وقتی عکس‌ها برعکس دیده شوند!

نگاهی به عکس‌ها و عکاسان برگزیده ایرانی در جشنواره‌های معتبر جهانی این شائبه را پدید آورده است که گویا جایزه‌های بین‌المللی به آن دست عکاسانی تعلق می‌گیرد که تصویری سیاه از ایران را نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد عکاسان ایرانی باید تصاویر واقعی از ایران امروز که زندگی در آنها جریان داشته باشد را به جشنواره‌های جهانی ارسال دارند، اما عکاسان معتقدند این موضوع ربطی به سیاه‌نمایی ندارد و آنها سعی می‌کنند واقعیات ایران را مثل هر جای دیگر دنیا چه مثبت و چه منفی، بدون روتوش بازتاب دهند. اما آیا این همه واقعیت است؟

به گزارش جام‌جم، امسال در جایزه ورلد پرس فوتو که یک جایزه معتبر عکاسی محسوب می‌شود، یک عکس شیرین و پرنور از عکاس ایرانی توانست به موفقیت دست پیدا کند و رتبه سوم را به خود اختصاص دهد. این موضوع نشان می‌دهد فقط عکس‌های تلخ پرطرفدار نیستند. جالب اینجاست که بیشتر عکس‌های برگزیده در این مسابقه بین‌المللی غالبا به مسائل جنگ و تلخی‌های منطقه می‌پردازند و خبر چندانی از عکس‌های شاد و زیبایی‌های منطقه نیست. درست همین‌جاست که اهمیت جایزه زهره صابری در ورلد پرس امسال دوچندان می‌شود.

پرداختن به زیبایی‌ها

صابری درباره این مسابقه و برگزیدگانش می‌گوید: «خاورمیانه غالبا پر از مناقشه و جنگ و اختلافات مذهبی است و با این‌که تقریبا همه از یک دین پیروی می‌کنند، بیشترین اختلاف را با هم دارند. بقیه کشورهای جهان خیلی به مسائلی که در خاورمیانه اتفاق می‌افتد، علاقه‌مند هستند، حالا چه این مسائل جنگ و خونریزی باشد چه مسائلی مثل طرز پوشش و حجاب و حالا این عکاسان آیینه کشور خود هستند. وظیفه عکاس این نیست که فقط تلخی‌ها را نشان بدهد و بگوید که در این کشور فقط اعدام انجام می‌شود یا اسیدپاشی صورت می‌گیرد. می‌توان جدا از تمام این اتفاق‌هایی که می‌افتد، به مسائل دیگری هم پرداخت که شاید همین حرف مشترکی بشود در تمام دنیا.»

زهره صابری که از عکاسان خبرگزاری مهر است پیش از ورلدپرس در هیچ مسابقه عکاسی دیگری شرکت نکرده و ورلدپرس اولین تجربه حضور او در مسابقه‌های داخلی و جهانی است. او حدود دو ماه برای گرفتن مجموعه عکسی که به‌خاطرش جایزه گرفته، وقت گذاشته است. سوژه عکس او یک دختر نابینا در روستاهای گیلان است.

سوابق جوایز جهانی

اما نگاهی به کارنامه عکاسان ایرانی در وردپرس طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد معمولا سوژه‌های تلخ گویا برای جایزه‌های جهانی جذاب‌تر است. مصداق آن هم این‌که مجموعه عکس «قربانی عشق اجباری» از «ابراهیم نوروزی» با رویکرد اسیدپاشی به جایزه اول در بخش پرتره سال 2013 دست یافت. مجید سعیدی، دیگر عکاس ایرانی نیز در بخش مسائل معاصر با مجموعه عکس «زندگی در جنگ» به مقام دوم دست یافت. اصغر خمسه، عکاس خبری از ایران هم با مجموعه عکس «آتش نفرت» با موضوع قربانیان اسیدپاشی، برنده جایزه جهانی عکاسی «سونی» شد.

البته عکاسانی هم بوده‌اند که در همین جشنواره ورلد پرس با سوژه‌های شادتری جایزه برده‌اند. مثلا «روایت یک بخشش» عکسی از «آرش خاموشی» برنده جایزه سوم بخش اخبار لحظه‌ای (اسپات نیوز) وُرلد پرس فوتو 2015 شد. یا مجموعه عکس‌ «مادران انتظار» اثر «فاطمه بهبودی» در مسابقه وُرلدپرس فوتو 2015 شایسته تقدیر شد.

ورلد پرس صرفا خبر محور است

آرش خاموشی عکاس ایسنا و یکی از عکاسانی که جایزه ورلد پرس را برده، اصلا قائل به موضوع سیاه نمایی نیست. او به خبرنگار ما می‌گوید: ورلد پرس همان‌طور که از نامش پیداست، رخدادهای خبری را دربرمی‌گیرد. می‌تواند اسیدپاشی، اعدام و یا هر موضوع دیگری باشد و ربطی به سیاه‌نمایی ندارد. قرار نیست صرفا به مسائل سیاه‌نمایی پرداخت. زمانی بخشش مطرح است، به آن جایزه می‌دهند، یک وقتی هم موضوع اعدام است، ممکن است به آن جایزه تعلق ‌گیرد. این واقعیتی در جامعه است که رنگ و بوی خبری دارد. مخصوص ایران هم نیست و متعلق به همه جای جهان است. هر جای دنیا هر اتفاقی باشد، بازتاب می‌یابد؛ می‌خواهد نسل‌کشی باشد یا جنگ سوریه یا عراق باشد.

او درباره این‌که چقدر عکاسان ایرانی توانسته‌اند چهره مثبتی از ایران نشان دهند، می‌گوید: خیلی زیاد، همین چند روز قبل در نمایشگاه 38 سال ایران که در فرانسه برگزار شد، 66 عکاس شرکت کردند. اینها جلوه بسیار زیبایی از ایران را نشان دادند. این نمایشگاه جزو پنج نمایشگاه برتر ایران شناخته شد. در آثار عکاسان ایران همه جور نگاهی بود، نگاه خبری و هنری هم بود. بحث این نیست که ما عکاسان چقدر تلاش می‌کنیم سیمایی زیبا از ایران نشان دهیم، بلکه موضوع این است که عکاسان ایرانی در بسیاری از جشنواره‌های هنری، با عکس‌هایی از جاذبه‌های گردشگری ایران جایزه می‌گیرند، از طرفی جایزه ورلد پرس هم از نامش پیداست، مخصوص عکس‌های خبری است و این عکس‌ها می‌تواند از رویدادی تلخ باشد یا شیرین و ربطی به سیاه‌نمایی ندارد. مثلا حتی عکسی از یک خودکشی در ژاپن ممکن است برنده این جایزه شود. این به آن معنا نیست که عکاسش درباره ژاپن سیاه‌نمایی کرده است.

عدم پرداختن و ارائه عکس‌های امیدبخش

حیدر رضایی، عکاس مستند هم می‌گوید: درمیان عکاسان خبری متاسفانه در زمینه مسائل امیدبخش آن‌قدر کار نمی‌شود یا اگر هم کار می‌شود، به جایزه‌های جهانی و نمایشگاه‌ها ارائه نمی‌شود. همین خلا باعث می‌شود وقتی اثری حتی عرضه و ارائه نشود، قاعدتا به مرحله ارزیابی یا بردن جایزه منجر نمی‌شود.

او می‌گوید: متاسفانه تعبیر سیاه‌نمایی به اشتباه برداشت می‌شود. سیاه‌نمایی یعنی موضوع در ذات خود منفی یا سیاه نیست، بلکه سیاه نشان داده می‌شود. اما موضوعی که در ذات خود منفی است، کلمه و تعبیر سیاه‌نمایی نمی‌تواند درباره آن مصداق داشته باشد.

رضایی با ذکر مثالی می‌گوید: مثلا موضوعات اعدام یا اسیدپاشی، موضوعاتی نیستند که تعبیر سیاه‌نمایی درباره آن مصداق داشته باشد. چون این موضوعات در ذات خود و فی‌نفسه سیاه هستند.

تصویر روشن یا معیار دوگانه

اما این نگاه دوگانه را چگونه باید پاسخ گفت؟ آیا همه اشکال در زمین جشنواره‌های خارجی است که انتخاب آنها تصاویر هاشورخورده از ایران است یا باید به این سوی قصه هم پرداخت و از عکاسان خواست که تصاویر روشنی از ایران به این جشنواره‌ها ارسال کنند؟ این که گفته شود این تصاویر بدون سوگیری است و همه عکاس‌های جهان نیز چنین تصاویری از کشورشان ارسال می‌کنند با آمار نتایج جشنواره‌ها چندان همخوانی ندارد، چراکه حتی اگر عکاسان تنها نگاه حرفه‌ای در کار خود داشته‌اند اما انتخاب داوران جشنواره‌های جهانی عموما بر معیارهای سیاسی چرخیده است، حتی اگر استثناهایی مانند زهره صابری هم برگزیده شوند.