غفلت از ادبیات «تسخیر»

تنها یک فیلم

اگر بخواهیم به جز کتاب‌هایی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده به فهرستی از کتاب‌های منتشره در ژانر ادبیات داستانی پیرامون تسخیر لانه جاسوسی اشاره کنیم، قطعا به هیچ وجه نتیجه رضایت‌بخش نیست. چون ادبیات داستانی ما در این زمینه اثر شاخصی ندارد. ادبیات داستانی ما در دوران پس از انقلاب و بخصوص در سال‌های اخیر توجه درخشانی به موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی سال 57 و یا وقایع مختلف دفاع مقدس نشان داده است، اما در زمینه توجه به انقلاب دوم که همان 13 آبان 1358 است، بسیار فقیر است. در حوزه سینما هم این فقر به چشم می‌آید. شاید تنها بتوانیم به فیلم «طوفان شن» ساخته جواد شمقدری درباره این موضوع اشاره کنیم. این درحالی است که آمریکایی‌ها حداقل موفق شده‌اند یک فیلم اسکاری به نام «آرگو» را با روایت و قرائت خودشان بسازند و این جدای از فیلم‌های دیگری است که در این باره ساختند و به اندازه «آرگو» سر و صدا نکرد.

اما واقعا مشکل در کجاست؟ چرا ادبیات ما نسبت به این واقعه نتوانسته زایش درخوری داشته باشد؟ احمد شاکری، نویسنده و منتقد در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است بیانات مقام معظم رهبری بر روی کتاب به نحو خاص در محافل علمی کشور است تا این مواد خام تبدیل به تحلیل شود و دشمن‌شناسی به تحلیل امروز ما منجر گردد. این امر پاسخ کسانی را می‌طلبد که در مباحث تاریخ پژوهی، تاریخ شفاهی، تدوین کتب درسی و دانشگاهی کار کردند. اگرچه هم از این کلام مقام معظم رهبری و هم توصیه‌های دیگر ایشان برمی‌آید که ایشان ادبیات داستانی را نسبت به وقایع انقلاب مسئول می‌دانند.

باید به تحلیل برسیم

شاکری ادامه می‌دهد: این‌که چرا ادبیات ما واکنش درخوری نسبت به واقعه تسخیر لانه جاسوسی نداشته را باید در ادبیات داستانی انقلاب 57 و مسائل پیرامون آن واکاوید. درباره 13 آبان بنظرم باید به تحلیلی درباره این واقعه برسیم و بپرسیم که چرا ادبیات کاری نکرده است. بهتر است این سوال را مطرح کنیم که ادبیات باید چه کند؟ این‌که چرا ادبیات کاری نکرده پرسش درستی نیست.

این نویسنده و منتقد ادبی بیان می‌کند: واقعیت این است که وقایع در تاریخ انقلاب ما زیاد است. مثلا چرا درباره ملوانان انگلیسی کتاب ننوشته ایم یا درباره واقعه طبس رمان نداریم. لذا پرسش درباره این‌که چرا ادبیات درباره وقایع جزئی کاری نکرده، پرسش درستی نیست. بیشتر باید بپرسیم زمینه‌های شکل‌گیری ادبیات انقلاب چیست و دیگر این‌که باید تامل کنیم چه کار باید کنیم.

جستجو در برخی علل

شاکری اضافه می‌کند: احتمالا خلأهایی موجب شده رمان نداشته باشیم. این خلأ را باید در کارکرد و برنامه‌ نهادهای دولتی و شبه‌دولتی جستجو کرد، این کارکرد را می‌شود در تئوری‌پردازی ادبیات انقلاب اسلامی جستجو کرد، در حمایت از نویسندگان در برگزاری و عدم برگزاری جشنواره‌ها و هدایت‌دهی آنها جستجو کرد. خیلی مجاری هستند که به صورت بالقوه علت هستند. فقدان یکسری علل منجر به این معلول می‌شود که در این حوزه رمان نداریم.

کمبود لشکر نویسندگان انقلابی

او اظهار می‌کند: باید توجه کرد نسل نویسندگان ادبیات انقلاب بخصوص نویسندگانی که سیاسی‌نویس باشند، فنی باشند و رمان‌نویس باشند، زیاد نیست. انقلاب، زیاد نویسنده پرورش داده، اما نسل نویسندگانی که انقلابی باشند محدود و معدود است. تعداشان خیلی کم است. اگر این تعداد محدود را ضرب در موضوعات متکثر انقلاب کنید یک جای کار زمین می‌ماند. لشکر نویسندگان ما محدود است و موضوعات بسیار پرشمار. لذا این‌که نویسندگان راجع به این موضوع کم نوشتند، پس کم کار بودند، نتیجه درستی نیست.

13 آبان، نقطه عطف انقلاب

یکی از کتاب‌هایی که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است «تاریخ شفاهی دانشجویان پیرو خط امام: دانشجویان و گروگان‌ها» نوشته حسین جودوی است که وقایع 444 روزه تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام خمینی(ره) را به تصویر می‌کشد. جودوی نیز به ضعف در پرداختن به موضوع تسخیر لانه جاسوسی در ادبیات و هنر اشاره و اظهار می‌کند: بدون شک وقایع مربوط به تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام خمینی (ره) یکی از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می‌آید. اما متاسفانه حدود 400 دانشجوی مسلمان در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا شرکت کردند که 444 روز گروگان‌های آمریکایی را در اختیار داشتند. این موضوع سوال‌های متعددی را در اذهان عمومی بویژه برای نسل‌هایی که آن فضا را درک نکرده‌اند، به وجود آورد.

او در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ادامه می‌دهد: می‌توان به صراحت گفت: آن‌قدر که آمریکایی‌ها به موضوع تسخیر لانه جاسوسی آمریکا پرداخته‌اند، با این وجود ‌که این واقعه از افتخارات ایران محسوب می‌شود، در داخل کشورمان به‌گونه‌ای شایسته و در قالب کتاب، فیلم، مستند، عکس، سینما و حتی سریال تحلیل و بررسی نشده است. همین کمبودها انگیزه لازم را برای نگارش کتاب در ذهنم به وجود آوردند.

باز سازی و جمع‌آوری کاغذهای خرد شده

مقام معظم رهبری روز گذشته در بیانات خود در در دیدار هزاران نفر از دانش‌آموزان و دانشجویان به این موضوع اشاره کردند و با اشاره به مدارک به دست آمده از داخل سفارت آمریکا اظهار کردند: این مدارک که هنگام تسخیر لانه جاسوسی، به صورت کاغذهای خرد شده درآمده بودند و با تلاش و زحمت جوانان انقلابی، جمع‌آوری و بازسازی شدند، عمق توطئه‌ها و دشمنی آمریکا بر ضد ملت ایران را نشان می‌دهند. رهبر انقلاب اسلامی همچنین به تدوین حدود 70 جلد کتاب از مدارک به دست آمده از سفارت آمریکا اشاره کردند و با انتقاد از بی‌توجهی به این کتاب‌های مهم و ارزشمند، در مدارس و دانشگاه‌ها گفتند: چرا هیچ نشانی از این کتاب‌ها در مجموعه دروس مدارس و دانشگاه‌ها نیست؟