چالش انتقال آب خزر به سمنان

به گزارش جام‌جم، پروژه انتقال آب خزر به کویر مرکزی، یکی از پرسروصداترین پروژه‌های مطرح شده در دولت دهم بود که به مراحل تعیین بودجه‌ برای مطالعه و کلنگ‌زنی نیز رسید. اما این طرح از همان زمان ارائه، تاکنون با مخالفت کارشناسان بسیاری در حوزه‌های زیست‌محیطی و همچنین امور آب مواجه بوده است؛ مخالفانی که هزینه سنگین انتقال، آسیب‌های زیست محیطی به مناطق خشکی و دریا و پیامدهای منفی اجتماعی را از جمله دلایل مخالفت خود با این طرح کلان عنوان می‌کنند. با این همه ظاهرا دولتیان همچنان اصرار به اجرای این پروژه دارند؛ اصراری که شاید بیشتر به درخواست و پافشاری مسئولان استانی و دولتی پیگیری می‌شود.

تحرکات جدید اجرایی

در همین زمینه استاندار سمنان به عنوان یکی از موافقان اجرای طرح انتقال آب، به برگزاری یک جلسه با مسئولان ارشد کشوری در زمینه اجرای طرح اشاره کرده و در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: برخی معتقدند که آب منتقل شده به استان سمنان در این پروژه، گران‌ترین آب ایران است، در صورتی که چنین ادعایی حقیقت ندارد، زیرا آب منتقل شده به کرمان هر مترمکعب حدود 12 هزار تومان و آب منتقل شده از خلیج‌فارس به چادر ملو از قرار هر مترمکعب 5800 تومان است، در حالی است که برآوردهای ما نشان می‌دهد هر یک مترمکعب آب انتقال شده از خزر به استان سمنان حدود 3800 تومان است، از این‌رو آب منتقل شده به سمنان نه تنها گران‌ترین آب ایران نیست، بلکه ارزان‌ترین آنهاست.

محمدرضا خباز با بیان این‌که یکی از مهم‌ترین مخالفان اجرای پروژه انتقال آب خزر به کویر مرکزی و استان سمنان، سازمان محیط‌زیست است، یادآور می‌شود: محیط‌زیست دو ایراد جدی به اجرای پروژه انتقال آب خزر به کویر مرکزی وارد می‌دانست که نخستین ایراد این سازمان این بود که دستگاه‌های آب شیرین‌کن، املاح موجود در آب را پس از تصفیه به دریا برگردانده و موجب شوری بیشتر آن می‌شوند، و دیگر این‌که در مسیر انتقال آب به ناچار شماری از درختان جنگل‌های بین راه قطع می‌شود.

وی تصریح می‌کند: اما مطالعات همکاران ما در استانداری نشان داد که از طریق فناوری‌های جدید این امکان وجود دارد که املاح را به‌صورت خشک‌شده و قطعه‌قطعه جدا و از بازگشت آنها به دریا جلوگیری و در موعد مناسب آن را دفن کرد. در خصوص امکان قطع درختان در مسیر انتقال آب نیز متعهد شدیم نخست حتی‌الامکان از قطع درختان اجتناب شود و در صورت لزوم به جای قطع هر اصله درخت، پنج درخت جدید در همان محدوده کاشته شود.

پیش‌فروش 40 درصد آب

خباز با اشاره به حجم زیاد سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای اجرایی شدن این پروژه، می‌گوید: اجرایی شدن پروژه انتقال آب خزر به استان سمنان با اعتبارات دولتی تقریباً غیرممکن است و از این‌رو چاره‌ای جز جذب سرمایه‌گذار نیست، که البته در همین زمینه وزارت نیرو متعهد به خرید 20 درصد آب منتقل شده برای مصارف شرب شده و قرارگاه خاتم‌الانبیا نیز برای خرید 20 درصد دیگر آب منتقل شده، اعلام آمادگی کرده است.

وی، با بیان این‌که باید برای 60 درصد باقی‌مانده نیز مشتری پیدا کنیم، می‌افزاید: هم‌اکنون استان‌های قم، اصفهان و یزد برای خرید بخش‌هایی از این آب اعلام آمادگی کردند، اما اولویت ما پیداکردن مشتری در داخل استان است. هرچند سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران هم‌استانی در صورتی است که نخواهیم پروژه را به سرمایه‌گذار خارجی که هم‌اکنون چینی‌ها و ژاپنی‌ها برای اجرای آن آمادگی دارند، واگذار کنیم.

طرحی با ابهامات زیاد

استاندار سمنان در حالی از رفع موانع زیست محیطی انتقال آب به این استان خبر می‌دهد که عضو هیات علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران به عنوان یکی از مخالفان اجرای این طرح به جام‌جم می‌گوید: این طرح هنوز ابهامات و ابعاد زیادی دارد که باید به آن رسیدگی شود و بحث خسارت‌های زیست‌محیطی فقط یکی از این ابعاد است، درحالی که ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و عدالت اجتماعی موارد مهم دیگری است که نباید آنها را در اجرای طرح نادیده گرفت.

دکتر داود رضا عرب با بیان این‌که وجود هزینه بسیار سنگین برای اجرای پروژه فقط یکی از ابعاد اقتصادی آن است، می‌افزاید: این طرح هزینه‌های اقتصادی دیگری هم دارد که باید مورد مطالعه قرار گیرد، به طور مثال میزان بهره‌وری آب در مبدا و بویژه مقصد و این نکته مهم که آیا هم اکنون از آب موجود در حوزه مقصد بدرستی استفاده می‌شود یا نه و آب انتقالی قرار است به چه مصارفی برسد، باید بررسی مطالعاتی شود. طرح آمایش سرزمین و توجه به ظرفیت‌های هر منطقه نیز مساله دیگری است که در مورد نادیده گرفتن می‌تواند هزینه‌بر باشد.

وی درخصوص هزینه‌های اجتماعی فرهنگی اجرای طرح نیز می‌گوید: مردمی که در فلات مرکزی و از هزاران سال پیش زندگی و فرهنگ خود را بر اساس کم‌آبی شکل داده‌اند، با دریافت حجم عظیم آب از طریق فرآیند انتقال، سبک و سیاق زندگی اجتماعی فرهنگی خود را از دست خواهند داد، علاوه بر این عدالت اجتماعی نیز ممکن است مورد چالش قرار گیرد، زیرا در جایی که هنوز مردم مازندران از آب شرب با کیفیت بی‌بهره‌اند، انتقال آب شیرین و تصفیه‌شده از پیش چشم آنان به دیگر نقاط کشور اعتراض احتمالی آنان را در پی خواهد داشت.

این کارشناس امور آب با تاکید بر این‌که آب می‌تواند مبدا اتحاد و یا اختلاف میان اقوام شود و توجه به این مهم در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌ها ضروری است، می‌افزاید: برای رسیدن به یک توسعه پایدار و جلوگیری از بروز هرگونه اختلاف و پیامدهای منفی یک طرح باید همه ابعاد مذکور مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد، در همین راستا معمولا برای اجرای چنین طرح‌های بزرگی در دنیا، یکی دو دهه وقت گذاشته می‌شود، درحالی که چنین وقتی برای این طرح صرف نشده است.

انتقال آب خزر اجرایی نیست

دکتر اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران را که ریشه در ایده اتصال دریای خزر به خلیج فارس دارد، غیرقابل اجرا می‌داند. به گفته او، هدف از این طرح برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی به استان‌های مرکزی از جمله سمنان عنوان شده، اما شوری آب دریاچه خزر 13 میلی‌گرم در هر لیتر است که قابل استفاده در این زمینه‌ها نیست. از سوی دیگر، خاک سمنان و مناطق مرکزی قابل کشت نیست و بنابراین اجرای این طرح به هیچ وجه صرفه اقتصادی ندارد. به گفته کهرم، طبق کنوانسیون خزر هر اقدام تأثیر‌گذاری درباره این دریاچه باید با موافقت همه کشورهای همجوار باشد. از آنجا که اجرای این طرح تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی شدیدی در پی دارد بعید نیست که کشورهای حاشیه دریاچه اعتراض کنند.

فاطمه مرادزاده