باید و نبایـدهای پرتـو‌ درمـانی

البته معمولا پرتودرمانی یا به عنوان درمان قطعی یا در مواردی درمان تسکینی برای کنترل درد و علائم بیمار نیز می‌تواند استفاده شود. اما در بسیاری از موارد مانند تومورهای سر و گردن، دستگاه گوارش، پستان و...برای افزایش اثربخشی رادیوتراپی و افزایش شانس بهبود کامل و قطعی بیمار از شیمی‌درمانی، همزمان یا قبل یا بعد از رادیوتراپی بهره گرفته می شود. در رادیوتراپی با استفاده از اشعه یونیزان و استفاده از دوز مناسب اشعه، توده بدخیم تحت تابش و نابودی قرار می گیرد.

دکتر حسین فودازی، متخصص رادیوتراپی انکولوژی با اشاره به نکاتی که پیش از آغاز رادیوتراپی و نیز در حین آن باید از سوی بیمار رعایت شود به جام‌جم می‌گوید: رادیوتراپی یک درمان موضعی است، به این معنا که پرتو فقط به قسمت خاصی از بدن می‌تابد. به عنوان مثال، اگر بیماری به سرطان ریه دچار باشد پرتو فقط به قفسه سینه تابانیده می‌شود نه قسمت دیگری از بدن. بیشتر افراد پنج روز در هفته از شنبه تا چهارشنبه درمان می‌شوند و درمان آنها بسته به نوع سرطان و هدف درمان از دو تا ده هفته طول می‌کشد.

عضو هیات مدیره انجمن کلینیکال انکولوژی ایران می‌افزاید: پزشک ممکن است در صورت این که تشخیص دهد این درمان اثر بخشی بیشتری دارد آن را تجویز کند. هر چند ممکن است عوارض زودرس بیشتری داشته باشد، ولی عوارض دیررس کمتری دارد. بیشتر اوقات درمان رادیوتراپی به صورت سرپایی است. یعنی بیمار در کلینیک یا مراکز رادیوتراپی درمان می‌شود و دیگر نیازی نیست که بستری شود و می‌تواند به خانه برود.

اقدام اولیه برای پرتو‌درمانی

قبل از رادیوتراپی بیمار با پزشک خود ملاقات می‌کند، معاینه می‌شود و از او یک شرح حال گرفته می‌شود.

به گفته این رادیوتراپیست، معمولا باید تصویر‌برداری به روش سی تی اسکن برای شبیه سازی مراحل درمان قبل از شروع دوره پرتودرمانی انجام شود. این رادیو‌تراپیست با هدف آگاهی بیماران سرطانی نیازمند رادیوتراپی مراحل انجام آن را این گونه توضیح می‌دهد: گاهی ممکن است پزشک در مورد رادیوتراپی، مزایا و عوارض جانبی و کارهایی که بیمار باید حین و بعد از درمان انجام دهد به او توضیح دهد. سپس بیمار می‌تواند انتخاب کند که تحت درمان قرار بگیرد یا خیر. اگر بیمار قبول کند که رادیوتراپی شود، باید قبل از رادیوتراپی برایش نقشه درمانی طراحی شود.

نقشه درمانی برای رادیوتراپی‌؟

یک آنکولوژیست (سرطان‌شناس) و رادیوتراپیست، ناحیه‌ای که باید درمان شود را مشخص می‌کند؛ این ناحیه‌ای است که پرتودرمانی می‌شود. دکتر فودازی با اشاره به این که رادیوتراپیست برای مشخص کردن محل درمان، روی پوست بیمار، علامت‌های کوچکی (تَتو یا جوهر) می‌گذارد، می‌افزاید: بیمار باید در طول رادیوتراپی این علامت‌ها را داشته باشد. رادیوتراپیست هر روز از آنها برای آن که از صحیح بودن وضعیت بدن بیمار اطمینان پیدا کند استفاده می‌کند. تتو‌ها به اندازه خال‌های بسیار کوچکی هستند و تا آخر عمر بیمار روی پوست باقی می‌مانند بیمار باید مراقب باشد آنها را برندارد و اگر کمرنگ یا محو شدند به رادیوتراپیست اطلاع دهد.

این متخصص رادیوتراپی ادامه می‌دهد: ممکن است بیمار به قالب گیری از بدن احتیاج داشته باشد. این قالب پلاستیکی باعث می‌شود از حرکت بدن در حین درمان جلوگیری شود، همچنین به تکرارپذیری وضع بیمار در یک شرایط ثابت در طول درمان کمک می‌کند. بعلاوه اگر سر بیمار باید رادیوتراپی شود، به ماسکی احتیاج پیدا خواهد کرد. ماسک از حرکت سر جلوگیری می‌کند و در نتیجه هر روز وضع سر بیمار یکسان است.

وقتی برای رادیوتراپی آماده هستید

پس از طراحی درمان، بیمار آماده رادیوتراپی می‌شود. در حین رادیوتراپی بیمار باید لباس‌هایی لطیف و نخی و راحت بپوشد. او باید لباس‌هایی بپوشد که براحتی بتواند آنها را از تن خارج کند. بهتر است لباس‌های چسبان، یقه بسته یا کمربند در نزدیکی منطقه درمانی نداشته باشد. همچنین بیمار نباید رو یا نزدیک سطح درمانی زیورآلات، باند، پودر، لوسیون یا دئودورانتی قرار دهد و نباید قبل از درمان از صابون و شوینده‌های معطر استفاده کند.

لازم است بدانید استفاده از رادیوتراپی در زنان باردار و بعضی بیماری‌های خود ایمنی منع کاربرد دارد.

رژیم غذایی کم‌حجم و پر‌کالری

بیماران تحت پرتودرمانی حین خوردن غذا به یاد داشته باشند که باید سه وعده اصلی و سه تا پنج میان‌وعده میل کنند و نگذارند برای مدت بیشتر از دو تا سه ساعت بدون غذا بمانند.

دکتر فودازی با بیان مطالب فوق می‌افزاید: ضروری است غذای بیماران وعده‌های پشت سر هم، منظم، ولی کوچک و کم‌حجم باشد. همچنین بیماران باید در هر روز شش تا هشت مرتبه وعده غذایی شامل وعده اصلی و میان‌وعده داشته باشند.

این رادیوتراپیست تاکید می‌کند: کسانی که تحت پرتو‌درمانی قرار دارند باید میزان کالری دریافتی خود را با حفظ حجم وعده غذایی افزایش دهند. یعنی غذاهایی با چگالی انرژی بیشتر مصرف کنند . همچنین مصرف غذاها و نوشیدنی‌های کم‌کالری را محدود کنند. این مواد غذایی فقط حجم معده بیمار را پر می‌کنند و اشتهای وی را به‌اصطلاح کور کرده و نمی‌گذارند تا از مواد غذایی پرکالری استفاده کند.

غذاهای سالم و متنوع مصرف شود

یکی از مهم‌ترین توصیه‌های غذایی طی پرتودرمانی این است که غذاهای متنوع مصرف شود.

به گفته عضو هیات مدیره انجمن کلینیکال انکولوژی ایران، مواد غذایی با رنگ‌های متنوع، ترکیبات مختلف و طعم‌های متفاوت باعث می‌شود حس بهتری در هنگام غذا خوردن ایجاد شود. بیمار به میزان زیادی کالری و پروتئین در طول روز نیاز دارد و باید از تمام گروه‌های غذایی مصرف کند. یعنی علاوه بر مصرف غذاهای پرکالری از مصرف میوه‌ها و سبزیجات دریغ نورزد.

غذاهای مایع،کالری بیشتری به نسبت غذاهای جامد به همراه دارند زیرا آسان‌تر جویده می‌شوند، در دهان و گلو نرم‌تر هستند و زمان کمتری را از بیمار می‌گیرند. درنتیجه سعی شود بیشتر رژیم غذایی خود را از غذاهای مایع و نرم انتخاب کنند.

همیشه غذای سالم به همراه باشد

بیمار طی رادیوتراپی هر جایی که می‌رود مقداری مواد غذایی سالم همراه خود داشته باشد. دکتر فودازی در پاسخ به این سوال که منظور از مواد غذایی سالم برای این بیماران چیست، می‌گوید: این مواد می‌تواند انواع میوه‌های تازه، میوه‌های خشک شده، آجیل یا حتی یک عدد ساندویچ کوچک باشد. تا وقتی‌که در ماشین هستند، یا زمانی که منتظر نوبت دکتر هستند و... از خوردن این غذاها لذت ببرند.

کاهش عوارض پرتودرمانی

نکات زیر برای کاهش عوارض ناشی از پرتو‌درمانی ضروری است:

ـ اگر عوارض جانبی پرتودرمانی شدید باشد فرد باید مصرف مایعات و غذاهای نرم را برای به دست آوردن کالری کافی افزایش دهد.

ـ مایعات کالری بیشتری به نسبت غذاهای جامد تأمین می‌کنند.

ـ در موارد انجام رادیوتراپی تومورهای سر و گردن، احتمال عوارض مخاطی در دهان، گلو و حلق بیمار وجود دارد که این مساله می‌تواند وضعیت تغذیه بیمار را بشدت مختل کند. در این موارد با ویزیت انکولوژیست معالج، درمان‌ها ومراقبت‌های لازم انجام خواهد شد.

پونه شیرازی