر بیشتر از سه روز به سفر می‌روید، یا ظرف ماهی را به همسایه یا سرایدار بسپارید و شیوه غذادادنش را برایشان توضیح دهید یا این که کلید منزل را به فردی معتمد بدهید که علاوه بر سر زدن به منزل و آبیاری گلدان‌ها، به ماهی هم غذای مختصری بدهد.

بعد از هم‌دمایی، ماهی را وارد آب کلرزدایی شده کنید

وقتی ماهی را در کیسه پلاستیکی به خانه آوردید، بلافاصله آن را به ظرف یا تنگ آب جدید وارد نکنید! لازم است دو روز قبل از خرید ماهی، تشتی کوچک یا ظرفی بزرگ را از آب شیر تا دو سوم حجم پر کنید (تا لبه از آب پر نکنید!). سپس ظرف آب را در گوشه‌ای از منزل و حدود دو شبانه‌روز به حال خود بگذارید تا بتدریج کلری که برای ضدعفونی به آب افزوده شده متصاعد و خارج شود. بعد از آماده شدن آب وقتی ماهی را به خانه آوردید، ماهی را با همان آب و کیسه دربسته به مدت دو تا سه ساعت در ظرف آب بگذارید تا آب موجود در کیسه با آب ظرف هم دما شود. سپس به آرامی درِ کیسه را بازکنید و ماهی را با همان آب کیسه به آرامی وارد ظرف و بعد کیسه را خارج کنید. سپس ماهی را به حال خود بگذارید تا چند ساعتی بگذرد و به شرایط جدید عادت کند.

ماهی را با دست نگیرید

ماهی را با توری مخصوص و لطیف به آرامی و با کمترین استرس بگیرید و برای انتقال از کیسه‌های تیره‌رنگ استفاده کنید. از آب آکواریوم یا تشت فروشگاه در کیسه بریزید تا هم‌دما باشد. یادتان باشد ماهی‌ها خونسرد هستند و اگر از آبی مثلا با دمای ده درجه به آبی با دمای 15 یا 20 درجه به طور ناگهانی منتقل شوند، بدنشان تحمل این اختلاف دما را ندارد. در این صورت شوک وارده به آنها و استرس ناشی از آن می‌تواند به ایست قلبی منجر شود. علت توصیه به استفاده از کیسه پلاستیکی تیره این است که بیرون را نبیند و بجز استرس تکان خوردن کیسه پلاستیکی، تغییر پیوسته منظره بیرونی کمتر مضطربش کند. وارد شدن استرس به هر جانوری، موجب ترشح هورمون‌های مقابله با استرس، صرف انرژی زیاد و حساس شدن آن موجود زنده به عوامل بیماری‌زا می‌شود. کیسه حامل ماهی باید حداقل یک سوم از آب و دو سوم از هوا پر شده باشد و در کیسه محکم گره زده شده باشد تا در صورت سر و ته شدن، آبش نشت نکند.