آداب‌ورسوم محرم در استان گلستان

مراسم سنتی دسته چوبی شهرستان گرگان، علم مشتی، لالایی‌های اقوام مختلف استان، ذکرها و نجواهای اقوام ترکمن، سینه‌زنی سیستانی‌ها و آواها و نغمه‌های کتول از مهم‌ترین آیین‌های عاشورایی استان گلستان است که البته برخی از آنها اکنون مانند گذشته رونق ندارد.

اما با وجود فراموشی برخی آیین‌های سنتی عاشورایی، شیوه عزاداری سنتی گلستانی‌ها در دهه اول محرم منحصر است و بسیاری از رسوم اجرا شده، تنها مختص این دیار تاریخی است.

دسته‌چوبی

دسته‌چوبی محلات تاریخی گرگان یکی از این رسوم است که گفته می‌شود از همان سال‌های شهادت امام حسین(ع) و یارانش در این دیار اجرا می‌شود . دسته چوبی شبیه زنجیرزنی است با این تفاوت که افراد، چوبی به دست می‌گیرند و همزمان با نوحه‌خوانی، چوب‌ها را تکان می‌دهند و گاهی «چوب به چوب » می‌کنند.

آداب سیستانی‌های مقیم گلستان

از دیگر اقوامی که سال‌هاست به گلستان مهاجرت کردند، سیستانی‌ها هستند. این قوم نیز مانند سایر اقوام کشور آداب و رسوم خود را دارند و هنوز هم با جدیت این رسوم را دنبال می‌کنند.

«چه‌وشی» یا «چاووشی» در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) یکی از اصول اصلی عزاداری سیستانی‌ها بوده و هست به گونه‌ای که در ابتدای هر شب و هر مجلس ابتدا یکی از معتمدین خوش‌صدا با خواندن اشعار حزن‌انگیز درخصوص حادثه کربلا، همگان را به نوعی دعوت به تشکیل صف‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌کنند. در ماه محرم زنان سیستانی با ذکر و تسبیح و نماز و روضه‌خوانی و برگزاری مراسم «رو وایی» یا «ارده» که نوعی مرثیه سرایی سوزناک است، این ایام را گرامی می‌دارند.

سیستانی‌ها دارای نوع خاصی از سینه‌زنی هستند که به آن سینه‌زنی «شنستکا» می‌گویند که به چهار‌ضرب نیز معروف است. در این سنت مداح اشعار و مراثی معروف به بحر طویل که حاوی اشعار حماسی و زیبا در بزرگی و جنگ‌آوری و حق بودن لشکر فرزند پیامبر(ص) و یارانش است را می‌خواند و عزاداران که روی زانو نشسته‌اند، زانو زده و به حالتی که نشان از افسوس و حسرت از شهادت سالار شهیدان است عزاداری می‌کنند.

عزاداری قوم ترکمن

ایام محرم و خصوصا روزهای تاسوعا و عاشورا در نزد ترکمن‌ها نیز از احترام و جایگاه ویژه برخوردار است.

ماه محرم در میان ترکمن‌ها به عنوان «عاشر آی» معروف است و وجه تسمیه آن به‌خاطر وجود روز عاشوراست. در این روز، اغلب ترکمن‌ها روزه می‌گیرند و اعتقاد دارند که روزه گرفتن در این ماه کفالت گناهان یک‌سال گذشته را می‌کند.

ترکمن‌ها در این روز نماز روز عاشورا می‌خوانند که این نماز چهار رکعت است و در هر رکعت قرائت سوره حمد و در روایتی 11 مرتبه و در روایت دیگر 50 مرتبه سوره اخلاص خوانده می‌شود و برای ادا کنندگان این روز بشارت بخشایش گناهان 50 سال از عمر گذشته و 50 سال از عمر آینده داده شده است.

ترکمن‌ها به فرزندان پسر خود که در ایام محرم یا در روز عاشورا متولد شوند نام‌هایی چون عاشور، عاشور‌محمد، عاشورگلدی، عاشور دردی و... می‌گذارند و به دخترانی که در این ماه متولد می‌شوند نام‌هایی چون عاشورتاج، عاشور بی‌بی و ... می‌گذارند.

محمد عبدی

جام‌جم گلستان